بازار قم در محاصره مخاطرات/ کمبود ایستگاه آتش‌نشانی در هسته مرکزی شهر

به گزارش خبرنگار مهر، فضای غبار آلود بازار کهنه، با خاک اره‌ای که حرکت سمباده روی چوب ایجاد شده، پیرمرد نجار را در خودش فرو برده. کبوترهای پاپر اطرافش این طرف به آن طرف می‌پرند. چایی‌اش روی گردسوز کوچک قدیمی روی بار است... فضای تاریک مغازه را همان گردسوز روشن کرده. شعله‌ای کوچک در میان انبار چوب...

وقتی از حاج حسن می‌پرسم، «نمی‌ترسی شعله گردسوزت، دار و ندارت را خاکستر کند؟» می‌خندد و می‌گوید «مالِ حلال آفت ندارد. »

حاج آقا سلیمانی که در یکی از راسته‌های بازار نو مغازه دارد هم وقتی با این سؤال مواجه می‌شود با همان آرامش لبخند می‌زند و می‌گوید «صد سال است که سر و کله آتش اینجا پیدا نشده؛ بعد از این هم نمی‌شود. »

پارچه فروش خوش مشرب بازار عهد قاجار قم، جمله‌اش را دوباره مزه مزه می‌کند. انگار خاطره یک آتش در ذهنش مانده. در بازار پنبه فروش‌ها. آن هم به خاطر بی احتیاطی یک شاگرد مغازه. حالا محتاط‌تر حرف می‌زند: «انشاء الله که دیگر اتفاق نمی‌افتد...»

از آقای سلیمانی می‌پرسم چرا کپسول آتش‌نشانی در مغازه‌اش نگهداری نمی‌کند؟ بیشتر به فکر فرو می‌رود و می‌گوید که اولین بار است کسی چنین پیشنهادی به او می‌دهد. او تا به حال تذکری از طرف سازمان آتش‌نشانی دریافت نکرده است.

کمی بالاتر، سعید صالحی با جثه کوچکش در میان انبوه شال و روسری‌ها گم شده. رنگ‌های ارغوانی و خردلی و سبز حک شده روی ابریشم‌های مصنوعی بالای سرش تاب می‌خورند. روی پیشخوان هم پر است از شال‌های پشمی و نخی.

صالحی می‌گوید چند بار با مأموران آتش‌نشانی مواجه شده که می‌خواستند او را راهنمایی کنند که در مواقع خطر چه واکنشی نشان دهد. در راسته‌ای که او حجره دارد، از هر سه حجره، یکی کپسول آتش‌نشانی دارد. طرز استفاده از کپسول را هم بلد است. این را هم می‌داند که آتش‌سوزی کاغذ و پلاستیک و پارچه متفاوتند و برای هر کدام نوعی از خاموش‌کننده‌ها اثرگذارتر است.

حاج آقا متقی هم همان حوالی رومیزی و روتختی می‌فروشد. او هم مانند اکثر کاسب‌های این بازار چندان نگران آتش نیست. قسمتی از حجره‌اش را پرده زده و پشت پرده را به عنوان انبار اجناسش استفاده می‌کند. کاری که از نظر محمدرضا مهدیان، معاون پیشگیری و آموزش سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری قم، یک روش غیر ایمن از استفاده از فضای حجره در بازار محسوب می‌شود.

استفاده سلیقه‌ای از مصالح و ابزار

مهدیان به خبرنگار مهر می‌گوید حتی در مورد مغازه‌های مجتمع‌های تجاری هم این نکته صدق می‌کند. نباید حجره و مغازه را با انبار اشتباه گرفت. انبار محلی مخصوص با استانداردهای خاص است که آسیب‌پذیری نیست به آتش‌سوزی را کاهش می‌دهد اما حجره‌های بازار با سیستم‌های برقی که معمولاً هم غیر ایمن و بدون ملاحظه استفاده می‌شود یا با کاربری‌های گرم در نزدیکی‌شان، خطرساز هستند.

بازارهای سنتی بر اساس علوم امروز ساخته نشده‌اند و به همین خاطر است که رعایت بسیاری از ضوابط ایمنی در آنها تقریباً غیر ممکن است.

معاون پیشگیری و آموزش سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری قم استفاده سلیقه‌ای از انرژی را یکی از پاشنه آشیل‌های بازار قم می‌داند. هر کسی آنطور که دوست داشته یا بلد بوده؛ کابل کشی برق انجام داده و سیم‌ها را از هر جایی که برایش مقدور بوده، عبور داده است. دپو شدن و انبار کردن اجناس آتش‌زا هم وضعیت بازار را به انبار باروتی شبیه کرده که یک جرقه از همین سیم‌کشی‌های غیر اصولی برایش کافی است.

او اعتقاد دارد که بازارهای سنتی بر اساس علوم امروز ساخته نشده‌اند و به همین خاطر است که رعایت بسیاری از ضوابط ایمنی در آنها تقریباً غیر ممکن است. هر چند برخی کارشناسان خلاف این عقیده را دارند. آنها معتقدند مردمان قدیم شاید حتی بهتر از امروزی‌ها نکات ایمنی را فهمیده و آن را رعایت کرده‌اند. هر چند شاید پیش‌بینی‌های آنها کفاف اوضاع شلوغ و آشفته شهرهای امروز را ندهد.

مثلاً وجود حوض در سراها خود یک پیش‌بینی ایمنی محسوب می‌شد تا در زمان وقوع آتش‌سوزی به کار گرفته شود. مسئله دیگر سرعت حرکت باد در راهروها است که با توجه به پیچ‌ها طوری تنظیم شده که گسترش دود گرفتگی را تسریع نمی‌کند. هر چند از این نظر تمام بازارهای سنتی در یک سطح نیستند.

با این حال برخی اشکالات بازارهای سنتی غیر قابل انکارند. مهم‌ترینش نبود یا کمبود راه فرار در صورت آتش‌سوزی، عدم امکان حضور خودروهای آتش‌نشانی و کمی عرض معبر است که ضرورت هوشیاری ساکنان و آمادگی آنها برای مقابله با آتش را روشن می‌کند.

مشکل دیگری که مهدیان در این زمینه به آن اشاره می‌کند، دستکاری مصالح به کار رفته در بازارهای سنتی و استفاده سلیقه‌ای از مصالح جدید است. شکل سقف، ناهمگونی واحدها و نبود سیستم اعلام و اطفای حریق از دیگر مشکلاتی است که این کارشناس ایمنی در زمینه بازارهای سنتی به آن اشاره می‌کند.

تدوین دستورالعمل ایمنی بازارها

آخر مهرماه سال جاری بود که مدیران عامل کلان سازمان‌های آتش‌نشانی شهرهای کشور در قم جمع شدند تا در زمینه مشکل ایمنی بازارهای سنتی در برابر آتش‌ تبادل نظر کرده و دستورالعملی در این رابطه تدوین کنند.

معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی قم با اشاره به میزبانی این سازمان برای برگزاری این نشست تخصصی گفت: برای تدوین دستورالعمل ایمنی بازارهای سنتی هم از نکات علمی در این زمینه استفاده کردیم و هم از تجربیات شهرهایی که طعم آتش‌سوزی در بازار را چشیده‌اند.

وی ادامه داد: این دستورالعمل سه بخش دارد که تعاریف، توصیه‌ها و ضابطه‌های آن هستند. ضابطه‌ها در اینگونه دستورالعمل‌ها باید طوری تعریف شود که برای شهرهای مختلف قابل پیگیری و اجرا باشد. مجمع اصناف به عنوان یک دستگاه‌ ناظر وظیفه دارد عملی شدن این ضوابط را پیگیری کند.

مهدیان با اشاره به اینکه دستورالعمل در گردهمایی مدیران عامل سازمان‌های آتش‌نشانی کلان شهرها در قم، تدوین شده و اکنون در سازمان‌ شهرداری‌ها در حال بررسی است خاطرنشان کرد: وقتی در آنجا هم تائید شود به سازمان‌های آتش‌نشانی ابلاغ شده و مسیر ارتقای ایمنی بازارهای سنتی جدی‌تر پیگیری خواهد شد.

همه این مشکلات را باید در کنار نقص کمبود ایستگاه‌های آتش‌نشانی در هسته مرکزی شهر گذاشت که دست و پای این سازمان را برای خدمت رسانی در زمان بحران خواهد بست.

وقتی برای حضور در صحنه آتش‌سوزی ثانیه‌ها هم مهم‌اند، اینکه تنها یک ایستگاه ابتدای خاکفرج وجود داشته باشد، کفاف این همه کانون خطر را در هسته مرکزی نمی‌دهد. مدتی حرف و سخن بر سر ایجاد یک ایستگاه آتش‌نشانی در محلی که امروز پارکینگ نیروی انتظامی در خیابان ارم شده و مالکیتش با شهرداری است، شنیده می‌شد اما گویا با به توافق نرسیدن دو نهاد بر سر این موضوع لغو شد.  

هر چند به گفته عباس جعفری، مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی شهرداری قم، شهرداری منطقه هفت قطعه زمینی در کوچه وحدت برای ایستگاه آتش‌نشانی در نظر گرفته اما تا شکل‌گیری کامل این ایستگاه اعتبار چند ده میلیارد تومانی و یک همت بلند نیاز است.

جعفری می‌گوید این زمین کوچک است اما فعلاً چاره چیست؟ باید این نیاز را به سرعت برطرف کرد. البته آنطور که او می‌گوید در بدنه بلوار پیامبر اعظم(ص) ظرفیت خوبی برای شکل‌گیری یک ایستگاه مرکزی آتش‌نشانی وجود دارد که می‌تواند بخشی از نیاز هسته مرکزی را نیز پاسخگو باشد.

دم غروب بازار قدیمی قم مملو از جمعیت است. صدها نفر از مردم و میلیاردها سرمایه در این بازار در معرض خطر است. خود بازار هم یک سرمایه بزرگ است. یک میراث ارزشمند از گذشته. آتشی که به جان این مردم و اموال و میراث فرهنگی بیفتد، بی‌شک خسارات جبران‌ناپذیری خواهد داشت. خساراتی که شاید فردا برای پیشگیری از آن دیر باشد.

......................
زینب آخوندی