ایران و حماس ،سوء تفاهم یادو دیدگاه متفاوت

در بحبوحه جنگ 1973 اعراب و اسرائیل ملک حسین پادشاه اردن در واکنش به سرخوردگی حافظ اسد از نتیجه جنگ به او گفته بود" در خاورمیانه روی کسی حساب باز نکن". شاید مضحک به نظر برسد اما هریک ازاین رهبران و سیاستمداران عرب ،خود مصداقی از این رفتاری هستند که همتایانشان را نسبت به آن هشدار می دادند. مهم نیست این را چه کسی گفته ،اما نکته درستی ست.
گرچه درسیاست دوست و دشمن دائمی وجود ندارد،اما این اصل منافعی و البته نمی توانم بگویم غیراخلاقی،در هیچ جای دنیا بهتر از خاورمیانه خود را نشان نداده است.نگاهی به اتحادها،هم پیمانی ها، تشکیل جبهه هایی به نام امت عرب ،تشکیل ارتش های متحد،دولت های متحد و شوراهای گوناگون عربی بیاندازید!لازم نیست آدم باهوشی باشید تا نتایج این گونه اتحادها را بفهمید،اگر بدانید" در جهان عرب واقعا نباید روی کسی حساب دائمی بازکنید".
5 شنبه گذشته 16 جولای خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس برای دیداری به گفته منابع سعودی کاری و دیدار با شاه سلمان وارد عربستان شد.از جزییات دقیق ملاقات های او گزارش خاصی منتشر نشده ،اما پاره ایی منابع غیر رسمی سعودی وابسته مخالفان گفته اند هدف اصلی مشعل از ملاقات با شاه سلمان ترغیب ملک به دریافت کمکی 20 میلیون دلاری از وی بوده است.همین منابع گفته اند پادشاه با دادن چنین کمک هنگفتی مخالفت نکرده،اما به دلیل فرار روز افزون نظامیان سعودی ،اعطای آن را  به اعزام 700 عضو زبده حماس که توسط گروه حزب الله لبنان تربیت شده اند به یمن و کمک به ارتش سعودی منوط کرده است.البته مشعل ظاهرا مخالفتی اصولی با این پیشنهاد به عمل نیاورده.نه به دلیل عدم اعتقاد به سعودی ها در جنگ یمن.بلکه به 2 دلیلی که به پادشاه متذکر شده است . نخست، بروز خلاء امنیتی در غزه . دوم، پر کردن این خلاء توسط هوداران ایران.حماس چنین چیزی را نمی خواهد.منابع غیر رسمی میگویند متقابلا مشعل به ملک سلمان پیشنهاد داده بر اساس الگوی رزمی حزب الله نیروهای سعودی را آموزش دهد.اما آنطور که پاره ای منابع دیپلماتیک مقیم ریاض گفته اند مقامات نظامی و پادشاه عربستان با این پیشنهاد فعلا موافقت نکرده اند ،به همین دلیل پرداخت مبلغ مورد درخواست مشعل را به آینده موکول کرده اند.
موضوع حماس و مواضع سیاسی این گروه فلسطینی طی 5 سال گذشته همواره توجه بسیاری از تحلیل گران منطقه را به خود جلب کرده است.مواضعی که نه تنها نمی توانسته مورد توجه مقامات ایران قرار نگیرد بلکه تا حدود زیادی موجب خشم آنان نیز شده است.سیاست های حماس اکنون این سوال را مطرح کرده که موضع تهران در قبال این گروه چه خواهد بود؟چراکه تحولات اخیرنشان میدهد ایرانی ها امروز دیگر آن نگاه سنتی به حماس به عنوان یک گروه وفادار را ندارند.این تنها به رفتار کنونی حماس مربوط نمی شود. صرف نظراز موضع این گروه در جنگ یمن و حمایت ازاقدامات خونبار ریاض در نبرد علیه غیر نظامیان یمن که موجب خشم ایران شده، موضوعاتی همچون سوریه ورابطه عجیب مشعل با ترکیه و شخص اردوغان طی سال های اخیر دلایلی هستند که تا حد زیادی از دید تهران،کیفیت روابط آینده با حماس رابا اما و اگرهایی جدی روبرو کرده است.مهم تر ؛آیا چنین کیفیتی قابل تسری به سایر گروه های شناخته شده فلسطینی خواهد بود؟.نمی دانم ،بسته به اینکه حماس را تجلی آرمان خواهان ترین گروه های فلسطینی و آرزوهای فلسطینان بدانیم یا خیر؟ پاسخ متفاوت است.ضمن آنکه باید مشخص شود ایران دقیقا چه انتظار و توقعی از حماس داشته واز این به بعد این انتظار توسط سایر گروه ها تامین خواهد شد؟. فعلا که گاز قطری و نفت سعودی دارد همه کار می کند.
از هنگام آغاز جنگ سوریه،نه تنها حماس راه خود را از ایران جدا و دولت مورد حمایت این کشور در دمشق را محکوم کرد،بلکه گزارش های متعددی از حضور نیروهای این گروه در کنار مخالفان اسد و همراهی با تروریست های  النصر منتشر شد.نکته ایی که از دید تهران،دمشق و حزب الله لبنان پنهان نماند.
از سوی دیگررابطه عاطفی و نه چندان معمول حماس با ترکیه و شخص آقای اردوغان ،نکته ایی نبود که ایرانی ها بتوانند به سادگی از کنار آن عبور کنند.در حالی که ترکیه بازیگری نوپا در خاورمیانه محسوب می شود. مشعل با حضور دردو کنگره حزب عدالت و توسعه در فوریه 2012 و اخیرا دسامبر 2014در قونیه، ضمن تمجیدهای حیرت آور از اردوغان و معرفی وی به عنوان حامی اصلی و نجات دهنده فلسطین،عملا پیامی سیاسی به خاورمیانه ارسال کرد،آنگاه که گفت" ترکیه طی صد‌ها سال متوالی از تاریخ باشکوهش حامی قدس و مسجد الاقصی بود، امروز نیز در کنار ملت فلسطین و امت عربی خواهد بود".یک دیپلمات عرب خلیج فارس مقیم آنکارا که در این کنگره شرکت کرده بود و دولت متبوعش روابطی نسبتا گرمی با ایران دارد و از حامیان حماس نیز محسوب می شود می گوید"هنگام سخنرانی مشعل میتوانستم خشم مقامات ایران را تصور کنم".
ارزیابی دقیق این نوع نگاه باید در زمانی طولانی تری صورت بگیرد .اما تا آنجا که تحولات کنونی ارتباط پیدا می کند نگاه درستی به نظر می رسد چراکه ایران بلافاصله با تعویق سفر مشعل به تهران دراوایل فوریه سال جاری به این اظهارات پاسخ روشنی داد.البته بعضی دیپلمات های مقیم تهران معتقدند عدم انجام چنین سفری تا حدودی اولا و احتمالا به فشار و خواست بشار اسد و خشم غیر قابل گذشت او از مشعل و دفتر سیاسی حماس وثانیا اطلاع یافتن ایران از خواست حماس به انتقال دفاترش به تهران مربوط می شود.اگر هم چنین ادعاهای صحت داشته باشد، در اصل ماجرا تغییری ایجاد نمی کند.
امانحوه برخورد با حماس به شاخصی برای چگونگی رابطه ایران با فلسطینیان تبدیل خواهد شد؟ به باور من تا آنجا که موضوع فلسطین و نگاه باورمدارانه ایران به آن باز میگرد قطعا پاسخ منفی ست. اما برای این گزینه که آیا رفتار حماس، تهران را به یک ارزیابی جدی از سایر گروه های فلسطینی وادار خواهد کرد؟ فعلا پاسخی ندارم،آنهم زمانی که پای ریال سعودی و قطری وسط است. (در آخرین ساعات شب گذشته و پس از انتشار این مطلب سخنگوی حماس در غزه اعلام کرد دیدار مشعل با برادران سعودی بسیار موفقیت آمیز بوده آست)[email protected]