تکامل "زبان بلوچی"‌ نیازمند‌ همت و توان نویسندگان بلوچ ‌

به ادعای کارشناسان و اساتید فن زبان بلوچی در میان لهجه‌ها، نقش و ترکیب باستانی خود را حفظ کرده‌، اما برای ماندگاری و ترویج به نگارش و تحریر و تکامل به همت و توان نویسندگان بومی و بلوچ نیازمند است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)- منطقه سیستان و بلوچستان، بدون شک زبان بلوچی از جمله گویش‌های مهم ایران بوده که علیرغم گردش‌های روزگار و دشواری آمدن و رفتن‌ها در قرون پیشین و تاریخ چندین هزار ساله‌اش ناآمیختگی با دیگر لهجه‌ها، نقش و ترکیب اصلی کلمات و لغات تکامل یافته‌اش را حفظ کرده است.

پروفسور مارگن استایرن استاد دانشگاه اوسلو (نروژ) در سال 1957 در مورد زبان بلوچی در دانشنامه بریتانیکا نوشته است:" زبان بلوچی از زبان‌های آزاد ایرانی است که نشانه‌های باستانی زبان‌های ایرانی را تاکنون حفظ کرده است."

نیل و والری کارلتون در کتاب برری که شامل بیست فهرست واژگانی و تعدادی جمله از مناطق مختلف بلوچی زبان است زبان بلوچی را به شاخه؛ شرقی - جنوبی(ساحلی و مکرانی) - غربی(رخشانی) تقسیم بندی کرده است.

البته دو تای آخری به هم نزدیک تر هستند و بهتر است به دو شاخه: 1- شرقی 2- غربی( شامل گویش مکرانی و رخشانی) تقسیم بندی کرد.

ادبیات بلوچی میراثی غنی از مجموعه‌ای از اشعار حماسی، عشقی، تاریخی، اجتماعی، اخلاقی و پند و اندرز است که از چند سده پیش به صورت سینه به سینه و نسل اندر نسل انتقال یافته وبه امروز رسیده است.

ملت بلوچ ادبیات مکتوب نداشتند، اما به صورت طبیعی قریحه شاعرانه و سرودن ترانه و آواز داشته‌اند.

آثار مکتوب بلوچی از قرن نوزدهم به بعد است که ابتدا شرق شناسان به گرد آوری ادبیات شفاهی بلوچ‌ها پرداختند، آنان به رسم الخط لاتین به آوا نویسی و داستان‌های بلوچی همت گماردند و از قرن بیستم به بعد خود بلوچ‌ها به تحقیق و نگارش در ادبیات خویش پرداختند.

اولین نسخه خطی مربوط به گردآوری در کتابخانه موزه بریتانیا موجود است. بنابراین تالیف لوئیس در سال 1855 میلادی نخستین کار در این زمینه شمرده می‌شود.

نخستین شاعر مهمی که اطلاعاتی از او در دست است "جام دُرّک " شاعر دربار نصیرخان اول در کلات است که اشعار عاشقانه‌اش در یاد مردم مانده است و برخی چاپ شده‌اند.

محمد حسین عنقادر سال 1288قمری نشریه هفتگی بولان را منتشر کرد، سپس نشریه اومان به سردبیری مولوی خیرمحمد ندوی درسال 1330 شمسی در کراچی منتشر شد.

به همت سید ظهورشاه هاشمی (متوفی 1359) در سال 1335 فرهنگستان زبان بلوچی در کراچی و سه سال بعد در کویته تاسیس شد. البته عبداللهان جمال الدینی، میرگل خان نصیر، غلام محمد شاهوانی در سال 1331 بلوچی زبانی دوان(دیوان یا گروه) را تاسیس کرده بودند.

امروز دیگر برای همه سید ظهورشاه هاشمی، میرگل خان نصیر، آزات جمال الدینی، جی آر ملا، محمد حسین عنقا، غنی پرواز‌، صبا دشتیاری، عابد آسکانی، دکتر محمد یعقوب درازهی و ... در بلوچستان شناخته شده‌اند.

آثار و نوشته‌های این بزرگواران چراغ راه برای ادبیات بلوچ است.

رسم الخط سید ظهورشاه هاشمی(بلوچی سیاهگ راست نبیسگ) آغازگری برای نوشتن به زبان بلوچی است.

فرهنگ لغت سیدگنج(از سید هاشمی) نیز آغاز گر نوشتن فرهنگ لغتی جامع در مورد زبان بلوچی است.

همچنین افرادی مانند دکتر موسی محمود زهی، دکتر عبدالعزیز دولتی، دکتر عبدالغفور جهاندیده، دکتر رحمت الله حسین بر و غیره تلاش‌های زیادی برای جمع آوری لغات بلوچی و ارائه مقالات و کتب برای ثبت و اشاعه لغات اصیل برداشته‌اند که شایسته تقدیر است.

تمام این موارد آغاز راه است و برای ادامه نیاز به تلاش و همت تحصیل‌کرده‌هایی دارد که در این زمینه مطالعات بیشتری انجام دهند و دست به پژوهش‌های میدانی و ... بزنند و با فهمی درست راهگشا باشند.

سرپرست اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان خاش در این رابطه‌ گفت: زبان بلوچی به زبان پهلوی اشکانی و نیز پهلوی اوایل دوره‌ی ساسانی نزدیک است، زیرا در اثر سختی رفت و آمد در همه‌ی سده‌های گذشته و همچنین نبود آمیختگی با دیگر گویش‌ها، صورت اصلی کلمه‌ها در این زبان پیوسته بدون دگرگونی مانده است.

ملک مسعود ریگی در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، ادامه داد: زبان بلوچی از نظر زبان‌شناسی و نیز شناختن ریشه‌ی بسیاری از واژه‌ها و سابقه‌ی برخی اصطلاحات رایج در زبان‌فارسی، از منابع مهم به‌شمار می‌رود و می‌توان آن را به دو بخش بلوچی شمالی یا سرحدی تقسیم کرد. این گویش در نواحی زاهدان، خاش و سیستان متداول است.

بلوچی جنوبی در ایرانشهر، سراوان، سرباز، سراوان، نیکشهر، کنارک و چابهار بدان سخن گفته می‌شود که با وجود تفاوت در بیشتر واژگان، برای افراد هر دو دسته قابل تشخیص است.

عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان نیز در این باره بیان می‌کند: شگفت نیست که بسیاری از کلمات در لهجه اصیل بلوچی همانگونه که ساکنان کناره جنوبی کویر مرکزی در لهجه گویش ناآمیخته خود بکار می‌بردند، تلفظ می‌شود.

‌

دکتر عیسی ابراهیم‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: بلوچ‌ها در زمان قدیم از شمال به جنوب آمده‌اند و در سرزمینی که اکنون به نام آنها در بخشی از سرزمین ترکمنستان ‌وجود دارد، هنوز نشانه‌هایی از آنها دیده می‌شود.

وی بیان کرد: لهجه‌های مردم بلوچستان چندان هم از همدیگر دور نیست که مردمان ساکن گوشه‌ای از منطقه، زبان هم نژاد خود را که دور از هم زندگی می‌کنند، درنیابند.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: زبان‌های ایرانی شعبه‌ای از زبان هند و ایران‌ و آن شاخه‌ای از هند و اروپایی است که زبان‌های آریایی رایج در ایران و قسمت مهم زبان‌های آریایی افغانستان و آسیا و کردی را در بر می‌گیرد.

عضو هیات علمی دانشگاه سیستان وبلوچستان افزود: از سوی دیگر زبان‌های ایرانی از نظر تحولات و دگرگونی‌هایی که در آن روی داده به سه گروه زبان ایرانی کهن، زبان‌های ایرانی میانه و زبان‌های ایرانی کنونی تقسیم شده است که دانشمندان زبان شناسی، این زبان‌ها را بر حسب چگونگی آوا و نکات و دقایق دستوری یا صوتی به دو گروه شرقی و غربی تقسیم کرده‌اند.

به گزارش ایسنا؛ مهم‌ترین زبان جنوب‌شرقی ایران، زبان بلوچی است که آن را به‌خاطر گونه‌ی کهن بسیاری از واژگان، باید از زبان‌های مهم ایرانی برشمرد.

اکثر مردمان ساکن شهرهای خاش، زابل، زاهدان، سراوان، میرجاوه، سرباز، ایرانشهر، چابهار، نیکشهر، قصرقند، بمپور و غیره در استان سیستان و بلوچستان و نیز برخی شهرهای واقع در استان‌های هرمزگان، فارس، کرمان، خراسان‌های شمالی، رضوی و جنوبی، گلستان، گیلان و مازندران به زبان بلوچی تکلم دارند و صحبت می‌کنند.

بر اساس وجود اسناد تاریخی قوم بلوچ در پهنای ایران و منطقه خاورمیانه از جمله آسیای میانه در کشورهای ترکمنستان، تاجیکستان و نیز افغانستان، پاکستان، هند، بنگلادش و غیره سکنی گزیده‌اند.

گزارش از: محمدامین میربلوچزهی، خبرنگار ایسنا، منطقه سیستان و بلوچستان در خاش‌

انتهای پیام