موزه‌های زنجان روایتگر تاریخی پربار و اصیل/ترین ها در استان زنجان

به گزارش خبرنگار مهر، گنبد عظیم سلطانیه، مردان نمکی، بنای رختشویخانه، غار کتله خور و بازار سنتی زنجان نخستین ها و برترین ها، بزرگترین ها و قدیمی ترین ها و برجسته ترین های آثار تاریخی جهان هستند.

مدیرکل میراث فرهنگی استان زنجان در گفتگو با خبرنگار مهر درباره این آثار تاریخی گفت: پنج اثر تاریخی در استان زنجان وجود دارد که در طبقه بندی آثار تاریخی در جهان جزو ترین هستند و در جهان به عنوان نخستین یا تنهاترین شناخته می شوند.

یحیی رحمتی  ادامه داد: بنای رختشویخانه زنجان تنها بنا در جهان با کاربری مخصوص برای رختشویی بانوان است و در جهان هیچ بنایی با کاربری رختشویی متناسب با شرایط جغرافیایی و اقلیمی که منحصر به گروه خاصی باشد، به غیر از بنای رختشویخانه زنجان احداث نشده است.

رحمتی افزود: بنای رختشویخانه زنجان تنها بنا در جهان با کاربری مخصوص برای رختشویی بانوان است و در جهان هیچ بنایی با کاربری رختشویی متناسب با شرایط جغرافیایی و اقلیمی که منحصر به گروه خاصی باشد، به غیر از بنای رختشویخانه زنجان احداث نشده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زنجان افزود: قبل از کشف مردان نمکی چهره آباد هیچ گونه اطلاعات از نوع پوشش مردم عادی دوره هخامنشان وجود نداشت و مردان نمکی اطلاعات گران قیمتی از نحوه پوشش مردم عادی در دوره هخامنشیان به دست ما داد و قدمت ۲۵۰۰ ساله صنعت نساجی ایران را نشان داد.

موزه نسخ خطی زنجان ؛ آرامگاه میرزا مهدی

بنای آرامگاه؛ محوطه ای به وسعت ۷۰۰ متر مربع دارای یک ورودی زیبا با پلان پنج ضلعی است. درچهار ضلع ورودی سکوهای نشیمن دارد و بالای طاق نماهای شمال شرق و شمال غرب مقرنس های گچی به رنگ آبی داشته است. آرامگاه از یک حیاط و ساختمانی در شمال آن تشکیل یافته است. ساختمان آرامگاه دارای دو ایوان ستوندار همسان در دو طرف ورودی و مجموعه فضاهایی در پشت ایوانها است.

موزه شهداء
موزه شهداء زنجان تحت نظارت بنیاد شهید استان در سال ۱۳۷۸ در خانه توفیقی افتتاح شد. بنای توفیقی در بافت تاریخی و قدیمی شهر در محله معروف به غربییه بالا که به محله خرابه رجی نیز مشهور بوده قرار دارد. این بنا از شمال غرب نزدیک به دروازه رشت و از جنوب نزدیک به دروازه قزوین هستند. بنای توفیقی از بناهای اواخر دوران قاجار و اوایل پهلوی بوده و به شماره ۲۶۶۴ مورخ ۲۵/۱۲/۸۷ به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.

بنای توفیقی از نقطه نظر سبک معماری و سیاق تزئینی مصادیق الگوی تقارن و رایج در اواخر قاجار و اوایل پهلوی بوده و منزل اولین شهردار زنجان (آقای علی اکبر توفیقی) است.

گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه (زنجان)، این گنبد در ۳۶ کیلومتری جنوب شرقی زنجان و ۴ کیلومتری جاده قزوین – زنجان در شهر سلطانیه واقع است. بنایی عظیم و ممتاز است که در وسط شهر قدیمی سلطانیه بنا گردیده است.

در خصوص تاریخچه شهر سلطانیه و گنبد معظم آن می خوانیم: هنگامی که ارغوان خان – پسر آباقا خان – چهارمین ایخان مغول براریکه سلطنت تکیه زد، تصمیم گرفت در محل سلطانیه فعلی شهری بنا کند. بدین رو دستور داد «قلعه ای که دور باروی آن ۱۲هزار گام باشد، از سنگ تراشیده بسازند »‌.

مردان نمکی

معدن نمک چهر آباد با ارتفاع ۱۳۵۰ متر از سطح دریا در ۷۵ کیلومتری غرب شهر زنجان و یک کیلومتری جنوب روستای حمزه لو قرار دارد. از نظر جغرافیایی این ناحیه در حوضه آبریز رودخانه قزل اوزن قرار دارد و از تپه ماهور ها و ارتفاعاتی تشکیل شده که به صورت یک رشته متصل به هم در جهت شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده اند.

کوه معدن از سمت شرق و غرب به رودخانه های فصلی مهر آباد و چهر آباد محدود است. از جنوب نهر کوچک آجی چای آنرااحاطه می کند و از شمال نیز به محل التقای رودهای مهر آباد و چهر آباد، در نزدیکی روستای حمزه لو مشرف است. آب و هوای منطقه نیمه کوهستانی با تابستان های گرم و زمستان های سرد است.

موزه تاریخ طبیعی

موزه تاریخ طبیعی از جمله مکانهای فرهنگی، اجتماعی، آموزشی، تحقیقاتی و نمایشگاهی هستند که می تواند علاوه بر شناساندن هر چه بیشتر زیست بومهای مختلف و گونه های حیات وحش و پوشش گیاهی منطقه ارزش حفظ و نگهداری تنوع زیستی را نیز به اقشار مختلف مردم جامعه یادآوری نماید.

با توجه به این اصل مهم که ادامه حیات بشری به بقای طبیعت بستگی دارد از این رو اهمیت علوم طبیعی و نقش موزه های تاریخ طبیعی در اشاعه دانش و فرهنگ زیست محیطی در جهان امروز بیشتر محسوس هستند. لذا این مراکز می توانند اندیشه و احساس مردم را در مورد جلوه های تنوع زیستی و خطر انقراض گونه های کمیاب جانوری و گیاهی برانگیزد.

موزه تاریخ طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان به منظور حفظ و در معرض نمایش گذاشتن گونه های جانوری و گیاهی، سنگواره ها و نمونه هایی از برخی کانی ها و سنگهای معدنی موجود در استان، در سال ۱۳۷۳ افتتاح گردید.

موزه مردم شناسی (رختشویخانه زنجان)

این بنا در بافت قدیمی شهر زنجان، حد فاصل خیابان سعدی و داوود قلی، در کوچک فرهنگ واقع گردیده و یکی از بناهای جالب توجه و عام المنفعه زنجان به شمار می آید که در سال ۱۳۴۵ ه. ق توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است. این بنا جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان بوده است (البته مبلغ کمی توسط سرایدار به عنوان حق سرایداری گرفته می شده است). سرپرست رختشویخانه توسط رئیس بلدیه گمارده می شد.

بنای رختشویخانه زنجان شامل قسمت های، محل سکونت سرایدار، حیاط، مخزن آب و فضای شستشو هستند. حیاط بنا به ابعاد ۲۳*۱۲ متر درختکاری شده و در جبهه شمالی آن واحد مسکونی کوچکی به مساحت حدود ۶۰ متر، جهت اقامت سرایدار ساخته شده است .

موزه  هنرهای سنتی و صنایع دستی (عمارت دارایی)

صنایع دستی به مجموعه صنایعی گفته می شود كه قسمتی یا تمامی مراحل ساخت آن توسط دست صورت می گیرد این صنایع هم حالت كارگاهه و هم خانگی قابلیت استقرار در روستا و شهر دارد و بدون نیاز به تكنولوژی های پیشرفته متكی به تخصص های بومی و سنتی است و قسمت اعظم مواد اولیه آن از داخل كشور تهیه می شود.

عمارت دارایی (دیوان استیفاء) در بافت تاریخی شهر زنجان (سبزه میدان) قرار گرفته، ظاهراً این بخش از شهر در اواخر دوره فاجار و اوائل حكومت رضاخانی تقریباً مقارن با اواخر جنگ جهانی دوم از سوی دولت وقت بصورت مجموعه­ای به اماكن و ساختمان­های دولتی اختصاص می­یابد كه عبارت بودند از عمارت دارایی در باغی معروف به همین نام­، بنای دخانیات­، اداره غله­، انبار قند و شكر.

به هر حال بنای دارایی طبق كتیبه ه­ایی كه بر فراز سردرهای ورودی جبهه شمالی و جنوبی بنا نقش شده تاریخ ساخت آن به سال ۱۳۱۶ هجری شمسی اوائل حكومت رضا خانی باز می گردد كه از همان ابتدا به امور مالیه اختصاص می ­یابد.

این اثر به شماره ۲۳۳۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است موقعیت طبیعی:

بنای دارایی در مرکز شهر زنجان و در داخل بافت قدیمی شهر موسوم به سرچشمه واقع شده که با توجه به بافت فعلی حدودا در ضلع شمالی شهر که با شیب ملایمی منتهی به ارتفاعات می­ شود قرار گرفته است.

از عوامل تزئینی نمای بنا می توان به ازاره ­های سنگی به ارتفاع ۲۵/۱ سانتی متر که دور تا دور بنا رادر برگرفته و سپس با آجر چینی انجام گرفته اشاره کرد. نمای پنجره ها از بیرون با اجرای قوس هلالی، زیبایی خاصی را به بنا بخشیده در جلوی ورودی شمالی و جنوبی بنا دو حوض زیبا قرار گرفته که حوض شمالی به قطر ۱۲ متر ولی حوض جنوبی در حال حاضر موجود نیست. این دو حوض بصورت قرینه و از طریق آبراهی که از زیر بنا می­ گذشته به هم ارتباط داشته­ اند و آبیاری باغ مربوطه نیز از طریق قناتی که از محل می­ گذشته انجام می­شده است.

این اثر تاریخی از سال ۱۳۹۰ به عنوان موزه هنرهای سنتی و صنایع دستی زنجان مورد بهره­ برداری قرار می­ گیرد. اشیاء نمایشی این موزه شامل انواع ظروف مسی قلمزنی شده دوره قاجار ساخت زنجان، انواع چاقو و شمشیر معاصر ساخت زنجان، صنایع دستی استان زنجان شامل گلیم بافی و چاروق دوزی ساخت زنجان و ... است.

موزه باستان شناسی در مقبره پیر­احمد زهرنوش ابهر

بنای معروف به پیر احمد زهر نوش امروزه در منتهی الیه جنوب شهر ابهر و در وسط میدان پیر قرار دارد. در حدود یک دهه پیش که شهر گسترش زیادی نداشت، انتهای خیابان ۱۷ شهریور، منطقه بازی بود که بقعه پیر احمد در آن قرار داشت.  این بنا پس از توسعه شهر و احداث خیابانها و معابر جدید، در وسط میدانی کوچک قرار گرفت و پیرامون آن که در گذشته گورستان بود، به عنوان فضای سبز میدان در نظر گرفته شد. در هر صورت بعد از احداث میدان، بنای تاریخی پیر در وسط فضای سبز میدان که با نرده های آهنی محصور شده، قرار گرفت. از سال ۱۳۹۰ موزه باستانشناسی در این مكان دایر هستند.

اشیاء موزه درسه بخش تاریخی و اسلامی وسنگ نوشته  در معرض نمایش قرار دارند.

در بخش تاریخی اشیاء مكشوفه از هیدح ابهر شامل ظروف سفالی ساده، آبریز سفالی، كوزه سفالی، خنجر مفرغی  مربوط به عصر آهن و هزاره اول ق م دیده می شود. همچنین انواع، بازوبند مفرغی، حلقه مفرغی و ظروف سفالی دوره اشكانی در ویترین ها دیده می شود. در بخش دوره اسلامی انواع ظروف سفالی از قرن ۴  ه ق تا دوره قاجار در موزه قرار دارد. همچنین اشیاء مكشوفه از سلطانیه شامل پی سوز ساده و بشقابی و ظروف لعابدار نیز در موزه وجود دارد. در این بخش انواع كتب خطی از دوره تیموری تا قاجار با موضوع مذهبی و نجوم، انواع تفنگ های دوره قاجار، انواع سكه های دوره سلجوقی، ایلخانی، صفوی و قاجار و ... به نمایش درآمده است.

در ویترین ها به نمایش گذاشته شده است. همچنین تعدادی از ظروف مسی قلمزنی دوره قاجار ساخت زنجان نیز در ویترین های دوره اسلامی در معرض نمایش است.

در بخش سنگ نبشته ها تعدادی از سنگ مزارهای مكشوفه از روستای دره سجین ابهر  و روستای فلج خرمدره مربوط به دوره قاجار و یك نمونه سنگ مزار دوره تیموری مكشوفه از صائین قلعه ابهر نیز در این بخش در معرض نمایش است. همچنین اشیاء اهدایی از سوی اهالی ابهر در این بخش دیده می شود.

موزه بوجاری

سیلوی مذكور ساخت كشور آلمان بوده كه قبل ازاشغال ایران توسط متفقین( ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۵ میلادی)  در جنگ جهانی دوم ساخته شده است. ظرفیت ذخیره سازی این سیلو ۱۰۰۰ تن گندم بوجاری شده هستند به گونه ای كه گندم پس از تحویل به سیلو ابتدا بطور كامل توسط دستگاه های بوجاری تمیز و پاك سازی گردیده و گندم فاقد مواد خارجی و پاك در چهار كندوی بتنی موجود در این سیلو ذخیره می شود.

بنا با اظهارات كاركنان قدیمی از جمله شادروان اصغر فراهانی كه اپراتور این سیلو بوده در زمان خود ظرفیت این سیلو برای منطقه خمسه كافی بوده و كل گندم منطقه و بخشی از گندم مناطق اطراف به سیلوی مورد نظر تحویل می شد.

دستگاه های بوجاری سیلوی مذكور با مارك میاگ هنوز به طور سالم موجود بوده و شامل دستگاههای الك بوجاری، دستگاه حلزونی دستگاه شن گیر، دستگاه ترییور و الواتورهای كاسه ای هستند. كه به ترتیب برای جداسازی ذرات درشت و مواد خارجی، جداسازی سیاهدانه، جداسازی ذرات شن و ماسه و انتقال گندم بین طبقات هستند.

این سیلو دارای چهار طبقه بوده و یكی از نكات جالب آنكه در نرده های پله های طبقات از پرچ استفاده شده است . شركت میاگ آلمان پدر صنعت آرد در جهان محسوب شده كه بعدها شركت تركیبی بولر -میاگ تاسیس گردیده و در نهایت امروزه شركت بولر آلمان قوی ترین شركت سازنده ماشین آلات آرد سازی است.

نیروی محركه ماشین آلات از سوخت های فسیلی بوده و تسمه های بكار رفته برای انتقال نیرو از جنس چرم هستند . طبق اظهارات كاركنان قدیمی سیلو تعداد نفرات شاغل به طور دائم ۱۵ نفر بوده كه در زمان تحویل گندم تعدادی كارگر به نفرات اضافه می شده است. این بنا می تواند به عنوان یك موزه آموزشی برای علاقمندان به صنعت آرد مورد استفاده قرار گیرد