نشست وین درباره سوریه؛ گزینه های پیش رو کدامند؟

در هفته های اخیر هر روز خبرهای تازه یی از بحران سوریه به گوش می رسد و شواهد نشان می دهد نوعی توافق-اگرچه نسبی- برای پایان دادن به بحران سوریه بین طرف های درگیر در حال شکل گیری است.
اگر شرکت مستقیم روسیه در جنگ هوایی علیه داعش در سوریه را نقطه ی عطف تحولات اخیر سوریه به شمار آوریم، تلاش های آمریکا و آن چه با عنوان «ائتلاف علیه داعش» خوانده می شود برای شکل دادن به جو سیاسی علیه اقدام روسیه و بی اعتبار کردن این اقدام در افکار عمومی بین المللی را می توان به عنوان پاسخی در برابر این تحول بنیادین به شمار آورد که بحران سوریه را وارد فاز تازه یی از رقابت های بین المللی کرده است که می توان از آن به «بین المللی شدن بحران سوریه» تعبیر کرد.
با بررسی تحولاتی که در هفته های اخیر چه در سطح میدانی در سوریه، چه در سطح منطقه یی و چه در سطح بین المللی رخ داده است به خوبی می توان به حلقه های زنجیری رسید که در عین حالی که به صورت جناح بندی های رقیب میان طرف های درگیر در بحران سوریه خود را نشان می دهد، از نوعی پیوستگی برای مقابله فراگیر با بحران رو به گسترش تروریسم داعشی و تهدیدات آن علیه صلح و امنیت جهانی برخوردار است.
در این زمینه باید گفت، فارغ از هرگونه خوش بینی درباره ی تحولات پیش رو در سوریه، جریان امور درباره ی بحران سوریه در 2 مسیر اصلی به پیش می رود که در یک مسیر روسیه و پیمان چهارجانبه (شامل ایران، سوریه، عراق و روسیه) و در سوی دیگر، آمریکا و ائتلاف بین المللی علیه داعش (شامل کشورهای عربستان، ترکیه، قطر و برخی دیگر از کشورهای عرب منطقه) قرار دارد. هم زمان یک مسیر مشترک نیز برای هماهنگ سازی های بین المللی و منطقه یی طرف های اصلی درگیر در نظر گرفته شده است که خود را در قالب نشست های مشترک بین المللی و منطقه یی با حضور طرف های درگیر در بحران سوریه نشان می دهد.
در این چارچوب، بحران سوریه در هفته های اخیر هر روز تحولات تازه یی را تجربه می کند. در تازه ترین این تحولات، چهارشنبه ششم آبان ماه یک مقام آمریکایی اعلام کرد آمریکا و روسیه به صورتی رسمی از ایران برای شرکت در نشست وین که قرار است جمعه هشتم آبان ماه برگزار شود دعوت کرده اند. ساعاتی پس از آن نیز ایران به صورت رسمی اعلام کرد که «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه در این نشست حاضر خواهد شد.
این در حالی است که در نشست پیشین وین که جمعه ی گذشته یکم آبان ماه با شرکت آمریکا، روسیه، ترکیه و عربستان برگزار شد، ایران حضور نداشت و بسیاری از تحلیلگران مخالفت عربستان را عامل دعوت نشدن ایران به این نشست عنوان کرد.
دعوت رسمی از ایران برای شرکت در این نشست پیام مهمی به همراه دارد و علاوه بر این که نشان می دهد اراده یی-هر چند جزیی-برای حل بحران سوریه میان قدرت های جهانی به وجود آمده است، نشان دهنده ی این موضوع نیز هست که همگان به این نتیجه رسیده اند بدون حضور ایران هیچ راه حلی برای بحران های خاورمیانه نمی تواند به نتیجه ی مطلوب برسد.
در ادامه ی تحولات روز به روز سوریه، «یوسف بن علوی» وزیر امور خارجه عمان دوشبنه چهارم آبان ماه در سفری غیر منتظره به سوریه با «بشار اسد» رییس جمهوری این کشور، دیدار کرد. این نخستین دیدار رسمی یک مقام بلندپایه ی سیاسی یک کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس از سوریه از آغاز بحران سوریه در سال بود.
این دیدار که پس از دیدار یک روزه ی «بشار اسد» رییس جمهوری سوریه از روسیه صورت گرفت، تحول مهمی به شمار می آید و نشان داد که همگان پذیرفته اند دولت سوریه بر اوضاع مسلط است و تلاش دارد بحران را از راه سیاسی و گفت و گو با طرف های درگیر حل و فصل کند.
هرچند هماهنگی های کلی میان آمریکا و روسیه درباره ی برخی اصول کلی در بحران سوریه (از جمله مقابله با داعش) وجود دارد، اما اعلام آمادگی آمریکا برای ارایه ی کمک های نظامی بیشتر به آن چه آن ها «معارضان میانه رو» در سوریه می نامند و تشدید حملات هوایی به شهر «رقه» در سوریه نشان از جنگی پنهان میان آمریکا و روسیه برای امتیازگیری پیش از آغاز نشست های نهایی برای حل بحران سوریه دارد.
این ظن به ویژه زمانی تقویت می شود که «اشتون کارتر» وزیر دفاع آمریکا، از افزایش حملات علیه داعش در عراق و سوریه خبر داده و اعلام کرده است کماندوهای آمریکایی از این پس از عملیات مستقیم در کارزار نبرد علیه داعش پرهیز نخواهند کرد.
از سوی دیگر، رقابت های آمریکا و روسیه در عرصه ی میدانی نبرد در سوریه هم زمان شده است با تشدید رایزنی های منطقه یی آمریکا و روسیه با طرف های درگیر.
گفت و گوی تلفنی «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا با «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان، دیدار «فرانسو اولاند» رییس جمهوری فرانسه و «آنگلا مرکل» صدر اعظم آلمان، برای گفت و گو درباره ی بحران پناهجویان به ویژه پناهجویان سوری و عراقی، گفت و گوی تلفنی ملک سلمان با «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه، گفت و گوی تلفنی وزیران امور خارجه ی ایران و روسیه و ... بخشی از رایزنی های گسترده یی است که در روزهای اخیر با محوریت بحران سوریه و یافتن راهکاری صلح آمیز برای حل این بحران هم زمان با تشدید حملات علیه داعش صورت گرفته است.
بنابراین می توان گفت، روسیه و آمریکا وارد یک رقابت جدی در بحران سوریه شده اند و هر طرف تلاش دارد وزن خود را افزایش دهد و سهم بیشتری از کیک قدرت از آن خود کند. در این میان آن چه مهم است وجود اراده یی قوی به ویژه در طرف روسی و هم پیمانان منطقه یی آن برای حل بحران سوریه و پایان دادن به بحران های فراگیری که امنیت منطقه و جهان را به خطر انداخته اند.
اکنون دیگر بر کسی پوشیده نیست که هم پیمانان منطقه یی آمریکا به ویژه عربستان سعودی عامل اصلی بحران سوریه و شکست روندهای صلح در این بحران بوده اند؛ امری که پیش از این «جو بایدن» معاون رییس جمهوری آمریکا نیز یک بار به آن اشاره کرد.
به همین دلیل، آمریکا و روسیه هم زمان با رقابت تنگاتنگی که با یکدیگر دارند، برای مدیریت بحران سوریه تلاش دارند فضا را برای ایجاد یک توافق حداقلی میان همه ی طرف های درگیر در بحران سوریه از راه برگزاری نشست های بین المللی با شرکت همه طرف ها مهیا کنند تا در میان مدت بتوانند راه حلی کارآمد برای این بحران بیابند؛ هر چند نمی تواند چندان به حل قطعی بحران سوریه در میان مدت امیدوار بود.
اگر چنین روندی شکست بخورد و اوضاع از کنترل کشورهای اصلی خارج شود، باید منتظر فراگیر شدن بحران سوریه به کل منطقه ی خاورمیانه و افزایش تضادها و حتی درگیری ها میان کشورهای اصی درگیر در این بحران بود؛ امری که می تواند به جنگی فراگیر بینجامد.

4949