باغبانِ لاله‌زار، تجارتخانه را تخریب کرد!

تهران، میدان امام خمینی (ره)، خیابان لاله زار، کوچه مجمر، شماره ۲۰، یا شاید بهتر است بگوئیم شمال شرقی میدان توپخانه و ضلع جنوبی باغ لاله‌زار ناصرالدین شاه بود که عمارت «تجارت‌خانه‌ی جهانیان» را ساختند، بنائی که در دوره‌ی قاجار بنا شد، اما هیچ‌گاه در فهرست آثار ملی قرار نگرفت و ناگهان هم حذف شد.

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، شهرام شهریار در سایت «سفرنویس» در مطلبی با عنوان «تجارت‌خانه جهانیان تهران»، درباره‌ی این مکان تاریخی آورده است: «تجارتخانه جهانیان، عمارت مؤید السلطنه گرانمایه نایب رئیس سفارت عثمانی و وزیر مختار (سفیر) ایران در آلمان، محل استقرار شعبه تجارتخانه جهانیان در تهران در زمان قاجار، ساختمان تجارتخانه جهانیان، اولین نمایندگی رسمی شرکت زیمنس در ایران (با نام شرکت الکتروتل) و اولین شرکت سهامی تلفن در این عمارت؛ تجارتخانه‌ای که تخریب شد…!»

شهریار در ادامه‌ی مطلب خود، ویژگی‌های این بنای تاریخی ارزشمند را تقسیم‌بندی کرده است:

«- محل احداث عمارت تجارتخانه جهانیان در شمال شرقی میدان توپخانه و ضلع جنوبی باغ لاله‌زار ناصرالدین شاه بود، این بخش از باغ لاله‌زار توسط مؤیدالسلطنه گرانمایه (پدر زن کاشف السلطنه) از معین‌التجار بوشهری خریداری و خانه‌ای در آن بنا شد.

- (تجارتخانه‌ای به نام تجارتخانه جهانیان (در یزد نیز به وسیله خسرو شاه جهان و برادرانش که از ملاکان زرتشتی یزد بودند، در سال ۱۲۷۴ خورشیدی تأسیس شد. کار این تجارتخانه در ابتدا صدور پنبه بود، اما بعدها به صرافی و بانکداری منتهی شد. از فعالیت‌های این تجارتخانه، قبول سپرده در مقابل بیجک صندوق، جا به جایی پول در داخل کشور، خرید و فروش ارز و حواله‌های خارجی، قبول مالیات‌های دولت به مرکز و تسهیل امور خزانه دولت در مقابل دستمزد بود.

از سوی این تجارتخانه نخستین‌ چک‌ تضمینی‌ غیر دولتی‌ در ایران‌ رایج‌ شد. تأسیس‌ نخستین‌ شرکت‌ گوشت‌ و تأسیس‌ نخستین‌ شرکت‌ سهامی‌ تلفن‌ توسط تجارتخانه جهانیان شکل گرفت و این تجارتخانه مقدمات ایجاد بانک ملی را فراهم کرد، همچنین برخی تجارتخانه جمشیدیان که متعلق به ارباب جمشید بود را با تجارتخانه جهانیان اشتباه می‌گیرند!

با توجه به فعالیت‌های گسترده شعبه‌های تجارتخانه جهانیان در شهرهای یزد، تهران، اصفهان، شیراز، کرمان، بندرعباس و رفسنجان و نمایندگی‌های آن در لندن و بمبئی ایجاد شد و خسرو شاه جهان ساختمان مؤید السلطنه را از او خریداری و به عنوان نمایندگی تجارتخانه جهانیان در شهر تهران اعلام کرد، مدیریت شعبه تهران در اختیار فریدون و گودرز از برادران خسرو بود. نام برادران جهانیان به ترتیب؛ پرویز، خسرو، گودرز، رستم، بهرام ، فریدون (خسرو اهرستانی) و گودرز بود.

خلاصه این‌که، در جریان مبارزه مشروطه خواهان، مسئولان تجارتخانه جهانیان با انقلابیون همکاری نزدیکی داشتند. می گویند؛ مشروطه خواهان، جواهرات سلطنتی را نزد بهرام جهانیان امانت گذاشته بودند تا از دسترس محمدعلی شاه دور بماند و حتی سلاح مورد نیاز آنها توسط خسرو به صورت پنهانی در عدل‌های پنبه و پارچه از جنوب به تهران و تبریز تامین می‌شد، که با توجه به افشای قضیه و همچنین مشکلات مالی پیش آمده برای تجارتخانه، در سال ۱۲۹۲ خورشیدی کار تجارتخانه جهانیان متوقف شد. پرویز و فریدون به قتل رسیدند و خسرو به خارج از کشور تبعید شد. اما گودرز در فعالیت تجاری مشغول ماند.