مانور سیگنال‌های منفی در کاخ رجب پاشا!

گروه بین الملل- حنیف غفاری*: رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه این بار در صدد است ضمن کسب اکثریت مطلق کرسی های پارلمان، زمینه را برای ریاستی کردن نظام سیاسی کشورش فراهم سازد. بر این اساس، اردوغان قصد دارد نخست وزیر را به مقامی تشریفاتی تبدیل کرده و خود به عنوان فرد اول و تصمیم گیرنده کشورش در راس معادلات سیاسی و اجرایی آنکارا حضور یابد. با این حال اردوغان بر سر راه خود موانعی می بیند که حل و فصل آنها چندان آسان به نظر نمی رسد! مانور سیگنال های منفی در اطراف کاخ ریاست جمهوری اردوغان یا همان کاخ چانکایا لحظه ای وی را آرام نمی گذارد. برخی از این موارد عبارتست از :

1- برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته در ترکیه و پیروزی اردوغان، آن هم با اکثریتی شکننده ( با کسب 52 درصد آرا ) نشان داد که احزاب «جمهوریخواه خلق»، «دموکراتیک خلق‌ها» و «ملی گرا» به همراه دیگر احزاب مخالف در صورت جذب آرای خاکستری و خاموش قدرت غلبه بر اردوغان و حزب عدالت و توسعه را خواهند داشت. اگرچه «کمال قلیچدار اوغلو»، «دولت باغچه لی» و «صلاح الدین دمیرتاش» و «احسان اوغلو» که 4 مخالف شناخته شده اردوغان و حزب عدالت و توسعه محسوب می شوند با یکدیگر در خصوص اداره جامعه و رویکرد سیاسی آنکارا اختلاف نظرهایی آشکار دارند، اما در برهه فعلی هدف مشترک آنها «گذار از اردوغانیسم» و ممانعت از تبدیل شدن اردوغان به شخص اول کشور است. این در حالی است که اردوغان و احمد داوود اوغلو نخست وزیر ترکیه هر دو در صددند به هر نحو ممکن قانون اساسی کشور را دستخوش تحولاتی عمده و اساسی نمایند.

2- صلاح الدین دمیرتاش رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها DHP هم اکنون به یکی از تعیین کننده ترین بازیگران سیاسی ترکیه تبدیل شده است. دمیر تاش در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته توانست حدود 10 درصد آرا را به خود اختصاص دهد. در چنین شرایطی ممکن است کردها بتوانند با حضور پررنگ خود در انتخابات و به گردش درآوردن آرای خود به سود حزب دموکراتیک خلق‌ها، 10 درصد لازم را برای راهیابی به پارلمان کسب کرده و در نتیجه از تعداد نمایندگان حزب عدالت و توسعه بکاهند. اردوغان در طی سه دوره انتخابات پارلمانی قبل، یکی از اصلی ترین برگ برنده های خود را عدم کسب 10 درصد لازم کردها جهت حضور در پارلمان می دانست. با این حال انتخابات ریاست جمهوری قبلی نشان داد که کردها این بار قادر خواهند بود معادله را تغییر دهند.

3- حزب جمهوریخواه خلق به رهبری کمال قلیچدار اوغلو که به طور کلی چندین سال است دیگر نقش محوری خود را در معادلات سیاسی ترکیه از دست داده است، این بار سعی دارد با جذب آرای علویان ترکیه میزان تاثیرگذاری خود را در پارلمان افزایش دهد. در انتخابات سال 2011 میلادی حزب جمهوریخواه خلق توانست 25 درصد آرا را به خود اختصاص دهد، این در حالی بود که حزب عدالت و توسعه 50 درصد آرا را کسب نموده و توانست پارلمانی همسو با دولت اردوغان را تشکیل دهد. پس از استعفای «دنیر بایکال» از حزب جمهوریخواه خلق، کمال قلیچدار اوغلو به دلیل عدم اقبال مسلمانان نسبت به حزب طرفدار لائیسیته خود، در عمل نتوانست بر میزان طرفداران حزب متبوعش بیافزاید. با این حال این بار قلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوریخواه خلق فرمول جدیدی را برای افزایش آرای حزب متبوعش امتحان کرده است. حزب جمهوریخواه خلق که از اصلی ترین منتقدان سیاستهای اردوغان در قبال ملت سوریه محسوب می شود، این بار توانسته است آرای علویان ترکیه را نیز با خود همراه سازد. علویان ترکیه که ارتباط نزدیکی با علویان سوریه دارند، این بار در صددند با ریختن آرای خود به سود حزب جمهوریخواه حلق مانع از افزایش آرای حزب عدالت و توسعه و کنترل کامل پارلمان توسط اردوغان و همراهانش شوند.

3- یکی از موارد دیگری که نقطه نگرانی اردوغان محسوب می شود، به حضور پررنگ احتمالی شهروندان ترکیه ای ساکن دو کشور اروپایی آلمان و اتریش در انتخابات باز می گردد. حضور میلیونها شهروند ترک در این دو کشور، حداقل در برهه فعلی پیام خوبی برای رئیس جمهور از خودراضی ترکیه ندارد! در جریان سفر اردوغان به دو کشور آلمان و اتریش در سال میلادی گذشته شاهد رویارویی هزاران نفر از طرفداران و مخالفان اردوغان با یکدیگر بودیم. در گذشته ای نه چندان دور، اتباع ترکیه ای ساکن کشورهای اروپایی یکی از نقاط اتکای اردوغان در پیروزی های انتخاباتی بودند. در این میان ، حدود 2 میلیون شهروند ترکیه ای واجد شرایط رای دهی در کشورهای اروپایی وجود دارد که تعداد زیادی از آنها طی روزهای اخیر و در انتخاباتی پیش از موعد پای صندوق های رای حضور یافته اند. برخی برآوردهای اولیه نشان دهنده کاهش جدی آرای حزب عدالت وتوسعه در میان اتباع ترکیه ای ساکن اروپاست. در صورتی که این جو سیاسی به داخل ترکیه نیز منتقل شود، می تواند شرایط داخلی و حتی آرای برخی شهروندان را نیز به ضرر حزب عدالت وتوسعه تغییر دهد.

4- فراتر از همه این موارد، نگرانی ها و نارضایتی هایی که هم اکنون در درون حزب عدالت و توسعه و به سبب برخی رفتارهای خودخواهانه اردوغان و داوود اوغلو صورت گرفته است می تواند به پاشنه آشیل وی در انتخابات پیش رو تبدیل شود. البته نگرانی اردوغان در این خصوص معطوف به انتخابات پیش رو نیست، بلکه وی نسبت به وقوع تحولاتی غیر قابل پیش بینی در درون حزب خود ، حتی در صورت پیروزی مطلق در انتخابات به شدت نگران است. یکی از این تغییرات می تواند اعلام جدایی رسمی عبدالله گل رئیس جمهور سابق ترکیه از حزب عدالت و توسعه باشد. در این صورت بسیاری از طرفداران عبدالله گل که به دنبال حمایت اردوغان از گروههای تکفیری مسلح و همچنین رفتار اردوغان و داود اوغلو در قبال معترضین داخلی در پارک گزی ترکیه در صدد جدا کردن مسیر خود از رئیس جمهور و نخست وزیر فعلی ترکیه هستند، جهت ایجاد ساختار و تشکیلاتی جدید دست به کار خواهند شد. از این رو نگرانی های اردوغان حتی در صورت پیروزی مطلق در انتخابات پارلمانی  (که با توجه به نظرسنجی های اخیر بعید به نظر می رسد) تشدید خواهد شد.

5- گروههای سیاسی مخالف اردوغان در ترکیه طی ماههای اخیر با شعار «مقابله با دیکتاتوری اردوغان» با یکدیگر متحد شده اند. در چنین شرایطی «پیروزی» یا «شکست» اردوغان هر دو مولد بحران های تازه ای بر علیه رئیس جمهور ترکیه خواهد بود. در صورت شکست اردوغان در انتخابات و تشکیل دولت ائتلافی، وی دیگر قدرت ایجاد و اعمال تغییرات گسترده در قانون اساسی کشورش را نخواهد داشت. همچنین احتمال استعفای «احمد داوود اوغلو» در چنین شرایطی منتفی نیست و در نهایت اردوغان از کاخ رویاهای خود به زمین خواهد افتاد. از سوی دیگر، اگر فرض کنیم حزب عدالت و توسعه با کسب 330 کرسی از 550 کرسی پارلمان بتواند تشکیل دولت دهد، دوباره شرایط برای اردوغان و حزب متبوعش سخت و دشوار خواهد بود.

دلایل این دشواری کاملا مشخص است :

5-1:  با توجه به نظرسنجی های صورت گرفته تا 10 روز قبل از انتخابات ( برگزاری نظرسنجی های انتخاباتی در ترکیه از  10 روز مانده تا انتخابات ممنوع است )، حزب عدالت و توسعه از 37 تا 43 درصد آرا را به خود اختصاص خواهد داد. در این میان اعلام پیروزی مطلق حزب عدالت و توسعه با کسب 50 درصد آرا به بالا، ترکیه را به میدان مجادله بر سر تقلب در انتخابات تبدیل خواهد کرد، موضوعی که احزاب مخالف اردوغان نیز نسبت به آن هشدار داده اند.

5-2: اردوغان هم اکنون با اتحاد بی سابقه ای رو به روست که علیه وی و سیاست هایش ایجاد شده است. اعتراضات خیابانی در ترکیه طی دو سال اخیر علاوه بر مستمر بودن فراگیر نیز بوده است. به عبارت بهتر، این اعتراضها از شهرهای «وان»  و «ماراش» در شرق ترکیه تا «مرسین» و «آلانیا» و از همه مهم تر شهرهای بزرگی مانند استانبول، آنکارا و ازمیر و ارزوم را در بر گرفته است. از این رو پیروزی اردوغان در انتخابات ، حکم یک پیروزی تنش زا را در جامعه سیاسی بحران زده ترکیه دارد.

در نهایت اینکه انتخابات ترکیه در فضایی آرام و مطلوب برگزار نمی شود. انفجار اخیر صورت گرفته در تجمع مخالفان اردوغان در شهر کردنشین دیاربکر در شرق ترکیه و تنشهایی که در برخی نقاط دیگر به وجود آمده، نشان می دهد انتخابات پارلمانی ترکیه می تواند مولد چالشهای امنیتی مزمنی در فضای سیاسی و اجتماعی این کشور باشد. چالشهایی که مسلما اردوغان قدرت غلبه بر آنها را در آینده ای نزدیک نخواهد داشت.

* کارشناس حوزه سیاست خارجی و روابط بین الملل