اردبیل شهر بافته‌های افسانه‌ای/نقل داستان زندگی در تاروپود گلیم

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- ونوس بهنود: استان اردبیل اقلیم رنگ‌ها است. در گستره جغرافیایی آن زنان و مردان در دست بافته‌های خود حرف دل زده‌اند و داستان‌های رفته در تاریخ را نقل کرده‌اند. تنوع دست بافته‌ها که با تغییر موقعیت جغرافیایی و نوع معیشت متحول می‌شود، مجموعه کم‌نظیری را فراهم ساخته است.

دختران و زنان شهری و روستایی و عشایر ساعت‌ها پشت دارهای قالی و گلیم و ورنی نشسته‌اند. زنان عشایر ماه‌ها برای بافت یک مفرش تلاش کرده‌اند و نتیجه آن تولید هنری بوده که گواه احوالات رفته بر مردم این سرزمین است.

آثاری که وقتی گردشگران خارجی مشاهده می‌کنند، از تنوع طرح و رنگ آن دچار شگفتی می‌شوند و می‌پرسند کدام دست هنرمندی خالق این اثر ممتاز است.

قالی اردبیل زیبا اما گمنام

هر چند به دلیل ضعف تبلیغات عمده گردشگران قالی اردبیل را نمی‌شناسند اما نمی‌توان از شکوه و زیبایی این صنعت دست غفلت کرد.

فرش اردبیل نقش حیاتی در زندگی اردبیلی‌ها دارد. شرایط اقلیمی این شهر همواره ایجاب کرده تا تمام اتاق‌ها با فرش پوشانده شود و اگر سرمای سخت و بارش برف ماه‌های طولانی پشت پنجره اردبیلی‌ها مهمان بوده، فرش گرم و خوش ساختار خانه‌هایشان را گرمی بخشیده است.

از سویی ساختار فرش‌های قدیمی بیشتر به دلیل ثبات رنگ و طرح و عمر طولانی در ماندگاری شهرت دارد. بطوریکه یکی از پیشکسوتان فرش‌بافی در اردبیل می‌گوید طی ادوار گذشته در فرش اردبیل از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شد و بر همین اساس چهره فرش اردبیل متفاوت بود.

کریم خوش لحنی بیش از ۶۰ سال در عرصه فرش‌بافی حضور داشته و از ۱۵ سالگی که وارد این صنعت شده به یاد دارد که رنگ‌های گیاهی شامل بویاغ یا  کوتوه بویاغ در فرش اردبیل استفاده می‌شد که از درخت مخصوصی در یزد تهیه می‌شد و رنگ قرمز خبره پسندی را تولید می‌کرد.

اخیراً ۱۵ طرح فرش در اردبیل به ثبت جهانی رسید که شامل طرح‌های سینی نقشه، افشان نقشه، تک گول نقشه، بویوک نقشه، آثار ابنیه تاریخی، یورتچی نقشه، ماهی پیرمادر، شمسیر نقشه، ستاره نقشه، سوماق نقشه، ماهی میراشرف، شیروان نقشه، کناره کله قوچ، شیخ ممد نقشه و قیچی نقشه است.

طرح‌های ثبت شده تحت دو نام کلی [span dir='LTR']ARDABIL HANDMADE CARPET  و ARDEBIL HANDMADE CARPET به ثبت رسیده است تا برند نقوش حتی با ذکر کلمه اردبیل در دو شکل متفاوت اما متداول مخدوش نشود.

گلیم عنبران و نقش‌های اسطوره‌ای حک شده

در روستاهای شهرستان نمین بویژه در منطقه عنبران زنان و دختران بومی هنرهایی بر روی گلیم خلق می‌کنند که آوازه اصالت آن امروزه در تمام جهان شناخته شده و در این میان گلیم عنبران گنجینه صنایع‌دستی استان اردبیل است.

شهر عنبران واقع در هفت کیلومتری شمال شهرستان نمین کانون اصلی بافت گلیم است که به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد و بومی خود به ـ«گلیم عنبران» شهرت یافته است.

گلیم عنبران از قدیمی‌ترین زیراندازهای ایرانی است که از تمدن غنی این مرزوبوم به یادگار مانده و به دلیل اینکه تغییرات بافت آن در طول اعصار محسوس نبوده یادآور ایام زندگی ایرانیان باستان است.

نقوش سنتی و اساطیری گلیم‌های بافته شده عنبران سمبل نمادها و یا نقش‌هایی از خواست باطنی بافندگان و بیانگر آرزوها و نیازهای مردمان ساکن این مناطق است.

نقوش سنتی رایج در گلیم‌های استان بیشتر نقش سماور، سینی و خرچنگ در متن گلیم و گردونه مهر (چلیپا) و نقش اژدها در حاشیه گلیم است.

حاشیه‌های گلیم عنبران دارای چند دور نقش هستند که در درون آن نقش‌های اصلی گلیم بافته شده و این نقش‌ها عبارت‌اند از بوکوگل، پوته، گانگل و جنگل که هرکدام تداعی کننده بخشی از زندگی و محیط فکری ویژه‌ای با سابقه تاریخی خود است.

زنان و دختران روستایی با طرح گلیم، نه تنها هنری ماندگار بر جای می‌گذارند بلکه اسطوره های انسانی را که بدون توجه به محل زندگی در بین انسان‌ها از اصول اخلاقی مشترک برخوردار است، معرفی می‌کنند.

ویژگی منحصربه‌فرد گلیم عنبران بومی بودن الیاف و ابزار بافت آن است. بطوریکه هر زن روستایی می‌تواند با به پا کردن دار کوچکی در منزل هنر سده‌های متمادی را در تاروپود صنعت دست‌ساز خود جا دهد.

به گفته معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی استان در حال حاضر ثبت جهانی و برند سازی گلیم و ورنی اردبیل در دست پیگیری است.

مفرش زیبایی گسترده زنان عشایر مغان

دیگر صنعت دست در استان مفرش است که توسط عشایر مغان بافته می‌شود. مفرش بافته گلیم مانندی است که برای تزئین بخش‌های مختلف آلاچیق عشایر مورداستفاده بوده و از مواد پشمی بافته می‌شد. بیشتر به شکل صندوق بافته می‌شود و برای تزئین به‌عنوان زیرانداز، روی صندوق، پشتی و حمل اسباب و لوازم و لحاف و تشک کاربرد دارد.

این صنعت دست با الیاف پشمی رنگی توسط زنان عشایر بافته می‌شود و نقوش آن اغلب برجسته است[span dir='LTR'].

مفرش از صنایع‌دستی آمیخته بافرهنگ ایل شاهسون است که به‌عنوان دومین ایل بزرگ کشور شناخته می‌شوند .

شال هنر دست زنان خلخالی

دیگر صنعت دست شال نوعی پارچه ضخیم است و از نخ پشمی که از گوسفند تهیه‌شده بافته می‌شود.

شال‌بافی ازجمله هنرهای بومی در شهرستان خلخال است که درگذشته به‌عنوان صنعت اصلی برای تأمین البسه گرم متناسب با اقلیم منطقه مورداستفاده بود. هرچند در برخی نقاط دیگر شال‌بافی مشاهده می‌شود، اما به دلیل استفاده از مواد کاملاً بومی و ارگانیک کیفیت و نوع شال در این منطقه متفاوت است.

شال‌بافی بیش از دو قرن در خلخال قدمت دارد و زنان روستایی مهم‌ترین تولیدکنندگان آن محسوب می‌شوند که در کارگاه‌های خانگی خود دستگاه‌های شال‌بافی را دایر می‌کردند و هم‌اینک نیز به‌صورت محدود این صنعت دستی تولید می‌شود.

معصومه شریف‌زاده صاحب تنها کارگاه بازمانده این صنعت دست است و ۹ کارگر نیز در کارگاه خود دارد.

نزدیک به ۶۱ صنعت دستی در اردبیل شناسایی شده که به عقیده پژوهشگران کمی کاوش بیشتر می‌تواند این رقم را افزایش دهد[span dir='LTR'].

کاوش‌های باستان‌شناسی که بخشی از یافته‌های آن در موزه باستان‌شناسی اردبیل نگه‌داری می‌شود، نشان می‌دهد ساکنان اولیه این اقلیم نیز علاقه‌مندی خاصی به صنایع‌دستی داشته‌اند.

طلا و نقره سازی، سفال‌گری، ورشو، فرش و گلیم‌بافی، ظروف چینی و مسی و انواع دست بافته‌های پشمی باهدف تولید البسه و زیرانداز نمونه‌های با قدمت چند هزارساله در این موزه دارند که کاوش‌ها نشان می‌دهد قدیمی‌ترین آن‌ها حتی تا هفت هزار سال نیز قدمت دارد.