مبانی رویکرد استراتژیک ایران در قبال افغانستان

نوذر شفیعی*

حمله آمريكا و نيروهاي ناتو به افغانستان در سال 2001 ميلادي كه در پي حوادث يازده سپتامبر صورت گرفت موجب شد تا نيروهاي فرامنطقه اي به بهانه مبارزه با تروريسم در اين كشور حضور سنگين امنيتي و نظامي پيدا كنند و اين مساله به عنوان نقطه عطف در تاريخ حيات سياسي و اجتماعي افغانستان محسوب مي شود. در عين حال طي بيش از يك دهه اخير مردم افغانستان به واسطه حمايت هاي اقتصادي و امنيتي كه از سوي جامعه جهاني دريافت كرده اند، موفق به شكل دادن حكومت هاي ملي بر اساس دموكراسي حداقلي شده اند.

از طرف ديگر، روند تحولات منطقه و ضرورت هاي موازنه سازي هاي سياسي و امنيتي جديدي كه از سوي بازيگران منطقه اي و فرامنطقه اي دنبال مي شود موجب افزايش جايگاه و موقعيت ژئوپليتيكي افغانستان شده است.

موارد فوق بدين معني است كه تحولات سياسي و امنيتي افغانستان به دليل همسايگي با ايران آثار مستقيم و غير مستقيم بر حوزه هاي امنيت ملي كشورمان دارد و اين مساله ايجاب مي كند تا رويكردهاي استراتژيك ايران در قبال افغانستان تابع اصول و قواعد ويژه اي باشد.

امروزه وضعيت روابط ايران و افغانستان تحت تاثير مجموعه اي از عوامل مثبت و منفي قرار دارد و تاثير برآيند اين عوامل در تعيين سطح و كيفيت روابط دو كشور مهم مي باشند. برخي عوامل مثبت در اين خصوص عبارتند از: اصل همسايگي، تاريخ و فرهنگ مشترك، مسلمان بودن مردمان دو كشور، حمايت دائم ايران از ثبات داخلي افغانستان، سابقه خوب روابط و ... . در عين حال، برخي عوامل منفي نيز عبارتند از: تنش هاي مرزي و هيدروپوليتيكي، قاچاق مواد مخدر، نقش بازيگران ثالث، برجسته شدن اختلافات قومي و مذهبي، حضور دشمنان فرامنطقه اي ايران در افغانستان، فقر و ناتواني اقتصادي افغانستان و ... .

بنابراين با توجه به تاثيرگذاري گزاره هاي فوق در تعيين اصول و مباني رويكرد استراتژيك ايران در قبال افغانستان، به نظر مي رسد محورهاي زير در اين خصوص حائز اهميت باشند:

1-رعايت اصل همسايگي و عدم مداخله در امور داخلي افغانستان

2-حفظ مشتركات تاريخي و فرهنگي دو كشور

3-امنيت مشترك بر اساس تعريف از تهديد مشترك

4-ضرورت همكاري هاي دوجانبه و چندجانبه براي شكل دادن به رويكرد امنيت منطقه اي

5-اصل هم تكميلي و توسعه ظرفيت هاي همكاري اقتصادي دو كشور

ضرورت رعايت و توجه به اصول و مباني فوق بدين معني است كه در چشم انداز توسعه روابط ايران و افغانستان بايد به مطلوبيت ها و اولويت هاي زير توجه بيشتري داشت:

1-تحرك بيشتر ديپلماسي رسمي كشورمان در جهت ارتقاي روابط دو كشور به سطوح راهبردي و غير قابل تفكيك؛

2-انتقال دانش و تجربيات علمي، فني و اقتصادي كشورمان به منظور تحكيم و تثبيت پايه هاي همكاري هاي دو كشور؛

3-توسعه و تقويت نقش ديپلماسي عمومي در روابط با افغانستان به منظور حفظ و توسعه تاريخ و فرهنگ مشترك؛

4-ايجاد فضاي باز ژئوپليتيكي براي افغانستان به منظور تاثيرگذاري مثبت بر تنش هايي كه منشاء جغرافيايي دارند؛

5-هماهنگي و همكاري هاي امنيتي دو كشور در سطوح اطلاعاتي و عملياتي به منظور مقابله با پديده هاي تروريسم، قاچاق كالا و ساير عوامل نا امني.

عضوكميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شورای اسلامی

5252