در مذاکرات هسته‌ای رسانه‌ها و دستگاه دیپلماسی هماهنگ نبودند

محمد سلطانی‌فر در نشست دیپلماسی رسانه‌ای مذاکرات هسته‌ای گفت: توقع بود دستگاه دیپلماسی خارجی و عمومی‌مان قوی‌تر از این‌ها وارد بحث می‌شد و از رسانه‌ها درخواست کمک می‌کرد.

او سپس این پرسش را مطرح می‌کند که نمی‌دانم دلیل حاضر نشدن آقایان مسؤول در حوزه هسته‌ای در نشست دیپلماسی رسانه‌ای چه بود؟

مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها که در نشست نقد و بررسی دیپلماسی رسانه‌ای ایران در مذاکرات 1+5 سخن می‌گفت، از اینکه چرا مسؤولان وزارت خارجه علیرغم اینکه قول حضور در این نشست را داده بودند اما حاضر به همکاری نشدند، گلایه کرد.

به گزارش خبرنگار بخش رسانه ایسنا، مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در دهمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی این دفتر گفت: ما سعی کردیم در این نشست‌ها از همه دیدگاه‌ها و جناح‌های مختلف و در عین حال از همه دست‌اندرکارانی که نسبت به آن موضوع خاص دیدگاه‌های متفاوتی دارند‌، دعوت به حضور کنیم. در این نشست هم سعی کردیم از دیدگاه‌های مختلف به آنچه که به دیپلماسی رسانه‌ای با موضوع 1+5 از ابتدای مذاکرات تا به حال رخ داده است، بپردازیم.

وی در دقایق ابتدایی این نشست تذکر داد: خواهشم از دوستان سخنران این است که این موضوع را مدنظر بگیرند که ما امروز برعکس خیلی از نشست‌ها و صحبت‌هایی که درباره 1+5 شده، اصلا به دنبال این نیستیم که بگوییم در مساله 1+5 چه اتفاقاتی رخ داده و نقاط مثبت و منفی‌اش در کجاست؟؛ بلکه ما امروز می‌خواهیم به یک قسمت از این مساله اشاره کنیم، بنابراین خواهشم می‌کنم فقط از منظر دیپلماسی رسانه‌ای به موضوع بپردازیم، به اینکه به عنوان مثال آیا توانسته‌ایم تا الان فضای مناسبی را برای کسانی که مذاکره می‌کنند باز کنیم و آیا توانسته‌ایم در دیپلماسی رسانه‌ای موفق عمل کنیم.

سلطانی‌فر سپس تصریح کرد: توقع ما این بود که دستگاه دیپلماسی خارجی و عمومی‌ ما باید تا الان قوی‌تر از این وارد بحث می‌شد و از رسانه‌ها می‌خواست در این زمینه کمک کنند و نقد و بررسی کنند که نه تنها ما این کار را از دستگاه‌های دیپلماسی خودمان ندیدیم، بلکه این نشست را من اولین بار قبل از اینکه با دیگر عزیزان مطرح کنم با همین حوزه وزارت خارجه خودمان مطرح کردم و از آنها خواستم که بیایند و در این نشست شرکت کنند و همه آنها هم قبول کردند که در این نشست شرکت فعالانه داشته باشند اما اولین گروهی که بعد از اینکه ما اعلام عمومی کردیم زیر قولشان زدند و گفتند که نمی‌آیند، همین دستگاه دیپلماسی ما بود که نمی‌دانم دلیلش هم چه بود اما دوست دارم حرف‌هایم منعکس شود که چرا آنهایی که اول پذیرفتند ولی بعد نیامدند؟!

او در ادامه همین مطلب اظهار کرد: به هر حال ما اگر به عنوان رسانه وارد این بحث‌ها می‌شویم فقط به قصد کمک و همراهی و در عین حال بررسی نقاط ضعفی است که در این زمینه وجود دارد. اینکه از حضور در چنین محفل داخلی خودمان هم بخواهند پرهیز کنند جای سوال بزرگی دارد، در این قضیه که چرا علی رغم اینکه دوستان قول دادند که هم خودشان و هم آقای عراقچی را دعوت کنند و خانم افخم هم قرار بود به این نشست بیاید اما به هر حال این اتفاق نیفتاد.

مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در بخشی دیگر از صحبت‌هایش در این نشست به تحلیل فضای اجتماعی پس از مذاکرات 1+5 اشاره کرد و یادآور شد: ما در این زمینه یک تحلیل در فضای شبکه‌های اجتماعی داشتیم که شامل چهار شبکه (وایبر‌، اینستراگرام،‌ تویتر و تانگو) می‌شد که بعد از نشست اصلی مذاکرات مورد تعیین محتوا قرار دادیم و نتایج کلی آن شامل این می‌شد که همین فضاهای اجتماعی به ما نشان داد که اعتماد و سرمایه اجتماعی مردم نسبت به مسؤولان بعد از مذاکرات به شدت بالا رفت و این نشان‌دهنده اعتماد عمومی است؛ ضمن اینکه نقدهایی هم در این زمینه وجود داشت که ما این نقدها را هم داریم. یکی از همین تحلیل‌ها این بود که به شخص آقای ظریف توجه بیشتری شده بود و ظریف را در حد قهرمان ملی و امیرکبیر دانستند. همچنین خوشبینی به آینده ایران‌ در آنچه که در اقتصاد کشور در حال شکل‌گیری است یکی دیگر از تحلیل‌های ما در این زمینه بود که البته مردم نگرانی‌هایی هم از این بابت داشتند که همه آنها را داریم.

وی به گفته‌هایش اضافه کرد: در کل ما مهم‌ترین محورها و بازتاب‌های رسانه‌ای توافق لوزان از منظر رسانه‌هایی چون تابناک‌، ایران هسته‌ای‌، مهر‌، تسنیم‌، فارس‌، رادیو فردا و ... تحلیل محتوا کردیم که از این میزان 52/5 درصد به بررسی و نقد بیانیه‌ لوزان پرداختند، 37/5 درصد جهت‌گیری مثبتی نسبت به مذاکرات داشتند، 2/5 درصد خنثی بود، 55 درصد دو پهلو و 5 درصد از دیدگاه‌ها منفی بوده است. همچنین ما چهار روزنامه داخلی را مورد تحلیل و محتوا قرار دادیم که کیهان‌، جوان‌، اعتماد و شرق شامل آنها می‌شد که همه آنها از موضع‌های مختلفی بودند.

سلطانی‌فر همچنین تصریح کرد: آنچه تحلیل محتواهای ما تا به حال نشان داده است، برمی‌گردد به اینکه ما خیلی با دستگاه‌های دیپلماسی هماهنگ عمل نکرده‌ایم؛ ضمن اینکه در رسانه‌ها خیلی در این فضا حتی در حوزه نقدشان این چنین عمل نکردند و شاید هم اگر بوده ما نمی‌دانیم اما از الان به بعد این مساله مهم است که آیا به ضرورت اینکه این فضا بیاید و در حوزه نقد این بستر را شکل بدهد، پرداخته می‌شود.

***

در ادامه این نشست فواد ایزدی - تحلیل‌گر و کارشناس بین‌الملل - در سخنانش در زمینه دیپلماسی رسانه ای ایران در مذاکرات 1+5 تاکید کرد: اگر جمهوری اسلامی بخواهد در مباحث هسته‌ای از دیپلماسی رسانه‌ای قوی برخوردار باشد‌، باید از تجربیات امروز دنیا در این حوزه استفاده کند.

وی خاطرنشان کرد: در ادبیات آکادمیک روز دنیا اصطلاحی به نام دیپلماسی عمومی وجود دارد که این عنوان در دهه‌ی 60 میلادی توسط یک دیپلمات آمریکایی طراحی شد پیش از آن زمانی که می‌خواستند از فعالیت‌های تبلیغاتی دولت‌ها استفاده کنند گاهی از کلمه «پروپاگاندا» استفاده می‌کردند و به دلیل اینکه این کلمه در زبان انگلیسی بار منفی داشت اصطلاح دیپلماسی عمومی را ایجاد کردند. دیپلماسی عمومی به کارهایی گفته می‌شود که یک کشور برای تاثیرگذاری روی افکار عمومی مردم کشورهای دیگر انجام می‌دهد.

او در همین زمینه ادامه داد: در سال‌های گذشته برای دیپلماسی عمومی یکسری مفاهیم دیگری هم تولید کردند که دیپلماسی رسانه‌ای در نهایت در حال حاضر در مباحث آکادمیک زیر مجموعه دیپلماسی عمومی قرار گرفته است. دیپلماسی رسانه‌ای هم تعاریف متعددی برای خودش دارد اما تعریف مشهورش این است: زمانی که یک کشور می‌خواهد روی افکار عمومی یک کشور دیگر تاثیرگذار باشد؛ یعنی تعریف همان دیپلماسی عمومی است منتها از ابزارهای رسانه‌ای برای تاثیرگذاری استفاده می‌کند.

ایزدی ادامه داد: ما دیپلماسی عمومی را معمولا به دو گروه تقسیم می‌کنیم. اگر در بحث آکادمیک دقت کنیم زمانی که می‌خواهند از دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای موفق صحبت کنند معمولا در ادبیات موجود به این مساله اشاره می‌کنند که کشوری بتواند به جای اینکه نهادهای رسمی خودش را استفاده کند در حوزه دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای بیاید شبکه‌سازی کند؛ البته منظورم از شبکه‌سازی شبکه تلویزیونی نیست، بلکه شبکه افراد است.

این تحلیل‌گر در ادامه همین مطلب عنوان کرد: در این حوزه از شبکه‌هایی استفاده شود که نسبت به نگاه آن کشور نزدیک‌تر و هماهنگ‌تر است و سپس پیامی که می‌خواهد در کشور هدف منتشر شود به جای اینکه از رسانه‌های رسمی منتشر شود از طریق همین افراد بومی منتشر شود که این یک روش صحیح دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای در ادبیات موجود است. اگر وزارت خارجه ما در حوزه دیپلماسی رسانه‌ای فعال است که باید هم باشد،‌ این به معنی نفی کارهای رسمی نیست. نهادهای رسمی باید فعالیت‌های خودشان را داشته باشند منتهی معمولا کافی نیست. شما خودتان را جای مخاطب خارجی بگذارید بعد می‌بینید که همین مخاطب انتظار دارد که وزارت خارجه ایران از موانع جمهوری اسلامی ایران در حوزه هسته‌ای دفاع کند. این انتظارها وجود دارد بنابراین نکته خیلی تاثیرگذاری نخواهد داشت بلکه زمانی تاثیرگذار خواهد بود که رساننده پیام وجهه مثبتی در ذهن مخاطب داشته باشد و در عین حال جایگاه قابل اعتمادی داشته باشد.

ایزدی گفت: زمانی که رساننده پیام ما لزوما دولتی نباشد‌ و فرد،‌ شرکت‌، سایت و رسانه‌ای باشد که در نگاه مخاطب وجهه مثبت دارد قطعا تاثیرگذاری آن خیلی بیشتر از نهادهای رسمی و دولتی خواهد بود که این کار یکی از ضعف‌های ماست و هیچ ربطی هم به دولت فعلی و حال حاضر ندارد و از پیش از انقلاب تاکنون همین گونه بوده است چرا که در کشور ما همه چیز تقریبا دولتی است زمانی که ما در حوزه رسانه می‌خواهیم کاری انجام دهیم همه چیز را دولتی می‌بینیم و در نهایت چه اتفاقی می‌افتد، در نهایت ادبیات موجودی که نشان می‌دهد فعالیت‌های دولتی در حوزه رسانه بهترین تاثیرگذاری را ندارد دیگر به این ادبیات هم توجه نمی‌شود. این وضعیت فعلی ماست.

این کارشناس بین‌الملل در بخشی دیگر از صحبت‌هایش در نشست نقد و بررسی دیپلماسی رسانه‌ای ایران به سایت وزارت امور خارجه اشاره کرد و یادآور شد: سایت وزارتخانه ما لزوما سایت خیلی خوبی نیست ما در این حوزه هم مشکل داریم یک مشکل انبوه داده داریم چرا که احساس می‌شود آقای وزیر هر کاری که بکند باید بیاید به زبان انگلیسی هم این فعالیت‌ها را توضیح بدهد. اگر توانمندی‌اش را داریم خیلی خوب است ولی اگر محدودیت مترجم خوب داریم محدودیت بودجه داریم نیازی نیست که ما همه فعالیت‌های ریز و درشت را بخواهیم برجسته کنیم در حوزه برجسته‌سازی زمانی که کشور درگیر مباحث هسته‌ای است و دو ماه هم بیشتر به مذاکرات باقی نمانده نیاز داریم در مباحثی که کلیدی است فعالیت داشته باشیم، پروژه تعریف کنیم و تیم اختصاصی داشته باشیم.

فواد ایزدی در بخشی دیگر از سخنانش به پیشرفت شبکه‌های اجتماعی و تاثیر آن بر دیپلماسی رسانه‌ای ایران اشاره کرد و گفت: شبکه‌های اجتماعی در حال حاضر در حال جایگزین شدن با خیلی از رسانه‌های پربیننده و صادق هستند که این برای کشورهایی مثل ایران و کشورهایی که در تعارض هستند‌، با نظام قالب رسانه‌ای دنیا یک فرصت است. رسانه‌های اصلی آمریکا متعلق به شرکت‌های چندملیتی و بزرگ هستند و این رسانه‌ها به شکل سنتی با ما مشکل داشتند، چرا که ما پوشش خبری ضعیفی داشتیم.

وی سپس تاکید کرد: در حوزه رسمی و دولتی سعی کنیم کمی وضعیتمان را بهتر کنیم. برای سایت‌های رسمی کشورمان مترجمان خوب بگذاریم مترجمانی که در کشور هستند همه در یک سطح نیستند در حوزه‌های انتخاب پیام و انتقال آن به مخاطب باید دقت بیشتری بکنیم. همچنین در حوزه‌های مباحث غیررسمی هم باید شروع به کار کنیم ما در محیط‌هایی که می‌خواهیم تاثیرگذار باشیم ابتدا باید ساختار رسانه‌ای آن کشور را به خوبی بشناسیم. در حال حاضر در کشورهای غربی و خیلی جاهای دنیا و ایران یکسری رسانه‌های رسمی وجود دارند و یکسری رسانه‌های آلترناتیو که این رسانه‌ها به ویژه در کشورهای غربی خیلی بهتر به درد ما می‌خورند و دسترسی ما به آنها خیلی بیشتر است؛ علاوه بر اینکه ما خودمان هم می‌توانیم رسانه آلترناتیو ایجاد کنیم و دستمان در این حوزه بسته نیست.

او اضافه کرد: قبول داریم که جمهوری اسلامی نمی‌تواند یک شبکه تلویزیونی ایجاد کند اما در عوض می‌تواند یک سایت خوب و یک شبکه اجتماعی اطلاع‌رسانی خوب ایجاد کند پس در حوزه مباحث غیردولتی ما اول نیاز به شناخت محیط و ساختار داریم و سپس باید بازیگران (دوستان رسانه‌ای) را هم بشناسیم. در نهایت ما در این حوزه نیاز به تولید محتوا داریم اگر کسی بخواهد در رابطه با بحث هسته‌ای ایران یک کتاب خوبی مطالعه کند آیا ما تولید کرده‌ایم؟ خیر. بنابراین ما نیاز به تولید محتوا داریم.

این تحلیل‌گر و کارشناس بین‌الملل در پایان صحبت‌هایش در این نشست خاطرنشان کرد: زمانی که تکنولوژی به ما اجازه می‌دهد فراتر از ساختارهای رسمی رسانه‌ای دنیا برویم و شبکه ایجاد کنیم پس حیف است که این کار را نکنیم؛ همان‌طور که امکان توافق وجود دارد احتمال اینکه توافق هم نشود هست. پس اگر توافقی انجام نشود طرف مقابل تقصیرها را برگردن شریک ایران خواهد انداخت ما در حال حاضر باید در این حوزه طراحی داشته باشیم که این اتفاق نیفتاد. این اقدام نیاز به کار ریشه‌ای دارد که ان‌شاء‌الله انجام خواهیم داد.

***

در بخشی دیگر از نشست دیپلماسی رسانه‌ای، محمد خدادی - مدیرعامل خبرگزاری ایرنا - در زمینه بحث دیپلماسی رسانه‌ای ایران در مذاکرات 1+5 اینگونه مطرح کرد: من صحبتم را با یک سوال شروع می‌کنم که چرا دیپلماسی خصوصی به دیپلماسی عمومی تبدیل شد و چرا دیپلماسی عمومی به دیپلماسی رسانه‌ای تبدیل شد؟ مشخص است که این یک انتخاب نبوده و دیپلمات‌ها بدشان نمی‌آمد که در اتاق بنشینند مذاکره کنند و نهایتا دایره اطلاعات به افراد مذاکره‌کننده و افرادی که آنها را مامور به مذاکره کردند محدود شود. قاعدتا شرایطی بود که انحصار اطلاعات بود یعنی انحصار اطلاعات شرایط را بر دیگران تحمیل کرده بود. دیپلماسی عمومی و سپس دیپلماسی رسانه‌ای یک انتخاب نبوده بلکه شرایطی بوده که به دستگاه‌های دیپلماسی تحمیل شده که اساس آن هم موضوع تولید،‌ پردازش و انتشار اطلاعات بوده است.

او همچنین بیان کرد: در دوره‌ای تولید اطلاعات به تعدادی دستگاه انحصار داشت برای اینکه گران بود و هزینه بسیار بالایی داشت. شخصا خودم اواخر دهه 40 از خبرنگاران خبرگزاری دهلی نو بودم. در آن زمان ارسال یک خبر به تهران با تلکس با ماهی سه هزار دلار هزینه اجاره تلکس حدود سه الی چهار ساعت زمان می‌برد تا نوارها را جابه جا کنیم که به لندن برود و از لندن به تهران منتقل شود آن زمان کسی نمی‌توانست این هزینه‌ها را بدهد؛ ضمن اینکه باید جایی هم برای تلکس‌ها انتخاب می‌کردیم اما امروزه هر شهروندی همان ظرفیتی را که من به عنوان یک خبرنگار در اوایل دهه 60 در دهلی نو داشتم در اختیار خودش دارد و آن هم بدون صرف هزینه می‌تواند انجام دهد؛ لذا دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای شرایطی بود که تحمیل شد و دلیلش این شد که تولید و انتشار اطلاعات انحصارش از دست دیپلمات‌ها خارج شد و به نوعی دو واژه فراگیری و دربرگیری را به همراه داشت.

مدیرعامل خبرگزاری ایرنا ادامه داد: آنچه که امروز دیپلمات‌ها با هم صحبت می‌کنند، هم فراگیری دارد و هم دربرگیری را شامل می‌شود. در گذشته محتوای مذاکرات به افرادی که در آن دخیل بودند، دیپلمات‌هایی که مذاکره می‌کردند و همچنین مسؤولان دیپلمات‌هایی که مذاکره‌کننده بودند انحصار داشت. اما امروزه دیپلمات‌ها نمی‌توانند مذاکره کنند و افکار عمومی در آن دخیل نباشد. ناخودآگاه این شرایط‌، شرایط جدیدی را به وجود آورد که روز به روز هم گسترده‌تر می‌شود.

وی سپس به این موضوع اشاره کرد و گفت: سال‌های گذشته رسانه حق انتخاب نداشت و میدانی هم برای مانور نداشت و وسعت میدانش به اندازه میزان دسترسی‌اش بود که آن هم به رسانه‌های حاکمیتی برمی‌گشت اما امروز این شرایط کاملا تغییر کرده است. اگر شما به آخرین دور از مذاکرات نگاه کنید‌، می‌بینید که میلیون‌ها کلمه در داخل کشور ما از نتایج مذاکرات اثرات آن و ابعاد آن رد و بدل می‌شد آنچه که ما به نظرم در داخل کشور با آن مواجه هستیم این است که دچار یک مخاطره‌ با عنوان مخاطره تولید اطلاعات هستیم.

او در ادامه همین مطلب گفت: مدل کارکرد رسانه‌ای ما عمدتا برگرفته از دهه 60 است که بزرگترین مخاطره ما این است که رسانه‌های ما کارکرد تخصصی ندارند و چه بهتر ما خودمان خودمان را نقد کنیم. میزان آشنایی رسانه‌های ما به زبان انگلیسی برای دسترسی به منابع، محدودیت ایجاد کرده است که این اتوماتیک باعث یک محدودیت می‌شود و همین محدودیت باعث می‌شود دایره میدان پردازش اطلاعات که وظیفه اول و اساسی کسی است که در رسانه فعالیت می‌کند را محدود کند. بنابراین به همین میزان قدرت مانور ما هم دچار مخاطره می‌شود و همین مخاطره باعث اختلال می‌شود.

خدادی در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: ما در این زمینه البته روند رو به رشدی هم داریم؛ یعنی آنچه که مسلم است حداقل طی این سال‌های اخیر من احساس می‌کنم ما حرکت رو به رشدی داریم هم در مسیر تخصصی شدن و هم در مسیر شناسایی منابع و تحلیل محتوای منابع و همچنین رویکرد تحلیلی؛ چرا که یکی از نکاتی که ما به عنوان دیپلماسی رسانه‌ای باید انجام بدهیم این است که رسانه‌های ما عمدتا علاقه‌مند به انتشار خبر هستند تا تحلیل. بنابراین امیدوارم این حرکت، دغدغه و نیاز تبدیل به این شود که ما یاد بگیریم.

به گزارش ایسنا‌، دهمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها با عنوان نقد و بررسی دیپلماسی رسانه‌ای ایران در مذاکرات 1+5 سه‌شنبه از ساعت 14 الی 17 برگزار شد.

در این نشست پرویز اسماعیلی (معاون ارتباطات و اطلاع رسانی دفتر ریاست جمهوری) نیز حضور داشت.

الیاس حضرتی (مدیرمسؤول روزنامه اعتماد)،‌ سید یاسر جبرائیلی (معاون پژوهشی خبرگزاری فارس)، دکتر رها خرازی آذر (مدرس دانشگاه) و مرتضی غرقی (خبرنگار صدا و سیما) از دیگر سخنرانان این نشست بودند.

این نشست در حال تکمیل است.