آب‌رسانی به حرم مطهر رضوی در گذر زمان

نادرشاه نیز در سال 1142 ق، بعد از فتح هرات، سقاخانه اسماعیل طلایی را در وسط صحن انقلاب احداث کرد و سنگابی را که از هرات آورده بود در آن نصب کرد. همچنین دستور داد تا نهر آب روستای گلستان را به حرم مطهر انتقال دهند، به طوری که از زیر حوض سنگاب صحن انقلاب بیرون آید.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)- منطقه خراسان، تأمین آب موردنیاز حرم رضوی از دیرباز مورد توجه بوده و از همین روی یکی از اندک موقوفات حرم مطهر قبل از عهد تیموریان، قنات سناباد بوده است.

در سال 1020 ق، شاه عباس صفوی، با احداث خیابان مشهد و حفر کانالی در وسط آن، آب چشمه گلسب را که قبل از او امیر علی‌شیرنوائی برای مشهد جاری کرده بود، به اضافه چند قنات دیگر به حرم مطهر انتقال داد و شرط کرد که تا وقتی این آب از دروازه پایین خیابان خارج نشود، هیچ کس از آن برای زراعت و مصارف کلی دیگر استفاده نکند.

نادرشاه نیز در سال 1142 ق، بعد از احداث سقاخانه اسماعیل طلایی در وسط صحن انقلاب، سهمی از موقوفه دهشک را برای مصارف سقاخانه وقف کرد، به طوری که از درآمد این موقوفه، همه روزه چهار قاطر راویه کش از دهنه قنات سناباد و بعدها از طریق حوض باباقدرت در خارج از شهر، برای سقاخانه آب می‌آوردند. همچنین وی برای سقاباشی هشت تومان، سقا 6 تومان و چهار تن راویه کش 16 تومان و در ماه‌های گرم سال هر روز سی من یخ برای سقاخانه معین کرد.

علاوه بر این، نادر دستور داد تا نهر آب روستای گلستان را به حرم مطهر انتقال دهند، به طوری که از زیر حوض سنگاب صحن انقلاب بیرون آید. معماران، مجرایی سرپوشیده را طراحی و احداث کردند و آب را ابتدا در محل ساختمان هشت بهشت در چهار باغ نمایان کردند. در آن جا دو آب انبار ساختند که یکی به ساکنان هشت بهشت و دیگری به عموم مردم اختصاص یافت. از آن جا با شترگلو، از زیر جوی آب خیابان کانالی حفر کردند، به طوری که سرانجام، آب از زیر حوض میان صحن کهنه بیرون آمده، دور حوض جاری می‌شد و سپس داخل نهری می‌رفت که برای محلات پایین خیابان احداث شده بود. این اقدام نادرشاه که 14هزار تومان هزینه آن شده بود،

بعد از اقدام امیر علی‌شیرنوائی و شاه عباس صفوی در شهر مشهد و حرم مطهر، مهم‌ترین اقدام در زمینه آب رسانی به حرم مطهر بوده است. در دوره‌های بعد، به علت افزایش زائران و گسترش حرم مطهر، حوض‌ها و آب انبارهای زیادی احداث شد که از آب قنات سناباد، آب خیابان، قنوات دیگر و نیز برف و باران پر می‌شد و مورد استفاده زائران قرار می‌گرفت.

در سال 1271 ق، میرزا فضل‌الله وزیر نظام در وسط صحن نو یعنی آزادی، حوضی ساخت که مؤتمن السلطنه در سال 1308 ق جای آن سقاخانه‌ای، با سنگاب بزرگی از سنگ سیاه، بنا کرد. آب رسانی به حوض‌های اطراف این سقاخانه، در دوره‌ای از جوی بست پایین خیابان و بعدها، با استفاده از چاه عمیق صحن موزه، از طریق لوله تأمین می‌شد.

حرم مطهر در اوایل قرن چهاردهم هجری، به علت گسترش شهر و افزایش مجاوران و زائران، دوباره با کمبود آب مواجه شد. از این رو، سلطان حسین میرزا نیرالدوله، متولی باشی و والی خراسان، در سال 1319 ق قنات آب میرزا را بعد از ارتقا و اصلاح، وقف آستان قدس کرد و شرط کرد که پیوسته پنج عدد دوجوی از آب آن در چهار حوض صحن کهنه جاری باشد و بقیه آن به منظور شرب آب، در خیابان بالا و پایین مصرف شود.

قنات آب میرزا که به روایتی از مقابل باغ حسینی در اراضی آبکوه شروع و در زمین قندهاری جاری می‌شد، در ابتدا 10 عدد دوراهه آب داشت. آب قنات نیز برای شرب به شهرداری اجاره داده شد که بی‌توجهی و عدم مراقبت شهرداری سبب خشکیدن آن شد.

در 1327 ش به علت بی‌توجهی کسبه بازار و مجاوران و مسافران در پاکیزگی آب، به دستور محمود بَدِر، نایب التولیة آستان قدس، روی نهر آب در داخل صحن پوشانده شد و چون در زمان نیابت تولیت پاکروان به سال 1315 ش، حوض‌ها نیز برچیده شده بود، عدم دسترسی زائران به آب، سبب اعتراض بعضی از علما شد. از این رو، در سال 1330 ش، مصطفی قلی‌خان رام در محل حوض‌های سابق، چهار حوض جدید ساخت و با حفر چاه عمیق در محوطه موزه و لوله کشی و نصب شیر، مشکل بی‌آبی را در صحن کهنه برطرف کرد.

گسترش مشهد از اوایل قرن حاضر، به ویژه در اراضی غربی و جنوبی شهر، باعث کاهش تدریجی منابع آبی شهر مشهد شد، به طوری که تعداد قنات‌های دایر شهر از 16 عدد در دهه 1300 ش به 10 عدد در دهه 1330 ش کاهش یافت. از این رو برای رفع کمبود آب، احداث قنات‌های جدید و حفر چاه‌های عمیق مورد توجه قرار گرفت. همچنین آستان قدس برای تأمین آب شهر، بعضی از منابع آبی خود از جمله قنات منبع، قنات سناباد، قنات رکن آباد و آب گناباد را به شهرداری اجاره می‌داد.

بعد از انقلاب اسلامی با گسترش فضاهای حرم مطهر، علاوه بر افزایش استفاده از آب شرب شهری، برداشت از چاه‌های آب حرم نیز افزایش یافته و در عین حال برای رعایت بهداشت، شبکه آب شهری و آب چاه از یکدیگر مجزا شده است.

بعد از ساخت و سازهای جدید در محدوده اماکن متبرکه، 14 انشعاب آب شهری جمع آوری و به جای آن، سه انشعاب اصلی از خیابان‌های شیرازی، امام رضا(ع) و نواب صفوی گرفته شد و در نهایت، آب رسانی به حرم مطهر از طریق یک خط لوله مستقیم و اختصاصی از منبع اصلی آب شرب شهر مشهد انجام شد. همچنین با حفر چند حلقه چاه عمیق، شبکه‌هایی مجزا برای آبیاری، شست‌وشو و آتش نشانی درنظر گرفته شده است.

منبع: دائرة‌المعارف آستان قدس رضوی

انتهای پیام