قدرت یابی بوکوحرام؛ علت ها و پیامدها

روزنامه «صدی البلد» مصر پانزدهم شهریور گزارش کرد: «احمد خلیفه زانا» عضو مجلس شیوخ نیجریه در ایالت «بورنو» (کانون فعالیت گروه دهشت افکن بوکوحرام) اعلام کرد اقدام های خشونت آمیز گروه بوکوحرام و درگیری های میان این گروه و ارتش نیجریه سبب شده است از بهمن ماه تا کنون حدود 500 هزار نفر خانه های خود را ترک کنند.

سناتور احمد خلیفه زانا، پانزدهم شهریور ماه هشدار داد که عناصر گروه مسلح بوکوحرام پس از اشغال شماری از روستاها و شهرها طی روزهای پیش، در حال نزدیک شدن به شهر «مایدوگوری» هستند.

بر پایه این گزارش، ارتش نیجریه یورش های گسترده ای را به عناصر مسلح گروه بوکوحرام که شماری از روستاها و شهرهای ایالت بورنو را در تصرف خود دارد، انجام داده و پایگاه های این گروه تروریستی را هم هدف حمله های خود قرار داده است.

به گزارش پانزدهم شهریور خبرگزاری «فرانسه»، «کریس اولوکلاده» سخنگوی ارتش نیجریه، با صدور بیانیه ای از تهدید بوکوحرام به عنوان چالشی در برابر غرور و آبروی ارتش و ملت این کشور یاد کرد و افزود: همه گام های لازم برای تضمین موفقیت عملیات ارتش با هدف رویارویی با بوکرحرام، به ویژه در برهه زمانی کنونی که یکپارچگی نیجریه به خطر افتاده برداشته شده است.

اولوکلاده افزود: مقام های بلند پایه ارتش از نگرانی های داخلی و خارجی درباره اوضاع نیجریه آگاه هستند و همه تدابیر لازم برای برگرداندن اوضاع و شکست تروریست ها اتخاذ خواهد شد.

به گفته اولوکلاده، ارتش بیش از پیش مصمم به دفاع از یکپارچگی سرزمینی نیجریه است و آمادگی دارد که وظایف خود را انجام دهد.

فرماندهی عالی ارتش نیجریه بارها مساله خارج شدن کنترل شهرهای شمال شرقی این کشور از دست دولت و فرار صدها سرباز ارتش از سنگرهای خود را تکذیب کرده بود.

بر پایه این گزارش، «لیندا توماس گرینفیلد» دستیار وزیر خارجه آمریکا از ناتوانی در برخورد با خشونت های فزآینده در نیجریه به عنوان تهدیدی برای آینده این کشور یاد کرد.

وی سیزدهم شهریور در نشست امنیتی دوجانبه در «ابوجا» پایتخت نیجریه گفت: وجهه ارتش نیجریه در خطر است و اکنون کار از مرحله تکذیب و انکار فراتر رفته است.

بوکوحرام از آغاز فعالیت های تروریستی خود، عامل کشتار بیش از 10 هزار نفر شناخته شده است. یورش های این گروه طی ماه های پیش به شدت افزایش یافته است.

** فعالیت رو به رشد گروه بوکوحرام

ادامه فعالیت تروریست های بوکوحرام در نیجریه نه فقط مشکلات جدی برای این کشور ایجاد می کند، بلکه این مساله می تواند چالش جدی برای کشورهای همسایه نیجریه هم به همراه داشته باشد و امنیت این کشورها را هم با تهدید روبرو کند.

در این پیوند، مجله «السیاسة الدولیة» مصر پانزدهم شهریور در گزارشی به قلم «علی بکر» نوشت: به نظر می رسد منطقه غرب آفریقا وارد مرحله تازه ای از تنش با گروه های تندرو خواهد شد.

به نوشته این رسانه، پس از افزایش فعالیت گروه بوکوحرام در نیجریه احتمال دارد که پیامدهای فعالیت این گروه به دیگر مناطق قاره آفریقا هم کشیده شود. این گروه به تازگی به رهبری «ابوبکر شیکائو» در شهرها و روستاهایی که در شمال شرقی نیجریه در اختیار دارد اعلام خلافت اسلامی کرده است. هرچند که ابوبکر شیکائو در اعلام خلافت اسلامی داشتن روابط با گروه تروریستی «داعش» را بر زبان نیاورده است، اما رشد روزافزون قدرت گروه بوکوحرام در نیجریه سوال های گوناگونی را درباره علت ها و پیامدهای پاگیری این گروه دهشت افکن مطرح کرده است.

عملیات گروه بوکوحرام علیه نیروهای امنیتی نیجریه با خشونت همراه است. آخرین اقدام این گروه بر ضد نیروهای امنیتی نیجریه پنجم شهریور رخ داد که در این اقدام دهشت افکنانه دستکم 24 تن از ماموران امنیتی نیجریه در یک پادگان نظامی در شهر «بونی یادی» در شمال شرقی این کشور به خاک و خون کشیده شدند.

همچنین یورش های وحشیانه گروه تروریستی بوکوحرام سبب شد تا در دوم شهریور حدود 480 سرباز نیجریه ای به کشور کامرون فرار کنند.

اقدام این گروه در بیست و پنجم فروردین در ربایش 276 تن از دختران یک مدرسه در ایالت بورنو در شمال شرق نیجریه که با هدف زیر فشار قرار دادن دولت این کشور برای آزاد سازی برخی از عناصر این گروه صورت گرفت، سبب شد تا در عرصه بین المللی هم نسبت به اقدام های وحشیانه این گروه ابراز نگرانی شود.

به همین سبب بیست و هفتم اردیبهشت در پاریس نشستی با موضوع (امنیت در نیجریه) برگزار شد که در این نشست روسای جمهوری فرانسه، نیجریه، چاد، نیجر، کامرون و بنین و همچنین وزیر امور خارجه انگلیس، معاون وزیر امور خارجه آمریکا و نماینده اتحادیه اروپا از قدرت یابی این گروه در نیجریه ابراز نگرانی کردند.

همچنین وزیران خارجه نیجریه و همسایگان این کشور دوازدهم شهریور برای بررسی یورش های شدت یافته گروه تروریستی بوکوحرام در نیجریه تشکیل جلسه دادند.

به گزارش دوازدهم شهریور خبرگزاری فرانسه از «ابوجا» پایتخت نیجریه، در این نشست یک روزه که نمایندگانی از بنین، کامرون، چاد و نیجر حضور داشتند، مقام هایی از آمریکا، انگلیس، فرانسه و کانادا به همراه اتحادیه آفریقا و سازمان ملل نیز شرکت کردند.

وزارت امور خارجه نیجریه، هدف از برپایی این مذاکرات را بررسی پیشرفت های به دست آمده در نشست های پیشین در پاریس و لندن و همچنین نشست آفریقا که ماه گذشته در آمریکا برگزار شد، عنوان کرد.

قدرت های منطقه ای در پی ربوده شدن بیش از 200 دانش آموز دختر در شمال شرقی نیجریه به دست نیروهای بوکوحرام، به نقش آفرینی بیشتر علیه این گروه وعده دادند.

قدرت های بین المللی برای کمک به ردیابی دختران ربوده شده که 217 نفر از آنان همچنان در اسارت بوکوحرام هستند، به ابوجا کارشناسان اطلاعاتی و تجهیزات فرستادند.

در حالی که نزدیک به پنج ماه از ربوده شدن این دختران سپری می شود، دیپلمات های غربی از پیشرفت اندکی برای رهایی آنان خبر داده اند. این در حالی است که ارتش نیجریه ادعا می کند که مکان نگهداری آنان را شناسایی کرده است.

بر پایه این گزارش، گروه بوکوحرام در هفته های پیش بخش هایی از شمال شرقی نیجریه را از آن خود کرده و ارتش این کشور به ظاهر، قادر به جلوگیری از پیشروی این گروه نبوده است.

بوکوحرام، مسوول مرگ هزاران نفر از سال 2009 به شمار می آید، اما در هفته های گذشته با تغییر تاکتیک های خود به اشغال قلمروهای راهبردی نیجریه روی آورده است.

** بوکوحرام؛ القاعده آفریقا

از زمان پیدایش گروه بوکوحرام در نیجریه این گروه به سبب داشتن اندیشه های تندروانه (افراطی) جدال های بسیاری را سبب شد. این گروه آموزش را ممنوع کرد. بوکوحرام در زبان هوسایی به معنی «آموزش به شیوه غربی حرام است» است. هدف این گروه تاسیس باصطلاح دولت اسلامی در نیجریه با قدرت مسلحانه و از راه اجرای شریعت اسلامی مورد ادعای خود در همه ایالت های این کشور است. این گروه که به جایز نبودن همکاری در دستگاه های امنیتی و دولتی در نیجریه معتقد است به شدت آموزش و فرهنگ غربی را رد می کند.

گروه بوکوحرام یکی از شاخه های القاعده است که در قاره آفریقا رشد یافته است. این گروه پس از کشته شدن موسس خود در سال 2009 میلادی با صدور بیانیه ای خود را به گروه القاعده نسبت داده است. چنین چیزی سبب شده تا نگرانی درباره نمونه القاعده در قاره آفریقا که از تنش های دینی، نسبی، طایفه ای و قبیله ای رنج می برد، افزایش یابد.

** عوامل رشد فعالیت بوکوحرام

گروه بوکوحرام جدال گسترده ای را در داخل و خارج نیجریه بر انگیخته است. اندیشه های تندروانه، عملیات تروریستی گسترده و قدرت طلبی این گروه برای در اختیار گرفتن بسیاری از مناطق باعث شده است تا جدال بسیاری در نیجریه درباره این گروه برپا شود. با وجود اینکه ارتش نیجریه تلاش بسیاری کرده است تا گروه بوکوحرام را کنترل کند، اما این گروه هم اکنون به دردسری دایمی برای دولت نیجریه تبدیل شده است.

به نوشته مجله السیاسة الدولیه، درباره علت رشد فعالیت گروه بوکوحرام در نیجریه به ویژه پس از اینکه این گروه به دست دولت نیجریه ضربه های سختی را متحمل شده تحلیل های گوناگونی ارایه می شود که عبارتند از:

- افزایش موج فعالیت گروه های دهشت افکن پس از ناآرامی های دنیای عرب:

موج فعالیت گروه های دهشت افکن که پس از ناآرامی ها در دنیای عرب آغاز شد در قدرت یابی دوباره گروه بوکوحرام نقش داشت. این مساله سبب شد تا بار دیگر روح زندگی در این گروه دمیده شود. بوکوحرام که به سبب متحمل شدن ضربه های پی در پی از سوی ارتش نیجریه همیشه در حالت فروپاشی بود با فعالیت گروه های تروریستی در شمال آفریقا پس از انقلاب های عربی رهبران این گروه بار دیگر انگیزه ای به دست آورند و دوباره صف خود را تنظیم و فعالیت خود را از سر گرفتند.

به نوشته مجله السیاسه الدولیة، انقلاب های عربی سبب شد تا گروه های تروریستی در شمال آفریقا پیشرفت بسیاری داشته باشند و با در اختیار گرفتن بخش هایی از شمال مالی در این کشور اعلام امارت اسلامی کنند و این مساله به گروه بوکوحرام هم انگیزه داد تا برای تکرار همین تجربه در نیجریه تلاش کند.

- شبکه روابط میان گروه های تروریستی : گروه بوکوحرام توانست با بسیاری از شاخه های القاعده در شمال آفریقا به ویژه گروه القاعده در مغرب اسلامی پیوند برقرار کند. بوکوحرام شماری از عناصر خود را به برای جنگ در مالی برای کمک به گروه القاعده در مغرب اسلامی اعزام کرد و این مساله در برقراری روابط میان زیر شاخه های القاعده با گروه بوکوحرام نقش بسزایی داشت و باعث شد تا این گروه به سلاح و ثروت های بسیار دست پیدا کند. برخی از گزارش ها نشان از این دارد که گروه القاعده در مغرب اسلامی گروه بوکوحرام را با سلاح هایی که از لیبی برای این گروه فراهم کرد به کمک تسلیحاتی این گروه شتافت. این سلاح ها از مرزهای چاد و نیجر در اختیار عناصر گروه دهشت افکنی بوکوحرام قرار گرفت.

- سیاست های اشتباه دولت نیجریه: سیاست اشتباه دولت نیجریه در رویارویی با گروه تروریستی بوکوحرام در قدرت یابی دوباره این گروه نقش بنیادی داشت. بکارگیری خشونت زیاد از سوی دولت نیجریه در رویارویی با گروه بوکوحرام سبب شد تا بسیاری از افراد به خاطر ابراز همدردی با این گروه جذب بوکوحرام شوند. کشته شدن وحشتناک عناصر بوکوحرام به دست پلیس نیجریه سبب شد تا نوعی از همدردی در نیجریه نسبت به این گروه به وجود آید و برخی به خاطر کمک به این گروه گرایش پیدا کردند.

- ابعاد مذهبی و قومی: این مساله هم به طور آشکار نقش مهمی در رشد و گسترش این گروه داشت. با توجه به این که در نیجریه درگیری های دینی و مذهبی هم در جریان بود این مساله سبب شد تا شماری از جوانان مسلمان به اندیشه های این گروه گردن نهند. چرا که گروه بوکوحرام خود را مدافع اسلام و مسلمانان علیه مسحیان معرفی کرده بود. این مساله هم به نوبه حود سبب شد تا برخی از مسلمانان ساده لوح با شتاب به کمک این گروه بشتابند و به عضویت بوکوحرام در آیند.

** پیامدهای رشد بوکوحرام

رشد فعالیت گروه بوکوحرام نیجریه سبب نگرانی بسیاری و در صدر آنان دولت نیجریه و کشورهای همسایه شده است. افزون بر این، کشورهایی هم که در نیجریه منافع نفتی و اقتصادی دارند نسبت به رشد فعالیت بوکوحرام در این کشور ابراز نگرانی می کنند.

برخی بر این باورند که رشد روزافزون فعالیت گروه بوکوحرام پیامدهای چندی به همراه خواهد داشت. نفوذ بوکوحرام و اندیشه های این گروه روند انتشار جریان های تروریستی را در دوره های بعد افزایش خواهد داد. با توجه به این که گروه بوکوحرام با القاعده و دیگر گروه های تندرو در آفریقا در تماس است این مساله می تواند تهدید آشکاری برای نظام های سیاسی منطقه باشد.

درباره اوضاع داخلی نیجریه هم افزایش فعالیت بوکوحرام می تواند سبب شود تا این گروه در عرصه داخلی این کشور به خشونت های بیشتری دامن زند.

به نوشته مجله السیاسة الدولیه، به محض اینکه در دی ماه سال گذشته رییس ستاد ارتش نیجریه از تشکیل گروهی ویژه برای رویارویی با بوکوحرام خبر داد، این گروه در مراسم نماز عید میلادی کلیساها را هدف یورش خود قرار داد و در بیرون از پایتخت نیجریه هم 35 نفر را از پای در آورد.

درباره اوضاع منطقه هم ملاحظه می شود که گسترش فعالیت بوکوحرام در مناطق مرزی نیجریه با کشورهای همسایه سبب شده است تا این کشورها نسبت به اقدام های این گروه بی تاب باشند. رشد این گروه، پیامدهای منفی برای کشورهای همسایه دارد؛ چرا که می تواند به کشورهای همسایه هم سلاح وارد کند و با هماهنگی گروه القاعده در مغرب به طور مستقیم تهدیدی برای کشورهای همسایه نیجریه به شمار رود.

به گزارش دهم شهریور پایگاه «اینترنشنال بیزنس تایمز» آمریکا، در حالی که پیشتر به خاطر اقدام های بوکوحرام در نیجریه شماری از شهروندان نیجریه به چاد و نیجر فرار کرده بودند و شمار این افراد رو به افزایش بوده، شهرهای مرزی کامرون نیز به تازگی شاهد موجی از پناهندگان نیجریه ای هستند.

بر پایه این گزارش، دفتر سازمان ملل در امور هماهنگی بشردوستانه اعلام کرد که ماه گذشته خشونت های بوکوحرام در چند منطقه شمال شرق نیجریه 650 هزار تن را مجبور کرد از خانه های خود فرار کنند.

بر پایه این گزارش، آژانس مدیریت شرایط اضطراری ملی نیجریه نیز اعلام کرد که بیش از 11 هزار تن از شهر «گازا» که ماه گذشته به دست شبه نظامیان بوکوحرام افتاده، گریخته اند.

«هلن کاکس» سخنگوی «کمیسیونر عالی» پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) سیزدهم شهریور به «آسوشیتدپرس» گفت: صدها شهروند کامرونی نیز از هفته گذشته و با افزایش فعالیت تروریست های بوکوحرام در شمال شرقی نیجریه، خانه های خود را ترک کرده اند.

به گفته وی، تروریست های وابسته به گروه بوکوحرام فقط در یک مورد، گردن سه نفر را در کلیسایی در روستای «آسیقاسیا» (Assighassia) در کامرون بریدند.

این مقام سازمان ملل متحد افزود که از هفته گذشته تاکنون، بیش از 10 هزار نیجریه ای به کشورهای کامرون و نیجر گریخته اند و یک هزار و 700 تن از شهروندان کامرونی هم خانه های خود در مرز این کشور را رها و به سوی سرزمین داخلی فرار کرده اند.

بر پایه این گزارش، کامرون میزبان 39 هزار و نیجر میزبان 50 هزار پناهجوی نیجریه ای است و این آمار، افزون بر 645 هزار نفری است که در داخل کشور نیجریه بی خانمان شده اند.

همچنین رشد فعالیت بوکوحرام می تواند در عرصه جهانی هم بحران اقتصادی به وجود آورد. به ویژه برای کشورهایی مانند آمریکا که مصرف کننده نفت نیجریه هستند؛ زیرا دستیابی به منابع نفتی همواره هدف گروه های تروریستی است. با توجه به اینکه اوضاع در منطقه نفت خیز «دلتای» نیجریه هم ناآرام است این مساله سبب می شود تا گروه بوکوحرام منابع نفتی را در اختیار بگیرد و از آن به عنوان برگ برنده ای در تنش خود با دولت نیجریه استفاده کند.

از اصغر یوسفی - گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم **9278**1358