آمريكا و عربستان سعودي؛ راز سردي روابط

آمريكا و عربستان سعودي دهه هاي طولاني روابط نزديك و راهبردي را پيش برده و تجربه كرده اند. طي سال هاي گذشته عربستان مهمترين متحد آمريكا در ميان كشورهاي عربي و اسلامي به شمار مي رفت و آمريكا نيز اصلي ترين همپيمان سعودي ها در غرب بود. همكاري در زمينه هاي امنيتي و انرژي مهمترين حوزه هاي همكاري رياض و واشنگتن در دهه هاي گذشته بود.
اين روابط نزديك اما طي سال هاي اخير رفته رفته رو به افول نهاده است. بسياري معتقدند عربستان به تدريج جايگاه خود به عنوان متحد راهبردي آمريكا و غرب در منطقه را از دست مي دهد. البته اين وضعيت بر اثر يك اتفاق رخ نداده است و مسايل مختلفي دست به دست هم داده تا شرايط جديد ايجاد شود.
يكي از مهمترين دلايل افول جايگاه عربستان براي آمريكا، به طور كلي به تغيير جايگاه خاورميانه در راهبرد امنيتي و سياسي واشنگتن برمي گردد. به نظر مي رسد آمريكا تمركز اصلي خود را در عرصه سياست خارجي رفته رفته از خاورميانه به مناطق ديگر به ويژه شرق آسيا سوق داده است. آمريكايي ها مي پندارند ظهور چين به عنوان يك قدرت بزرگ اقتصادي، امنيتي و سياسي در سال هاي اخير ايجاب مي كند تا آنها خود را از درگير كردن در مناطقي نظير خاورميانه بركنار دارند و به مسايل اصلي و نو بپردازند. بسياري از ناظران درگيرنشدن واشنگتن در بحران هاي اخير خاورميانه را ناشي از همين تغيير اولويت ها نزد آمريكا مي دانند.
در همين حال، كاهش اتكاي آمريكا به منابع نفتي خاورميانه كه عربستان داراي اصلي ترين آن ها است، يكي ديگر از دلايل تحول در روابط رياض و واشنگتن است. آمريكا در سال هاي اخير سرمايه گذاري هاي قابل توجهي براي توليد يا خريد نفت از كشورهاي ديگر انجام داده است كه اين مساله باعث شده از اهميت عربستان در زمينه انرژي براي آمريكا، كاسته شود.
البته مهمترين دليل تغيير نگاه آمريكا به عربستان به رفتار سعودي ها مرتبط است. طي سال هاي اخير اسناد و گزارش هاي بسياري از حمايت هاي پيدا و پنهان عربستان سعودي از گروه هاي تروريستي منتشر شده است؛ گروه هايي كه گاه به طور مستقيم امنيت ملي آمريكا را هدف قرار داده اند. در روزهاي اخير در رسانه هاي آمريكا گزارش هايي درباره فاش شدن نقش شاهزادگان عربستان در حملات يازدهم سپتامبر منتشر شده است. به دنبال همين گزارش ها بود كه در كنگره آمريكا طرحي تدوين شده كه به شهروندان آمريكا اجازه مي دهد از دولت عربستان سعودي به دليل رخداد يازدهم سپتامبر شكايت كنند. بيم تاثيرهاي مخرب تصويب اين طرح بر روابط عربستان و آمريكا باعث شد، «باراك اوباما» رييس جمهوري اين كشور تهديد كند در صورت تصويب اين طرح آن را وتو مي كند. البته اين تصميم اوباما نه به معناي حمايت او از عربستان بلكه اقدامي در راستاي جلوگيري از رخدادهاي نابهنگام و غيرقابل پيش بيني بود. در اين پيوند، عربستان تهديد كرده بود در صورت تصويب اين طرح تمام دارايي هاي خود را از آمريكا بيرون خواهد كشيد.
به باور بسياري از ناظران، نكته مهم اينجا است كه طي نزديك به هشت دهه روابط نزديك عربستان و آمريكا سابقه نداشته كه در سطوح بالاي حكومتي آمريكا يعني در كنگره و كاخ سفيد تقابل جدي با سعودي ها پديدار شود.
حمايت عربستان سعودي از گروه هاي تروريستي و نقض گسترده حقوق بشر در اين كشور -كه در سال هاي اخير به مدد فشار افكار عمومي در غرب، بيشتر مطرح شده است- باعث شده واشنگتن به سمت تعديل روابط با رياض حركت كند.
در سال هاي اخير آمريكا در رخدادهايي نظير بحران سوريه و توافق هسته اي با ايران راهي را در پيش گرفت كه نه تنها مورد تاييد سعودي ها نبود بلكه زمينه ساز خشم آنها از رفتار آمريكا شد. سعودي ها از آمريكا انتظار داشتند كه تمام تلاش خود را صرف براندازي «بشار اسد» از قدرت كند. حال آنكه اولويت هاي آمريكا در موضوع سوريه با عربستان متفاوت است.
صرفنظر واشنگتن از حمله به سوريه پس از استفاده از سلاح هاي شيميايي در صحنه ميداني اين كشور، يكي از رخدادهايي بود كه به شدت باعث خشم مقام هاي عربستان شد. از سوي ديگر، آمريكا سال ها است تاكيد دارد كه توافق هسته اي با ايران، لازم است و به امنيت و صلح منطقه كمك خواهد كرد، اما در برابر، عربستان مدعي است اين توافق راه را براي آنچه توسعه نفوذ ايران در منطقه مي خواند، فراهم خواهد آورد. به عبارتي آمريكا بر خلاف عربستان سعودي، تقابل و ستيز با ايران را بي ثمر مي داند. به اين ترتيب، آمريكا در رخدادهاي مهمي همچون بحران سوريه و مساله ايران راهي متفاوت با عربستان را در پيش گرفته است.
مصاحبه اخير اوباما با مجله «آتلانتيك» (نيمه دوم اسفندماه پارسال) و انتقادهاي بي سابقه رييس جمهوري آمريكا از عربستان به خوبي وضعيت كنوني در روابط رياض و واشنگتن را نشان داد. او در اين مصاحبه به طور تلويحي، عربستان را كشوري فرصت طلب و راحت طلب دانست كه از واشنگتن انتظار دارد خود را وارد درگيري هاي بي ارتباط با منافع ملي آمريكا كند. او در اين مصاحبه به صراحت گفت كه ايران و عربستان بايد در خاورميانه با هم سهيم باشند و رقابت بين آنها باعث هرج و مرج در كشورهاي منطقه مي شود. اين سخنان در حالي مطرح مي شود كه آمريكا در سال هاي اخير در جريان تقابل بين تهران و رياض همواره جانب رياض را گرفته بود. بنابراين ادبيات جديد آمريكا را مي توان نشاني از تغيير سياست آمريكا در قبال عربستان دانست.
همه اين ها در حالي است كه در عرصه غيررسمي و در فضاي رسانه اي در غرب و آمريكا نيز در سال هاي اخير حجم گزارش ها، اخبار و در مجموع رويكرد انتقادي درباره رفتار عربستان سعودي به شدت افزايش يافته است كه اين در مقايسه با سال هاي نه چندان دورِ گذشته بي سابقه است.
بسياري معتقدند تحولات تازه در روابط واشنگتن و رياض متكي بر دلايل و ريشه هاي جدي است و حتي با تغيير دولت در آمريكا نيز بعيد است اين وضعيت تغيير كند. در جريان تدوين طرح مربوط به حادثه يازدهم سپتامبر در كنگره آمريكا، هم نامزدهاي دموكرات و هم جمهوريخواه مشاركت داشتند و اين نشان مي دهد كه تحولات جديد ارتباطي با مسايل جناحي ندارد.
در فرايند بروز تغيير در روابط عربستان سعودي و آمريكا البته نبايد اغراق صورت بگيرد. به عبارت ديگر كاهش دوستي سعودي ها با آمريكايي ها به معني تبديل 2 طرف به دشمنان تمام عيار نيست. خود آمريكا هم ترجيح مي دهد همچنان روابط خود را هرچند كج دار و مريز با سعودي ها حفظ كند چرا كه تقابل تمام عيار را به نفع منافع خود و موقعيتش در خاورميانه نمي داند. بايد منتظر ماند و ديد آيا در رفتار عربستان دگرگوني هاي مورد نظر آمريكا را شاهد خواهيم بود يا با تداوم و تشديد رويكردهاي كنوني رياض، روز به روز پيوند عربستان و آمريكا سست تر خواهد شد.
*گروه پژوهش و تحليل خبري
پژوهشم**س.س**9275**9279