چرا آنکارا در یمن طرف عربستان را گرفت؟/ مروری بر پیام‌های سفر اردوغان به تهران

زهره نوروزپور:  سرانجام پس از اما و اگرهای آمدن و نیامدن رجب طیب اردوغان به تهران، روز سه شنبه رییس جمهور ترکیه به ایران آمد. سفر اردوغان به تهران در شرایطی صورت می گیرد که خاورمیانه روزهای بحرانی و سختی را پشت سر می گذارد و رقابت میان بازیگران منطقه، شکل جدیدی به منازعات جاری داده است.

در ای میان، سفر اردوغان از این حیث در کانون توجهات قرار گرفت که ترکیه به تازگی در ائتلافی که برخی ناظران آنرا "ناهمگون" و حتی "عجیب" می‌دانند، در حال حاضر متحد عربستان در جنگ یمن شده است؛ دو جبهه متفاوت در آشوب‌های خاورمیانه که بحران جاری یمن آنها را کنار هم قرار داده است. برخی می‌گویند اردوغان حامل پیام مهمی از ریاض بوده و  برخی دیگر می‌گویند که برای میانجی‌گری میان ریاض و تهران آمده است. 

خبرگزاری خبرآنلاین در گفتگو با دکتر مهدی مطهر نیا، کارشناس مسائل بین الملل، ضمن تشریح اهداف سفر رئیس جمهور ترکیه به تهران، آینده روابط دو کشور را مورد بررسی قرار داده است که در ادامه می خوانید: 

پیش از سفر اردوغان به تهران، اظهارات ضد ایرانی وی با واکنش های متعددی در داخل روبه رو شد از جمله واکنش نمایندگان مجلس تا احضار کاردار ترکیه در ایران، با این تفاصیل چرا اردوغان باز هم به ایران آمد؟

سفر اردوغان به ایران در بافت موقعیتی منطقه، ناشی از دکترین دولتی، یعنی تعامل سازنده منطقه ای و بین المللی بوده است. واقعیت اینست که در مقاطعی در نظام بین الملل و نظم منطقه ای سطح رقابتها افزایش می یاید. در کشورهای رقیب حوزه های متفاوت وجود دارد که در ادبیات سیاسی و حوزه سیاست عملی گاه و بیگاه اصطکاک را افزایش می دهد.

اما بروز هر اصطکاکی بیش از آنچه که به نفی اصول حاکم و دکترین های منطقی پذیرفته شده یک دولت، منجر شود و بیشتر از آنچه که نشان قدرت باشد، نشان ضعف است. دولت ایران به درستی از منظر ادبیات علمی در حوزه سیاست عمل کرده است. پذیرش اردوغان نشان ضعف نیست، نشان قدرت ایران است.

اگر اردوغان به واقع ایران را مقصر می داند می توانست به جمهوری اسلامی ایران سفر نکند، اما آنگونه که شخص رئیس جمهور ترکیه بیان کرده، او ترجیح داد سفرش را به تهران به انجام برساند. از این منظر باید بر این نکته تاکید داشته باشم که امروز سفر اردوغان به تهران می تواند مبین تحرک دولت روحانی در حوزه عملیاتی، بر اساس دکترین تعامل سازنده بوده است.

در همین راستا جمهوری اسلامی ایران در سفر اردوغان رسما و چهره به چهره باید مطالب خود در رابطه به اتهامات وارده به ایران را منتقل کند. لذا هم اکنون با وجود حرمت نهادن و واکنش نمایندگان مجلس که به حق بیان می کنند، باید گفت که روش برخورد آنها با دولت ترکیه از منظر ادبیات سیاسی و علمی در حوزه سیاست در مقام تقبیح با نوع عملکرد دولت دارای جایگاه چندان مطلوبی نیست. آنچه که آنها بیان می کنند به درستی و با منطق نقد دولت ترکیه قابل قبول است. اما آنچه که برای برخورد با دولت ترکیه اعلام می کنند از نظر منطق سیاسی چندان پذیرفته شده نیست. اگر چه این یک سناریوی برخورد با اتهامات اردوغان محسوب می شود اما بهترین سناریو نیست. رویکردی که دولت می تواند در پیش بگیرد، اینست که چهره به چهره با اردوغان، ضمن پذیرش آن در تهران پیام بهتری را برای حوزه خاورمیانه داشته باشد.

قبل از سفر اردوغان با محمد بن نایف دیدار داشتند، تحلیل شما از این دیدار چیست؟
باید بپذیریم که قدرت های منطقه ایی همسو با یکدیگر در موضع گیری های رفتاری و عملیاتی خود به دنبال ایجاد فضای منطقی در این زمینه هستند تا بتوانند با منطق هممکاری بیشتر، قدرت بیشتری را در قبال رقبا شکل و محتوی ببخشند. امروز عربستان و ترکیه دولتهای موافق با یکدیگر در صحنه عمل خاومیانه هستند و لذا هماهنگی این دو کشور ناظر بر توجه  آنها به رقیب اصلی خود در منطقه یعنی ایران است. این امر طبیعی و پذیرفته شده در حوزه رقابت های منطقه ای است، همانگونه که ممکن است ایران در روابط منطقه ای خود هماهنگی های لازم را آنگونه که تشخیص می‌دهد، به عمل بیاورد.

برخی رسانه‌ها از شکل گیری ائتلافی سنی با حضور ترکیه، عربستان و قطر در برابر ایران خبر داده اند، اگر تشکیل این ائتلاف قطعی باشد اصرار اردوغان برای سفر به ایران و ملاقات با رهبری چیست؟

اردوغان و دولت اسلامگرای وی سعی می کند در حوزه دیپلماسی منطقه ای و بین اللملی، یک وزنه متعادل و فعال باشد تا یک کنشگر میانه رو در حوزه منطقه ایی و بین المللی شناخته شود. این تلاشها نیز در همین زمنیه است. ما باید بپذیریم که کشورها در حوزه همگرایی و واگرایی به دنبال مناففع ملی خود هستند. در حوزه سیاست، دشمن دائمی، دوست دائمی و منافع دائمی وجود ندارد. لذا دولت ترکیه با اینکه نشان داده که بسیار رئالیست است، سیاست عملگرای واقع بینانه را دنبال می‌کند. بروز چنین رفتار هایی در حوزه عملگرایی و واقع بینانه چندان دور از انتظار نیست.

نکته دیگر اینکه در چارچوب نظام حکومتی ایران، قدرت مرکزی در حوزه شریعت و در حوزه قانون با ولایت فقیه و شخص رهبری جمهوری اسلامی ایران است. دنیای امروز به خوبی فهمیده است که تصمیم گیرنده مهمترین پرونده های سیاسی و امنیتی داخلی و منطقه ای شخص رهبری نظام جمهوری اسلامی ایران است و ما شاهد این هستیم که اوباما در نامه نگاری های پرونده هسته ای رهبری را خطاب قرار میدهند.

اردوغان بعد از دو سال به ایران آمد، آیا توافق لوزان و از سرگیری رابطه ایران و آمریکا سبب این سفر شد؟

بیانیه هسته ای در سه ماه آینده یک سونامی در منطقه و جهان ایجاد خواهد کرد. به شرطی که ایران و آمریکا در ارتباط متقابل با یکدیگیر مسائل عمده فیمابین را حل کنند و ایران بتواند مشکلاتش را با قدرتهای بزرگ حل کند.

در چارچوب پرونده هسته ای ایران، نظم آینده منطقه ای و جهانی تغییر خواهد کرد. 1+5 از منظر حقوقی پیوند 5 عضو دائم شورای امنیت و به علاوه آلمان قدرتمند است، اما از منظر سیاسی پیوند 5 قدرت جهان با ابر قدرت یعنی امریکا، در غالب پنج به علاوه یک است و این یعنی نقش نظم تک و چند قطبی آینده جهان در حل و فصل بحران های سیاسی و امنیتی منطقه ایی و بین المللی، و این می تواند الگویی برای نظم اینده جهانی محسوب می شود.

52261