نشت‌های نامرئی در نخستین شهر لوله‌کشی آب ایران

بیرجند به عنوان اولین شهری که از آب شرب بهداشتی برخوردار بوده، با توجه به قدمت 90 ساله تأسیسات آبرسانی در شهر بیرجند حدود 30 درصد شبکه و انشعابات فرسوده شده و هدر رفت نشت‌های نامرئی را به دنبال داشته است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) منطقه خراسان جنوبی، در گذشته به علت نبودن رودخانه دائمی و وجود شیب‌های مناسب ساکنین منطقه بیرجند برای رسیدن به آب شرب و آبیاری، چاره‌ای جز حفر قنات نداشتند.

ساکنین خراسان جنوبی هزاران سال است از این روش استحصال آب و آبخیزداری سود برده و جزو پیشتازان این هنر در ایران هستند.

مردم شهر بیرجند از سه قنات قصبه در شرق، کوشه در شمال و خیرآباد آب شور بدست آورده که برای آشامیدن مناسب نبود.

لذا قبل از لوله کشی، آب مورد نیاز را از انبار‌ها، یخچال‌های مشروب از آب باران و سدکوه‌های باقران نیاز خود را تامین می‌کردند.

آب آشامیدنی شهر توسط بشکه و سقا‌ها با مشک در سطح شهر پخش می‌شد و هر محل ساقی مخصوص داشت که قیمت آب را هفته‌ای یا ماهیانه دریافت می‌کردند.

سقاهای آزاد هم در سطح شهر به صورت نقدی فروش داشتند. ظرفیت آب انبارها به دلیل گل و لای ته نشین شده حجم مفید آب انبار‌ها را محدود می‌کرد.

از وسط شهر بیرجند خشک رودی می‌گذشت که در سال 1302 شمسی سیلی در آن جاری شد که دو قسمت شهر را از هم جدا کرد.

قبل از اینکه خشک رود اصلی بیرجند به خیابان تبدیل شود سه رود قدیمی (شور، پل باغ و کفترخان) در غرب قلعه پائین بیرجند به هم پیوسته و به نام شاهرود به سوی خوسف سرازیر می‌شدند.

خوسف رود به سوی جنوب تغیر مسیرداد به رود گارجگان پیوسته وبه نمک‌زارهای می‌ریزد. نمکی که از تبخیر آن باقی می‌ماند از مرغوب‌ترین نمک‌هاست.

محدودیت شدید آب، نیاز فراوان جامعه و مدیریت قوی امیر منطقه، شوکت الملک علم منجر به جهش بزرگ آب‌رسانی شد که از افتخارات بیرجند این است که اولین شهر در کشور که لوله‌کشی آب شهری درآن انجام شد.

با توجه به قدمت 90 ساله تأسیسات آبرسانی در شهر بیرجند حدود 30درصد شبکه و انشعابات فرسوده شده و هدر رفت نشت‌های نامرئی را به دنبال دارد.

مشکل دیگر آب بیرجند سختی بیش از حد آب است که این سختی آب شامل: آهک، رسوب، گچ و انواع مواد معدنیست که برای سلامتی مضر است.

لوله‌کشی آب در بیرجند با لوله‌های جنگ جهانی اول

محمدرضا کریم‌زاده، مدیر عامل بنگاه خیریه آب لوله بیرجند به خبرنگار ایسنا گفت: مردم شهر بیرجند از سه قنات قصبه (شرق)، کوشه (شمال) و خیرآباد، آب شور بدست آورده که برای آشامیدن مناسب نبود. نیاز فراوان ‌جامعه ‌به ‌آب و مدیریت قوی شوکت‌الملک علم امیر منطقه، منجر به جهش بزرگ آبرسانی شد که از افتخارات بیرجند است.

مدیر عامل بنگاه خیریه آب لوله بیرجند با اشاره به اینکه بیرجند اولین شهری در کشور است که لوله کشی آب شهری در آن انجام شد، تصریح کرد: انتقال آب قنوات شیرین دامنه کوه باقران و توزیع آن از طریق لوله کشی، ‌نهایت آرزوی شهروندان بود.

وی ادامه داد: برای اجرای این امر مهم کمیسیونی به ریاست شوکت الملک و عضویت چند تن از اعانه دهندگان تشکیل شدکه اعانه‌ها را جمع آوری کند باکمک نقدی اولیه امیرشوکت الملک، لوله‌هایی را که ارتش انگلیس برای جنگ جهانی اول به کمپ نظامی خود در سفیدآبه (مرز بلوچستان) آورده بودند و بی‌مصرف مانده بود خریداری شده و توسط شتر به بیرجند منتقل شد.

مدیر عامل بنگاه خیریه آب لوله بیرجند افزود: برای اجرای این امر مهم شرکت و کمیسیون میاه به ریاست شوکت الملک و عضویت چند تن از اعانه دهندگان تشکیل شد.

کریم‌زاده تصریح کرد: لوله‌ها مورد نیاز را از هندوستان تهیه و در سال ۱۳۰۲شمسی در حالیکه حتی پایتخت ایران لوله‌کشی آب نداشت و درکشور چنین تجربه‌ای نبود این امر مهم در بیرجند انجام شد.

وی اظهار کرد: این کمیسیون پس از بررسی لازم تصمیم گرفت، قنات علی‌آباد را که حدود ۱۰کیلومتری جنوب شرق بیرجند واقع است خریداری کند و آب را با لوله به شهر بیاورد.

مدیر عامل بنگاه خیریه آب لوله بیرجند تاکیدکرد: اعضای کمیسیون میاه که جزو مالکین قریه علی‌آبادی بودند، و هر یک سهمیه ملکی خود را به صورت وقف در اختیار کمیسیون قرار دادند.

کریم‌زاده با اشاره به اینکه تمام سهام قریه علی ابادی برمدار۱۲سهم و هرسهم ۱۲۰فنجان بود افزود: جمعا تمام سهام۱۴۲۰سهم بوده که در ابتدای تشکیل کمیسیون میاه ۵.۷۲۴ سهم آن از طرف خیرین به صورت وقف به کمیسیون اهدا شد.

وی گفت: کمیسیون میاه به تدریج به وسیله خیرین دیگر مابقی سهام قنات علی‌آباد را خریداری وبه صورت وقف به سهام قبلی اضافه کردند و الباقی آب شرب مردم از اسفهرود تامین می‌شد.

بنیان‌گذاری اولین بنگاه آب در سال ۱۳۰۲هجری شمسی

محمدرضا راغبی نیز یکی از واقفین، تصریح کرد: به طوری که در اندک مدتی تمام سهام قنات علی‌آباد که بالغ بر۱۴۲۰سهم بود و آب مصرفی مردم بیرجند تامین شد و ۲۰ فنجان باقی مانده است.

وی افزود: درجریان خرید و وقف سهام علی آباد چند نفر از واجدین شرایط را برای تعلیم و فراگرفتن نحوه لوله‌کشی و اتصالات و شیر برداشت به هزینه کمیسیون میاه به هندوستان اعزام شده که تعلیمات مربوط را فرا گیرند و نسبت به تهیه و خرید و ارسال لوله و اتصالات آن اقدام کنند.

راغبی اظهارکرد: سر دسته افراد اعزامی به هندوستان فردی به نام حاج غلامحسین بود که پس از مراجعت به بیرجند و شروع کار لوله کشی به حاج غلامحسین لوله معروف شد. این فرد در طول حیات خود در خدمت به همشهریان کوشا بود.

وی ادامه داد: براساس تصمیم کمیسیون، قنات‌ علی‌آباد برای انتقال آب به بیرجند در نظر گرفته شد، دلایل انتخاب علی‌آباد دوعامل بود: ابتدا از نظر ارتفاع بلند‌ترین نقطه تپه شهر بود و آب بر تپه‌ها سوار می‌شد، دوم آب آن بسیار شیرین و بسیار گواراست.

این واقف گفت: به دنبال اتخاذ این تصمیم چندتن از کسانی که در آن ده شریک بودند سهام خود را‌ رایگان در اختیار این کمیسیون قراردادند که باقی سهام را نیز کمیسیون از محل اعانات خریداری کرده است.

راغبی ادامه داد: مقداری لوله از هندوستان خریداری و با شتر به بیرجند انتقال دادند. در‌ همان هنگام یک نفر از روس‌های مهاجر به نام "سویستانف" که به کار لوله کشی وارد بود در بیرجند اقامت داشت، برای لوله‌کشی شهر استخدام‌ شد که با همکاری چند نفر از اهالی بیرجند که در این کار سر رشته داشتند مشغول به کار شدند.

این واقف تصریح کرد: این بنگاه در سال ۱۳۰۲هجری شمسی بنیان نهاده شد و به وسیله دو رشته لوله‌ شمالی، جنوبی و تعبیه شیرهای همگانی در محله‌های مختلف، آب شرب مورد نیاز ساکنان را تامین می‌کرد و بدین ترتیب بیرجند به آب لوله کشی دست یافت.

وی افزود: درآن زمان به دلیل فقدان وسایل و امکانات فنی لازم برای لوله‌کشی منازل در مسیر دو رشته لوله‌ای که به آن اشاره شد به فواصل معین در معابرعمومی شیرهای نصب کردند.

این واقف با اشاره به بهنیا در کتاب نگین کویر اظهارکرد: درآن زمان تنها دو منزل بهینا و منزل‌شریف از نعمت شیر آب اختصاصی برخوردار بودند.

راغبی تصریح کرد: در منزل بهنیا از صبح تا غروب هر روز برای همسایگان و افراد دیگری که در گوشه و کنارشهر می‌آمدند برای استفاده از آب باز بود.

لوله‌های آب بیرجند90ساله شد

مهدی هاشمی‌مقدم، سرپرست شرکت آب و فاضلاب شهری خراسان جنوبی نیز به خبرنگار ایسنا گفت: تأمین‌آب شهرستان بیرجند از چهار دشت مرک، علی‌آباد سربیشه و رکات توسط 32 حلقه چاه با ظرفیت 920 لیتر درثانیه صورت می‌گیرد.

وی ادامه داد: آب استحصالی از طریق141 کیلومتر خط لوله انتقال و 596کیلومتر شبکه توزیع در اختیار 69 هزار مشترک آب شهر بیرجند قرار می‌گیرد .

سرپرست شرکت آب و فاضلاب شهری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه بیرجند به عنوان اولین شهری است که از آب شرب بهداشتی برخوردار بوده، افزود: با توجه به قدمت 90 ساله تأسیسات آبرسانی در شهر بیرجند حدود 30درصد شبکه و انشعابات فرسوده شده و هدر رفت نشت‌های نامرئی را به دنبال داشته است.

هاشمی‌مقدم، افزود: در حال حاضر 8/99 درصد جمعیت شهری تحت پوشش آب شرب سالم و بهداشتی قرار دارند.

وی با اشاره به اقداماتی که در راستای ارتقاء کیفیت آب استحصالی در شبکه آب شرب شهری صورت می‌گیرد، ابراز امیدواری کرد: با در مدار قرار گرفتن کامل تصفیه خانه آب شرب در آینده‌ای نزدیک شاهد ارتقاء کیفی آب و تحت پوشش قرار گرفتن کل محدوده شهر بیرجند باشیم.

سختی بیش از حد آب در بیرجند

محمدحسن سیاری، رئیس دانشکده کشاورزی بیرجند به خبرنگار ایسنا گفت: کمبود آب مشکل تمام دنیاست که متاسفانه در خراسان جنوبی پارسال حدود120میلی متر و امسال حدود100میلی متر بارندگی بوده است.

وی با اشاره به شور بودن آب استان، گفت: آب‌هایی که سختی آن بیش از 2هزار باشد غیرقابل استفاده است.

رئیس دانشکده کشاورزی بیرجند افزود: مشکل آب بیرجند سختی بیش از حد آب است که این سختی آب شامل:آهک، رسوب، گچ و انواع مواد معدنیست که برای سلامتی مضر است.

سیاری با اشاره در مزارع این دانشکده چاه‌هایی وجود دارد که سختی آب آنها حدود4000،1400 و7000 است، گفت: تنوع شور بودن طبیعی آب و خاک و سختی بالا در هیچ جای ایران پیدا نمی‌شود که باید از این محدودیت‌ها به عنوان یک فرصت و پتانسیل برتر برای تحقیقات علمی و پژوهشی در استان استفاده کرد.

وی با اشاره به اینکه امروزه به علت اشرافی زندگی کردن و تجملاتی بودن از فکر سلامتی خود دور شده‌ایم، تصریح کرد: در گذشته برای استفاده از آب کتری‌های نیکل، مس و آهنی استفاده می‌کردیم که تمام رسوبات و نمک آب را جذب خود می‌کرد اما امروزه با استفاده از وسایل استیل تمام نمک و رسوبات آب را جذب بدن خود می‌کنیم.

گفتنی است؛ بیرجند به عنوان اولین شهری که به دست بومیان لوله کشی آب شد و قدمت 90 ساله تأسیسات آبرسانی در شهر بیرجند امیدواریم دوباره با همت مسئولین شاهد ارتقاء کیفی آب باشیم.

مصطفی ملایی، خبرنگار ایسنای خراسان جنوبی

انتهای پیام