بحران اوکراین در وضعیت پیچیده

وضعیت بحران های منطقه ای همواره تابع 2 شاخص مهم و تاثیرگذار یعنی میزان مداخله قدرت های بزرگ و رقابت های درون منطقه ای است. در چنین شرایطی و با افزونش عامل رمان و مکان به این 2شاخص مهم، دامنه و گستره بحران مشخص می گردد.

بحران اوکراین را می توان از جمله بحران های منطقه ای دانست که نقش قدرت های بزرگ در تعیین دامنه و گستره آن نقش مهمی ایفا می کند و همچنین ژئوپلتیک منطقه شامل فضای جغرافیایی میان روسیه- غرب و نیز رویکردهای سیاسی هر 2 طرف (وجود روسیه پوتین و اوباما در آمریکا) توانسته فضای بحران را تشدید سازد.

در این قالب، به نظر می رسید نشست سران «اتحادیه گمرکی اوراسیا» که در روز سه شنبه چهارم شهریور با حضور روسای جمهوری روسیه، بلاروس، قزاقستان و همچنین به دلیل بحران اوکراین، رییس جمهوری اوکراین و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در «مینسک» پایتخت بلاروس برگزار شد، فضای بحرانی میان طرف های درگیر را آرام سازد اما پس از این نشست که گمان می رفت راهی به سوی صلح و ثبات در اوکراین باز نموده باشد، روز پنج شنبه ششم شهریور، خبرهایی از این منطقه به گوش رسید که بار دیگر دامنه و گستره بحران را به وضعیت بیشینه خود رساند.

به گزارش خبرگزاری های غربی، پس از آن که شبه نظامیان جدایی طلب اوکراینی، شهر مرزی «نووازووسک» و مناطقی در شرق این کشور را اشغال کردند، شورای امور امنیتی و دفاعی اوکراین ادعا کرد که واحدهای ارتش روسیه به شبه نظامیان شرق این کشور کمک کرده اند.

در اطلاعیه این شورا آمده است که این شهر در جریان ضد حمله مشترک نیروهای جدایی طلب و واحدهای ارتش روسیه برای جلوگیری از پیشروی نیروهای دولتی در مناطق زیر تصرف جدایی طلبان سقوط کرده و عملیات مشترک روسیه و متحدان آن در منطقه ادامه دارد.

همچنین، «پترو پوروشنکو» رییس جمهوری اوکراین، در بیانیه ای با اعلام لغو سفر خود به ترکیه به دلیل اوضاع بحرانی کشورش، گفت که «بخشی از خاک اوکراین به اشغال نیروهای روسی در آمده است». برای اوکراین، سقوط شهر ووازووسک به منزله به مخاطره افتادن شهر بندری «ماریوپول» واقع در جنوب شرق این کشور است.(1)

البته مقام های روسیه با رد این ادعا، اعلام کردند که روسیه هیچ نیرویی در اوکراین ندارد.

پس از این روند، بسیاری از کشورهای غربی از آمریکا گرفته تا اتحادیه اروپا و سازمان ناتو به این روند واکنش نشان دادند. در این زمینه، روز جمعه «آندرس فوگ راسموسن» دبیر کل سازمان ناتو، پس از برگزاری نشست اضطراری سفیران ناتو در بروکسل اعلام کرد که نیروهای روسیه با نقض آشکار حق حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین، وارد عملیات نظامی مستقیمی در خاک این کشور شده اند.

وی افزود: این اقدام، نقض آشکار حق حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین است و کلیه تلاش های دیپلماتیک برای دستیابی به یک راهکار مسالمت آمیز را زیر پا می گذارد.(2)

همچنین، چند تن از وزرای خارجه اتحادیه اروپا روز جمعه در نشستی در میلان ایتالیا با متهم کردن روسیه به حمله به شرق اوکراین، اعلام کردند که مسکو باید با تحریم های بیشتر مجازات شود.

در قالب این نشست، وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا قرار است پیشنهاد تحریم های تازه ضد روسیه را برای بررسی در اجلاس سران این اتحادیه که امروز شنبه هشتم شهریور در بروکسل برگزار می شود، ارایه دهند.(3)

بحران اوکراین را شاید بتوان به صورت بحرانی با الگوی رویارویی آشکار روسیه و غرب تحلیل کرد که بخشی از گستره آن به دلیل توجه روسیه پوتین به منطقه موسوم به «خارج نزدیک» یا جذب دوباره جمهوری های جدا شده از اتحاد جماهیر شوروی و از دیگر سو، تلاش واشنگتن برای جذب این جمهوری ها در گستره غرب است.

اما اوکراین، آغاز رویارویی روسیه و غرب نبود، موارد بی شماری را می توان برشمرد که نشان می دهد روسیه و غرب و به ویژه آمریکا به یک نقطه اختلاف راهبردی با ویژگی «ژئوپلتیک قدرت» رسیده اند و اینجاست که بازی حاصل جمع صفر آنها یعنی پیروزی یکی شکست دیگری، آغاز می شود.

روسیه و غرب به ویژه پس از پیروزی پوتین در انتخابات ریاست جمهوری سال 2012، موارد بیشماری از اختلاف در حوزه های ژئوپلتیکی در شرق اروپا تا آسیای مرکزی و نیز در حوزه های دفاعی به ویژه طرح سپر دفاع موشکی را تجربه کرده اند و آغاز بحران اوکراین یعنی برکناری «ویکتور یانوکوویچ» رییس جمهوری پیشین این کشور، به دلیل خودداری از امضای توافق تجاری با اتحادیه اروپا در آذر92 و روی کار آمدن دولتی تازه در «کی یف»، سپس پیوست شبه جزیره کریمه به روسیه در پی برگزاری همه پرسی از مردم این منطقه، روابط روسیه – اوکراین و غرب را بیش از پیش تیره ساخت.

آمریکا و اتحادیه اروپا به بهانه حمایت روسیه از بحران اوکراین و پیوست شبه جزیره کریمه به روسیه و به منظور مجازات این کشور در ماه های گذشته چند بسته تحریمی را ضد مسکو اعمال کردند. اقدامی که به تدابیر تلافی جویانه مسکو علیه اتحادیه اروپا منجر شد و واردات محصولات مواد غذایی و تولیدات کشاورزی از این کشورها را ممنوع کرد.

در این قالب، پوتین نیز با شرکت در نشست اتحادیه گمرکی اوراسیا و تلاش برای نشان دادن اقتدار اقتصادی روسیه بعد از سفر دوره ای به کشورهای آمریکای لاتین و شرکت در نشست گروه «بریکس» در برزیل (تیر93) اعلام کرد که حریف قدرتمندی برای غرب محسوب می شود و روسیه دوران پوتین خود به تنهایی از ظرفیت اجماع سازی و ائتلاف سازی در عرصه بین المللی برخوردار است.

**جمع بندی

در حالی که بسیاری از صاحب نظران سیاسی و راهبردی انتظار داشتند که با برگزاری نشست سران اتحادیه گمرکی اوراسیا در مینسک در روز سه شنبه، روسیه، اوکراین و غرب بتوانند در یک روند با ثبات، بحران اوکراین را حل و فصل نمایند اما نه تنها فضای بحران به فضایی کمینه تبدیل نشد بلکه به دلیل برتری نسبی نیروهای هوادار روسیه در جنوب شرق اوکراین، فضا و دامنه بحران به سمت بیشینه شدن و گسترش سوق یافت.

در فرجام سخن، به نظر می رسد که روسیه و غرب در باره بحران اوکراین از هر مسیری که عبور کنند، بخشی از آن بایستی روندهای سیاسی و دیپلماتیک باشد؛ زیرا بحران، رویارویی و تحریم در نظام بین الملل کنونی می تواند وضعیت همه طرف های درگیر را بی ثبات سازد.

منابع

1.http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/08/140828_l03_ukraine_russian_troops.shtml

2.http://irna.ir/fa/News/81291908/

3.http://irna.ir/fa/News/81291816/

از سهراب انعامی- گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**2040**1358