نگاهی بر تلاش کشورهای عربی زبان برای مبارزه با داعش

خبرگزاری «رویترز» شانزدهم شهریورماه گزارش کرد نشست اتحادیه عرب با حضور وزیران امور خارجه اعضای این اتحادیه روز یکشنبه در قاهره برگزار شد.

در این نشست وزیران اتحادیه عرب توافق کردند اقدام های لازم را برای رویارویی با گروه تروریستی داعش انجام دهند و با تلاش های بین المللی، منطقه ای و ملی برای رویارویی با این گروه در عراق و سوریه همکاری کنند.

در بیانیه پایانی این نشست اشاره مستقیمی به همکاری اعضای اتحادیه عرب با اقدام های آمریکا و دولت عراق در رویارویی با داعش نشده است.

در این بیانیه، اعضا از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که ماه گذشته تصویب شد، پشتیبانی کردند.

بر پایه قطعنامه شورای امنیت، از همه کشورها خواسته شده است که برای جلوگیری از پیوستن جنگجویان خارجی و رسیدن کمک های مالی و نظامی به تروریست های داعش و دیگر گروه های تروریستی در سوریه و عراق اقدام کنند.

در این نشست همچنین در باره وضعیت لیبی نیز بحث و تبادل نظر شد.

به نظر می رسد توافقی جهانی و منطقه ای برای پایان روزهای خونین خاورمیانه در حال شکل گیری است. خیزش های عربی که زمانی به رقابت بین کشورهای عربی دامن زده و موجب به هم خوردن نظم موجود در این منطقه شده بود، حال به عرصه همکاری کشورهای عرب تبدیل شده است.

خیزش هایی که ندای مردم سالاری و آزادی را در جهان عرب طنین انداز کرد، چند صباحی بعد به عرصه ای برای رقابت های خونین درون منطقه ای تبدیل شد که برخی کشورها به آن دامن زدند.

این مساله به رقابتی شدید بین برخی کشورها و به ویژه عربستان، قطر و ترکیه در منطقه دامن زد. جناح بندی حاصل از این کشمکش ها نتیجه ای جز افراط گری و رشد تروریسم در منطقه به دنبال نداشت. پشتیبانی برخی کشورهای غربی از این تروریست ها نیز دامنه خشونت را در کل منطقه گسترش داد.

حال اما وضعیت تغییر کرده است. کشورهایی که زمانی پشتیبان گروه هایی مثل داعش بودند خود به هدفی برای این گروه ها تبدیل شده اند. اکنون همگان به این توافق رسیده اند که هر چه زودتر باید جلوی گسترش این افراط گرایی ها و خشونت ها را گرفت و منطقه را از آتش آن ها پاک کرد. به همین دلیل است که شاهد تلاش های گسترده در سطح بین المللی برای رویارویی با این گروه ها در عراق و سوریه هستیم.

نخستین اقدام در این زمینه را آمریکا با حملات هوایی علیه مواضع داعش در مناطق کردنشین عراق آغاز کرد. به دنبال گسترش موج خشونت های این گروه، تلاش های بین المللی برای ایجاد ائتلافی از کشورهای مختلف برای رویارویی با داعش شدت گرفت؛ به گونه ای که «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا، در نشست چهاردهم شهریور ماه سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از ایجاد ائتلافی جهانی علیه داعش خبر داد؛ هرچند رفتارها و مواضع دوگانه این کشور در مبارزه بر تروریسم بر کسی پوشیده نیست.

اما اکنون نوبت به کشورهای عربی رسیده است که در قالب ایجاد یک ائتلاف منطقه ای علیه تروریست های داعش سعی در همراهی با سیاست های جهانی علیه این گروه دارند. نشست دیروز اتحادیه عرب برای بررسی راه های رویارویی با داعش در عراق و سوریه در همین زمینه قابل بررسی است.

اما اینکه این نشست و بیانیه پایانی آن تا چه اندازه در ایجاد هماهنگی بین کشورهای عربی برای مبارزه با داعش موثر خواهد بود، چیزی است که باید با توجه به ذکر چند نکته درباره آن اظهار نظر کرد.

نخستین نکته این است که به نظر می رسد تلاش اتحادیه عرب برای برگزاری این نشست بیش از آن که اقدامی مستقل و برآمده از درک درونی کشورهای منطقه باشد، بیشتر زیر تاثیر فشارهای بین المللی و به ویژه آمریکا برای مبارزه با تروریسم قرار دارد. در این زمینه رییس جمهوری آمریکا، بارها از پشتیبانی های مالی برخی کشورهای عربی از تروریست های داعش صحبت کرده است و از آن ها خواسته که به این پشتبانی ها پایان دهند.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که تمامی کشورهای عرب، داعش را تهدیدی علیه خود (حداقل در کوتاه مدت) به حساب نمی آورند و به همین علت در شرایط کنونی تمایلی به اقدام مستقیم علیه این گروه ندارند. داعش همان اندازه که برای عربستان، اردن و مصر تهدیدی فوری به حساب می آید، برای قطر شاید حتی می توان گفت که یک برگ برنده و یک ابزار بازدارنده در رقابت های منطقه ای نیز باشد.

رقابت های درون عربی نیز مساله دیگری است که ممکن است مانع از اقدام هماهنگ کشورهای عربی علیه داعش شود. تقریبا این مساله روشن شده است که برخی کشورهای عربی از داعش پشتیبانی مالی و نظامی به عمل می آوردند و در تقویت آن کمک می کنند. این مساله با توجه رقابت هایی که بین قطر با عربستان و مصر وجود دارد، بهتر قابل درک است.

نکته دیگری که باید توجه داشت این است که هیچ اقدام موثری علیه داعش بدون حضور همه کشورهای منطقه و از جمله ایران و ترکیه نمی تواند نتیجه رضایت بخشی به دنبال داشته باشد. بنابراین هرگونه اقدام اتحادیه عرب بدون حضور ایران و ترکیه همچنان عقیم باقی خواهد ماند.

همچنین، در بیانیه پایانی نشست وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه عرب نامی از اقدام نظامی علیه داعش در سوریه و عراق به میان نیامده و حتی اشاره مستقیمی هم به همکاری با آمریکا و عراق در مبارزه علیه داعش نشده است. بر همین پایه هنوز نمی توان در جدیت تلاش های همه اعضای اتحادیه عرب در مبارزه با داعش قضاوتی انجام داد.

بنابراین می توان گفت که نشست اتحادیه عرب علیه رشد تروریسم در منطقه هر چند می تواند گامی جدی در مبارزه با داعش به شمار آید، اما به دلیل مسائلی که گفته شد تردیدهایی در اقدام موثر اعضای این اتحادیه علیه داعش وجود دارد. البته این امر و موفقیت کشورهای عربی در مبارزه با داعش بستگی به سیاست آمریکا و نقشه جنگی این کشور علیه داعش خواهد داشت که به گفته اوباما قرار است نوزدهم شهریورماه توسط وی ابلاغ شود.

از مهدی جوکار- گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**م.ج**1358