از حواس پرتی های نمایندگان تا دو نرخی شدن بنزین/ چگونه نرخ بنزین شناور شد؟

هنوز چهار ماه از تک‌نرخی شدن بنزین نگذشته که نمایندگان مجلس در اقدامی قابل تامل، نسبت به تصویب بنزین دو نرخی اقدام کردند.

نمایندگان مجلس در جلسه علنی دیروز مجلس و در ادامه بررسی موارد ارجاعی لایحه بودجه 1395 کل کشور، بند الحاقی 8 به تبصره 14 را تصویب کردند و براساس این مصوبه، بنزین در سال 1395 دو نرخی می‌شود.

این در حالی است که اول آذرماه 1394 بعد از 5 سال حضور بنزین دو نرخی در اقتصاد ایران، وزارت نفت اعلام کرد که «با حذف و ابطال سهمیه‌های بنزین ۷۰۰ تومانی، عرضه بنزین در کل کشور به صورت تک نرخی انجام می‌شود و بر این اساس، هر لیتر بنزین معمولی با قیمت ۱۰۰۰ تومان و بنزین سوپر با قیمت ۱۲۰۰ تومان عرضه شد. (ایـــنـــجــــــــا)

ماجرای چند نرخی شدن دوباره بنزین، از پیشنهاد احمد توکلی، نماینده مردم تهران در مجلس آغاز شد. توکلی 24 فروردین‌ماه در جریان بررسی لایحه بودجه در صحن علنی مجلس با پیشنهادی برای پلکانی شدن قیمت بنزین در سال 95، خواسته بود که دولت مکلف شود از مصرف‌کنندگان بنزین بیش از مقدار پایه تعیین شده به‌صورت پلکانی، عوارض انتشار آلایندگی، عوارض استفاده از زیرساخت‌های کشور اعم از جاده‌ها و خیابان‌ها و تاسیسات مربوط و عوارض ایجاد ترافیک دریافت شود. (ایـــنـــجــــــــا)

براساس پیشنهاد مذکور، متوسط مقدار مصرف ماهانه بنزین برای یک ماه و براساس هر یک از انواع وسایل نقلیه با تعداد سیلندرهای مشابه (یک تا ۶ سیلندر) به‌عنوان پله اول تعیین و پلکان‌های بعدی به مقدار ۴۰ لیتر به پله ماقبل اضافه می‌شد. همچنین برای هر لیتر مصرف مازاد در پله اول، نسبت به مقدار مصرف پایه، ۵ هزار ریال و در پلکان‌های دوم و سوم به ترتیب ۷۵۰۰ و ۱۰ هزار ریال و مازاد بر مصرف ۱۸۰ لیتر در ماه، قیمت تمام شده بنزین از مصرف‌کننده به‌عنوان عوارض گفته شده دریافت می‌شد.

البته بعد از چند ساعت، نمایندگان مجلس مصوبه صبح خود (بند الحاقی به تبصره ۱۴ لایحه بودجه) را که درباره دریافت عوارض مازاد بر مصرف بنزین پایه بود، به دلیل ابهام به کمیسیون تلفیق بازگرداندند. (ایـــنـــجــــــــا)

مهرداد بذرپاش، عضو هیات رئیسه مجلس با ارائه اخطار قانون اساسی با استناد به اصل سوم قانون اساسی، به مصوبه صبح مجلس تحت عنوان «مصوبه بنزینی» اشاره کرده و با برشمردن چند ابهام در این مصوبه، گفته بود: «شاید خیلی از ماها در هنگام بررسی این مصوبه حواسمان جای دیگری بود و باید بگویم که با این مصوبه، نیمی از مصرف بنزین ما با قیمت بالای ۲ هزار تومان به مردم فروخته خواهد شد.»

بر این اساس، کمیسیون تلفیق بودجه 95 در جلسه‌ای برای تعیین تکلیف مصوبه بنزینی، رای به دو نرخی شدن بنزین داد: یک نرخ همان 1000 تومان فعلی و نرخ دوم برای مصرف بالاتر از «مقدار پایه»، با قیمتی که دولت بر اساس هزینه تمام‌شده و عوارض قانونی تعیین خواهد کرد. (ایـــنـــجــــــــا)

البته در این میان، چند نرخی شدن بنزین با واکنش مقامات ارشد دولت روبه‌رو بود؛ به طوری که بلافاصله بعد از رأی کمیسیون تلفیق، بیژن زنگنه، وزیر نفت اعلام کرد «من با دو نرخی شدن قیمت سوخت با سهمیه‌بندی آن موافق نیستند و اگر با مصوبه مجلس قیمت بنزین دو نرخی شود، بدون شک شاهد بازگشت کارت سوخت به جیب مردم خواهیم بود.» (ایـــنـــجــــــــا)

به گفته وی، «کاهش مصرف سوخت با مکانیزه کردن مصرف خودروهای تولید داخل محقق می‌شود، نه با سهمیه بندی سوخت در پمپ‌های سطح کشور.»

با این وجود، در نهایت در جلسه دیروز مجلس، نمایندگان مصوب کردند که بنزین در سال 1395 دو نرخی شود. (ایـــنـــجــــــــا)

بر اساس مصوبه اخیر مجلس، قیمت بنزین برای پرمصرف‌ها با فرمول تعیین می‌شود؛ فرمولی که به عدد به دست آمده از آن «قیمت تمام شده بنزین» می‌گویند. (ایـــنـــجــــــــا)

فرمول محاسبه نرخ جدید بنزین یا همان قیمت تمام شده این است:‌ قیمت تعیین شده در بندر یا فوب خلیج فارس به اضافه هزینه‌های جانبی شامل ریزش، تبخیر،‌ بیمه، انتقال، حمل، توزیع و عوارض قانونی و نرخ کارمزد متناسب پرداختی به جایگاه‌داران که توسط دولت تعیین می‌شود.

اما اینکه چه عددی قرار است از این جمع و تفریق‌ها به دست بیاید و عدد به دست آمده چند برابر نرخ فعلی بنزین است، مشخص نیست. از سوی دیگر، وابسته کردن قیمت بنزین به فوب خلیج فارس‌ یعنی قیمت هر روز با نوسانات قیمت جهانی و البته ارزش دلار در کشور در نوسان خواهد بود.

با این مصوبه، در حال حاضر چند نرخی شدن بنزین با واکنش تند اقتصاددانان روبه‌رو شده است. تحلیلگران اقتصادی عنوان می‌کند چند نرخی بودن برای هر نوع کالایی مفید نیست و مشکلات زیادی به همراه دارد.

علی مزیکی، استاد دانشگاه عنوان کرده است که «چند نرخی بودن برای هیچ کالایی مزیت نیست. زمانی که بنزین سهمیه‌بندی شود، مردم سعی می‌کنند از سهمیه تعیین شده به طور کامل استفاده کنند؛ چراکه حق خود می‌دانند، بنابراین به نظر می‌رسد بنزین تک نرخی موجب کاهش مصرف نیز خواهد شد.»

به گفته این کارشناس اقتصادی، «نرخ بنزین هنوز با قیمت‌های جهانی آن فاصله زیادی دارد و برای جلوگیری از هدرروی ثروت ملی، دولت باید به تدریج نرخ داخلی را با نرخ بین‌المللی آن نزدیک کند.»

حسن مرادی، استاد دانشگاه و کارشناس انرژی نیز متذکر می‌شود: «در مجموع فروش بنزین با قیمتی کمتر از قیمت تمام شده آن به زیان اقتصاد ملی و به خصوص اقشار کم درآمدی است که کمتر از بنزین استفاده می‌کنند.»

به اعتقاد وی، « چند نرخی شدن بنزین به ایجاد رانت و فساد می‌انجامد، بنابراین باید برای جلوگیری از این مشکلات یک طرح دقیق و جدی ارائه شود.»