خواجه نصیر، پایه گذار تمدن نوین ایرانی اسلامی پس از مغول

در دوران پرآشوب حمله مغولان که هر چه بود «سوزاندند و کشتند و بردند»، آن که موجب شد تا تمدن ایرانی و اسلامی ما در ردیف تمدن‌های بر باد رفته قرار نگیرد، بی‌شک خواجه نصیرالدین طوسی بود تا آنجا که جرجی زیدان می‌گوید «دانش در کشورهای تحت فرمان مغول به دست این ایرانی درخشیدن گرفت، همچون شعله‌ای درخشان در فضایی تیره و تار».

به گزارش ایسنا، دکتر مهدی خدایی، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی در نوشتاری به مناسبت پنجم اسفند روز بزرگداشت خواجه نصیر و روز مهندسی با اشاره به این که در حقیقت خواجه نصیر را می‌توان بنیان‌گذار تمدن نوین ایرانی – اسلامی بعد از دوران مغول دانست، گفت: «محمد فرزند شیخ وجیه‌الدین محمد، مشهور به خواجه نصیر در سال 597 هجری قمری در جهرود قم متولد شد و در طوس اقامت داشت.

تحصیلات مقدماتی فقه و منطق و کلام را در طوس از پدر و دایی خویش آموخت. سپس نزد چند تن از علمای نیشابور به فرا گرفتن علوم ریاضی و حکمت پرداخت. او در پی علم به ری، اصفهان، قم و در نهایت به بغداد و موصل رفت و در علوم حدیث تنها در 22 سالگی اجازه روایت گرفت و در معارف زمان خویش به ویژه حکمت و ریاضی استاد مسلم شد و به "استاد البشر" ملقب شد.

در آن زمان اخبار تکان دهنده حمله مغول که در عین بی‌ تمدن بودن تمدن‌های بزرگی چون چین و ایران را در نوردیده بود، آرام و قرار را از این دانشمند جوان گرفت و راهی وطن شد.

او که سال ها در طلب علم به امید پیشرفت و سربلندی مسلمانان سختی‌های فراوانی را تحمل کرده بود تمام آرزوهای خود را بر باد رفته می‌دید و در سودای کمک به خراسان بازگشت.

آوازه علمی این دانشمند شیعه در سراسر ایران پیچید و فرمانروایان اسماعیلیه (شیعیان شش امامی) که در قلعه‌های خود حکومت آرامی را در آن زمان سپری می‌کردند از خواجه نصیر برای ملحق شدن دعوت کردند. خواجه نیز که احساس می‌کرد نمی‌تواند در سایه شوم مغولان به گسترش علم و فرهنگ بپردازد، دعوت اسماعیلیه را اجابت کرد تا در محیطی نسبتا امن، علاوه بر همت به تربیت اخلاقی و اعتقادی شیعیان که با انحرافات فکری رهبران اسماعیلی مذهب دچار کژاندیشی شده بودند، بتواند فعالیت علمی خود را نیز دنبال کند.

پس از حدود بیست سال، آوازه خواجه نصیر از قلاع اسماعیلیه خارج شد و به طوری که پادشاه مغول در آن زمان که علاقه‌مند به ستاره‌شناسی و احوالات آن بود در هنگام اعزام برادر خود هولاکوخان به ایران برای سرکوبی اسماعیلیه به وی دستور داد خواجه را به دربار وی بفرستد تا در مغولستان رصدخانه‌ای بسازد اما هولاکو پس از آشنا شدن با خواجه با زمینه‌سازی‌هایی که خود خواجه انجام داده بود، چنین کاری را به فرمان خود و در مرکز حکومتی خود در ایران دنبال کرد.

آری، نقطه عطف پدیداری ثمرات خواجه نصیر در دوران خفقان مغول خانی، رصدخانه مراغه است. وی که بر شاه مغول نفوذ کرده و بر عقل او چیره شده بود به زیرکی به بهانه رصدخانه، مرکز علمی بزرگی بنا نهاد و چهارصد هزار کتاب را از نابودی نجات داده و دانشمندان فراری ایران را از سرزمین‌های دور و نزدیک کنار هم گرد آورد و در حوزه‌های مختلف علمی از علوم دینی و ریاضیات گرفته تا علوم فلسفی و حتی طب تدریس و پژوهش را برقرار کرد.

در این میان نکته جالب آن که خواجه حقوق دانشجویان و اساتید فلسفه و پزشکی را بیش از دیگر رشته‌ها قرار داد تا این علوم را که در حال افول و فراموشی بود به رونق اندازد.

آری، این گونه بود که اختراع، ساخت و نصب ادوات مورد نیاز رصدخانه که برخی از آنها در جهان بی‌نظیر بوده است، موجب شد تا علوم مهندسی مرتبط به شکوفایی خود رسیده و در کنار آن علوم دیگر رشد کردند و این مرکز به عنوان یک زیرساخت علمی، تمدن ایرانی – اسلامی بعد از مغول را برایمان به ارمغان آورده است.

عمر پر از خیر و برکت 75 ساله ایشان با فراز و نشیب‌های فراوانی همراه بوده و آثارش در علوم مختلف از علوم انسانی تا علوم طبیعی از کلام و منطق تا طب و فیزیک و معدن شناسی، آنچنان پربار و محققانه است که به حق او را بعد از ابوعلی‌سینا می‌توان بزرگترین دانشمند ایرانی قلمداد کرد.

ایران امروز که رشد علمی فوق‌العاده‌ای را در سالهای اخیر طی کرده و در دنیا در علومی چون سلول‌های بنیادی و فناوری نانو در زمره چند کشور اول دنیاست و با رویکرد اقتصاد مقاومتی در صنعت با وجود تحریم‌ها روی پای خود ایستاده است و دوران پسا تحریم را تجربه می‌کند؛ برای حفظ و ارتقای توان علمی و دستیابی به اقتصاد دانش بنیان بایستی رویکرد تقویت و بر پا کردن زیرساخت‌های سخت افزاری و نرم افزاری را در پیش بگیرد.

آنچه امروزه در اقتصادهای قوی به چشم می‌خورد تبدیل پایدار دانش به ثروت است و بی‌شک آنچه این پدیده را به وجود آورده زیرساخت‌هایی است که بهبود عملکرد نیروی انسانی و امکانات فرآوری دانش را موجب شده است.

با توجه به پیشرفت‌های خیره کننده علمی دانشگاهیان ایران در علوم فیزیک، شیمی، پزشکی، مهندسی و فناوری‌هایی چون بیوتکنولوژی و نانو تکنولوژی؛ تقویت زیرساخت‌های علمی به منظور بهره‌برداری از این پتانسیل، ارزش افزوده‌ای دو چندانی را به همراه خواهد داشت. از جمله این زیرساخت‌های علمی ادوات و ابزارهای آزمایشگاهی مشخصه‌یابی و آنالیز هستند که در علوم یاد شده نقش تعیین کننده‌ای در تبدیل دانش به ثروت خواهند داشت.

در این میان می‌توان به ساخت شتابگرها و کاربرد آنها در این زمینه اشاره کرد. همانند آنچه در کشورهای پیشرفته از لحاظ علم و تکنولوژی دیده می‌شود، دستیابی به شتابگر در ایران گام مهمی در این راه است.

اگر چه ماحصل یک شتابگر استفاده از تابش سینکروترون در آنالیز و تصویربرداری برای علوم پایه، مهندسی و پزشکی خواهد بود، اما در کنار آن دستیابی به تکنولوژی ساخت در داخل کشور فناوری‌های پرشماری مانند فناوری ساخت و تولید با دقت بالا، فناوری ادوات هوشمند، کنترل دیجیتالی و اوماسیون و بسیاری فناوری‌های دیگر را بومی خواهد کرد.

در این میان طرح ملی "چشمه نور ایران" که در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی کلید خورده است؛ اگر چه در این سالها پیشرفت‌های خوبی نشان داده است اما روزهای پر تلاطم اجرایی شدن را می‌گذراند.

امید است این طرح کلان ملی که منافع بسیاری در توسعه زیرساخت علمی کشور خواهد داشت با درایت مسوولان ذی‌ربط هر چه زودتر به سرانجام برسد.»

انتهای پیام