دوران پساتحریم در ایران و آمریکا/ توافق جایگزین تحریم و تهدید

به گزارش خبرگزاری مهر، در محافل داخلی و خارجی وقتی از پرونده هسته ای ایران و توافق هسته ای با قدرت جهانی صحبت می شود، به طور حتم یکی از محوری ترین و شاید جذابترین آنها لغو تحریم های بین المللی علیه ایران باشد که نه تنها مورد توجه کارشناسان و مسئولان کشور است بلکه در میان عامه مردم نیز به یک موضوع داغ روز تبدیل شده است. البته به عقیده کارشناسان داخلی باید توجه داشت که رفع تحریم ها قرار نیست برای اقتصاد ایران معجزه گر باشد ولی به هر حال در روند بین المللی برای کاهش چالش های پیش روی اقتصاد کشور تاثیرگذار خواهد بود.

اقتصاد ایران طی تمامی سال های گذشته شرایط سخت تحریم را تجربه کرده است. برآورد دقیقی از خسارت تحریم ها براقتصاد ایران وجود ندارد. در صورتی که تحریمها برداشته شوند اولین نشانه های تغییر در بازارهای مالی ظاهر می شود.

روزنامه گاردین در گزارشی از تاریخچه تحریم های آمریکا علیه ایران به این مسئله اشاره می کند که تحریم های آمریکا در سالهای اخیر هرچند موجب کند شدن اقتصاد ایران شده ولی زیاد در روند معاملات اقتصادی این کشور در سطح جهانی تاثیر نداشته است. به عقیده این روزنامه این تحریم ها تنها در موقعی تاثیر قابل توجهی در اقتصاد ایران داشت که با کشورهای اروپایی و سازمان ملل همراه شد. گاردین در گزارش خود با عنوان تحریم های آمریکا حتی پس از توافق نیز چیزی را تغییر نمی دهد می نویسد که هرچند احزاب افراطی آمریکا از تحریم ها به عنوان ابزاری برای تحت فشار قرار دادن ایران و تامین خواسته های خود علیه این کشور استفاده کردند ولی باید گفت این سیاست موجب کندی اقتصاد ایران نشد و در بعضی مواقع منافع خود آمریکایی ها را نیز با خطر روبرو کرد.

به نوشته گاردین پس از پیروزی انقلاب اسلامی درایران تحریم های اقتصادی نظامی و سیاسی علیه ایران از سوی احزاب جمهوری خواه شروع شدند ولی باید گفت که هیچکدام از این تحریم ها به جز تحریم های مربوط به موضوع هسته ای چندان در روند سیاسی ایران تاثیر نداشتند. تنها در مورد پرونده هسته ای آمریکایی ها توانستند شورای امنیت سازمان ملل و کشورهای اروپایی را با خود همراه کنند تا ایران را مجبور کند برنامه هسته ای خود را محدود کند. البته نمی توان گفت که تحریم های آمریکا به اقتصاد ایران آسیب نرساند. این تحریم ها در بعضی از زمانها مثل جنگ ایران و عراق خسارت هایی به ایران زد و در بعضی از صنایع مثل صنعت هوایی ایران را با مشکلاتی روبرو کرد.

نویسنده  گاردین در ادامه این مقاله نوشت: فشارهای دائمی آمریکا به متحدان خود سبب شد تا ایران نتواند به عضویت سازمان تجارت جهانی در آمده و این کشور از واردات اورانیوم برای سوخت رسانی به صنعت هسته‌ای خود محروم گردید و آمریکا در روند اجرای پروژه‌هایی نظیر خط لوله گاز به هند و پاکستان نیز مانع تراشی کرد.

در واقع بسیاری از بنگاه ‌های اقتصادی زمانی که میان گزینه تجارت با ایران یا آمریکا مواجه می‌شدند گزینه آمریکا را که ابرقدرت جهان است انتخاب می‌کردند. با وجود این فشار شدید، رابطه ایران با دیگر کشورهای جهان به طور کامل از بین نرفت. مثلاً آنها در دوران کلینتون می خواستند صادرات نفت ایران به کشورهای خارجی را قطع کنند که در این کار کاملاً شکست خوردند. بسیاری از شرکت های نفتی آمریکایی برای فعالیت در ایران منع شدند ولی از آن طرف فرصت برای شرکت های نفتی ملیتهای دیگر باز شد که دراین میان خود آمریکایی ها متضرر شدند.

به نظر می رسد تحریم های اقتصادی حتی پس از اجرای توافق هسته ای نیز همین شرایط را داشته باشد. یعنی اینکه اگر فرض کنیم غرب به تعهد خود برای برداشتن تحریم های اقتصادی علیه ایران پس از توافق هسته ای عمل نکند چیزی در ایران تغییر نمی کند چون این کشور خودش را با وضع موجود وفق داده است و سیاست و اقتصاد خود را به نوعی با دوران تحریم سازگار کرده است. در دوران تحریم ایرانی ها به طور موثری با شرکت های بین المللی ارتباط برقرار کردند و حتی بعضی از شرکت های آمریکایی مثل کوکاکولا نتوانستند قوانین سخت گیرانه آمریکا را در تحریم های ایران قبول کنند. آنها به طرق مختلف از راه های انحرافی برای دور زدن تحریم های آمریکا استفاده و با ایران رابطه تجاری برقرار می کردند.

 گاردین در ادامه گزارش خود می نویسد که تحلیل ها نشان می دهد تحریم های سه دهه آمریکا علیه ایران بیشتر به ضرر خود آمریکایی ها تمام شده است چون خودشان از سرمایه گذاری در ایران محروم شدند.  از زمان دولت کلینتون که تحریم‌ هایی علیه صنایع موشکی و تسلیحاتی ایران اعمال شد، ایران به صادرکننده تسلیحات در خاورمیانه تبدیل شده است.

پس از توافق هسته‌ای، سیاستمداران آمریکایی با این چالش مواجه شده‌اند که آیا به تحریم‌ های یکجانبه علیه ایران ادامه دهند یا آنکه رویکرد متفاوت دیگری اتخاذ کنند. تاریخچه تحریم‌ های آمریکا نشان می دهد که بازگشت به تحریمها نتیجه ‌ای برای واشنگتن در رسیدن به خواسته ‌هایش ندارد. به عبارتی تحریم های آمریکا تا کنون سیاست استراتژیک ایران در منطقه و جهان را تغییر نداده و از این پس هم هیچ تغییری در سیاست این کشور نخواهد داشت.

 پس سوالی که در شرایط کنونی برای سیاستمداران آمریکایی مطرح شده که جایگزین این تحریم ها چه چیزی می تواند باشد. به طور حتم در دولت اوباما جایگزین توافق هسته ای معرفی شده است که با وجود مخالفت های شدید از سوی احزاب جمهوری خواه پای آن ایستاده است. یعنی اینکه به جای گزینه نظامی، تحریم ها و تهدیدها مذاکره و توافق گزینه بهتری محسوب می شود.

در هر دو طرف، پایبندی به توافق به عنوان محکی برای مذاکرات درباره دیگر موضوعات به شمار می ‌آید. یکی از آزمایش‌ های اولیه در این زمینه ممکن است موضوع سوریه باشد که دولت اوباما علامت‌ هایی را درباره آمادگی برای مذاکره با ایران درباره شیوه ‌های مبارزه با داعش نشان داده است.