آیا وزیر جدید از زیر سایه اردوغان خارج می‌شود؟/ آنچه داود اوغلو در کتابش به سیاستمداران توصیه کرد

سعید جعفری پویا:  تئوریسین سیاست خارجی ترکیه به دولما باحچی سی رسید. احمد داوود اوغلو که تا چندی پیش او را با کتاب عمق استراتژیک و تئوری صفر کردن تنش با همسایگان می شناختند، حالا بر صندلی رجب طیب اردوغان تکیه می زند. صندلی که طبیعتا سنگینی نام و وزن اردوغان را همچنان با خود خواهد داشت. با سیامک کاکایی پیرامون این مسئله به گفتگو نشستم و موضوع انتخاب نخست وزیر جدید ترکیه را بررسی کردیم که مشروح آن در پی می آید:

انتخاب نخست وزیر در ترکیه با چه ساز و کارهایی انجام می شود و احمد داوود اوغلو با چه معیارهایی به این پست رسیده است؟

تغییر و تحولات سیاسی در ترکیه در دست کم شش ماه گذشته از انتخابات شهرداری ها تا انتخابات ریاست جمهوری در قالب و چهارچوب یک نگاه استراتژیک از سوی رجب اردوغان و حزب عدالت و توسعه تنظیم و ترسیم شده بود. من بر عکس برخی از تحلیلگرانی که مدل پوتین و مدودوف را گزینه محتمل برای آینده ترکیه می خواندند، نیستم. چون شرایط سیاسی و اجتماعی ترکیه متفاوت با روسیه است و این هم نشات گرفته از بافت اجتماعی و همچنین سیر و تحولات گذار سیاسی در این کشور ترکیه است. به لحاظ جامعه شناسی سیاسی رهبران در ترکیه چه احزاب و چه حکومتی یک اصل را مورد توجه قرار دادند.

بر آن اساس نوع جامعه شناسی این کشور اقتضا می کند که شخصیت سیاسی معرفی شود که بتواند بیشتر در حلقه قدرت باقی بماند و لازمه این امر این است که از تحرک کافی سیاسی و شخصیت جنجال مدار برخوردار باشد. این بدان مفهوم است که بافت سیاسی در ترکیه، در رأس اجرایی و در حوزه قدرت اجرایی طرفدار شخصیت های پر فراز و فرود سیاسی هستند. اگر نگاهی به دوران حکومت و زمامداری اردوغان به عنوان نخست وزیر داشته باشیم، این فراز و فرودهای سیاسی با توجه به تیپ شخصیت سیاسی ایشان مشخص بوده و همین مسئله از او چهره ای کاریزما ساخت. در دو سال پیش اگر تیپ جنجالی اردوغان نبود اکنون با توجه به بحران های پیش آمده در 3 سطح سیاست خارجی، مسائل مربوط به ارتشاع مالی و سوم بحران برآمده از کشمکش میان فتح الله گولن، وضعیت سیاسی عدالت و توسعه تحت تاثیر این بحران ها دستخوش بحران های عمیق تر می شد و حزب نمی توانست در انتخابات شهرداری ها و ریاست جمهوری موفق باشد.

پس در نتیجه شخصیت کاریزمایی در مدار توجه افکار عمومی است. ضمن اینکه نباید عملکرد اردوغان در عرضه اقتصاد دولتی و همچنین در انجام اصلاحات فرهنگی برای کردها را نادیده گرفت. با توجه به این پیشینه قابل پیش بینی بود که اردوغان که پست ریاست جمهوری را عده دار خواهد بود به فکر جایگزینی در صحنه سیاسی پشت سر خود برای حزب و نخست وزیر که مهم ترین عضو اجرایی کشور است باشد. بر اساس آنچه ذکر شد، قابل انتظار بود که او کسی را جایگزین می کند که از تحرک و جنب و جوش بالایی برخوردار باشد. داوود اوغلو از این حیث امتیازات بالاتری نسبت به عبدالله گل دریافت می کند.

به نظر شما داوود اوغلو از چنین ظرفیت هایی برخوردار است و عبدالله گل نمی تواند این مولفه ها را در ترکیه بارور سازد؟

در مجموعه همفکران نزدیک اردوغان شاید نزدیک ترین فرد با این ویژگی ها، احمد داوود اوغلو باشد. او در این عرصه نشان داده پر انرژی است و دارای ایده و طرح برای سیاست خارجی است. در کنار این مسئله نباید به مبانی حقوقی در ارتباط با شخص عبدالله گل بی توجه بود. عبدالله گل هم از همفکران و یاران قدیمی اردوغان بوده از بنیانگذاران حزب است. آن دو به عنوان تکنوکرات های جوانی بودند که حزب عدالت و توسعه را که شاخه اصلاح مدار حزب اسلام گرای فضیلت بودند، تشکیل دادند.

در کنار آنها شخصیت های راستگراتر در حزبی تحت عنوان سعادت گرد آمدند. بنابراین پیشینه این همفکری میان اردوغان و گل به سالها پیش از این بر می گردد و در همان آغاز پیروزی عدالت و توسعه در 2002 و روی کار آمدن این حزب در 2003 در ابتدا، گل عهده دار نخست وزیری شد چراکه در آن زمان رجب طیب اردوغان به دلیل مشکلات حقوقی نمی توانست نخست وزیر باشد که پس از رفع آن موانع و ورود اردوغان به مجلس این جابه جایی در آن زمان انجام گرفت. اما اکنون کمتر به نظر می رسید که اردوغان کمتر در خیال چنین جایگزینی گل به جای خود در رهبری حزب و نخست وزیری ترکیه باشد. به علاوه اینکه از نظر حقوقی عبدالله گل فعلا نمی تواند عهده دار چنین پست هایی باشد. به دلیل اینکه تابع مکانسیم شرکت گل در انتخابات پارلمانی میان دوره ای، ورود به پارلمان و سپس ورود در عرصه اجرایی است.

عبدالله گل پیشتر هم در کابینه اردوغان وزیر امور خارجه ترکیه بود. آیا چنین احتمالی می رود که او دوباره به چنین جایگاهی باز گردد؟

به لحاظ رویکرد سیاسی ورود عبدالله گل به چنین عرصه های اجرایی هم وزن جایگاه ایشان نیست. به همین دلیل و با توجه به نگرش سیاست خارجی ترکیه پیش بینی می شود شخصی سکاندار دیپلماسی این کشور باشد که او نیز دارای نوعی نگرش فعال باشد. چرا که سیاست خارجی ترکیه اکنون تحت تاثیر تحولات منطقه ای یک سیاست خارجی درگیرانه است. در دوره حضور عبدالله گل در پست وزارت خارجه منطقه در یک بستر تقریبا آرام تری بود و ضمن آنکه دوره نخست حاکمیت حزب عدالت و توسعه، نگرش اردوغان و گل در عرصه سیاست خارجی مماس با هم بود و در آن مقطع ترکیه در مسیر ایفای نقش فعال منطقه ای با تاکید بر اقتصاد مداری حرکت می کرد. اکنون سیاست خارجی ترکیه دستخوش جنجال و کشمکش هایی است که ایجاب می کند سکاندار وزات خارجه کسی باشد که همفکر داوود اوغلو تئوریسن سیاست خارجی و پیش از آن همسو با نگرش اردوغان باشد.

داوود اوغلو قرار است چه کارهایی برای نخست وزیری انجام دهد و اساسا دلیل اصلی انتخاب او از سوی اردوغان چه بوده است؟

داوود اوغلو را می توان یک سیاستمدار پراگماتیست قلمداد کرد. کسی که بنیادهای دیپلماسی را به شکل نظری و عملی تجربه کرده است. او دارای یک نگرش جغرافیا مدار در عرصه سیاست خارجی است. به همین دلیل در کتاب مشهور عمق استراتژیک، مهمترین توصیه داوود اوغلو به سیاستگذاران و مجریان سیاست خارجی عمیق شدن در ژئوپولتیک منطقه و جغرافیای سیاسی منطقه است.

جدا از نگرش بیرونی داوود اوغلو به سیاست و حکومت اکنون او در نقطه دیگری از آزمون حکومت داری و سیاست ورزی است. او در عرصه داخلی با مسائل و موضوعات متعددی از مسئله کردها و مذاکره با پ.ک ک گرفته تا وضعیت علویان و مطالبات رو به  افزایش آنها، مسائل رشد اقتصادی، تعامل با احزاب رقیب و مهم تر از آنها چگونگی اداره حزب حاکم عدالت و توسعه مواجه است.

البته داوود اوغلو می داند که او پیش از آنکه به طراحی سیاست داخلی چون سیاست خارجی بپردازد باید نگاه اردوغان به آینده حکومت داری در ترکیه را مد نظر قرار دهد. بدان مفهوم که آیا داوود اوغلو مجری و طراح نگاهی خواهد بود که بتواند اردوغان را در مسندی فعال تر از اختیارات فعلی ریاست جمهوری بنشاند و این که آیا داوود اوغلو چون اردوغان به تغییر نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی همسو است؟ اتفاقی که به نظر می رسد عبدالله گل با آن مخالف بوده است. این پرسش ها و همچنین نگرش رجب طیب اردوغان به حکومت سبب شده است تا اردوغان کسی بهتر از داوود اوغلو را در وضعیت فعلی برای سکانداری سیاست داخلی و نگاه بین المللی ترکیه پیدا نکند. چراکه اردوغان از این پس به دلیل حضور در کسوت ریاست جمهوری نباید عضو حزب باشد و نه رهبری حزب را بر عهده بگیرد و به همین دلیل به نظر می رسد اردوغان پیش از ورود به چانکایا پل های پشت سر را محکم تر خواهد کرد تا بتواند در چرخه دگردیسی سیاسی در ترکیه از همان پل ها با خیال راحت عبور کند.

داوود اوغلو را همه با تئوری های او در عرصه سیاست خارجی می شناسند و کسی در باره نظریات او در باب حکومت داری و سیاست داخلی نمی داند. آیا ترکیه با او تغییرات قابل توجهی را در سپهر تحولات داخلی تجربه خواهد کرد؟

تیپ فکری و مشی فکری و عملی داوود اوغلو در سالیان گذشته نشان داده است که او به مبانی فکری و ایدئولوژیکی و همچنین سنن اجتماعی جامعه ترکیه هم آشنا و هم پایبند است. ضمن اینکه او از زیرکی های خاص دیپلماتیک برخوردار بوده و گاه دیدگاه های او در عرصه سیاست خارجی منشا تحول در ترکیه شده است.

اگر بر این باور باشیم که سیاست خارجی و داخلی مکمل یکدیگرند او از نگاه جامعه شناختی به سیاست و حکومت در ترکیه خوهد پرداخت. ضمن آنکه این بار اداره دولت و حکومت در کشور بی تاثیر از مشی فکری رجب طیب اردوغان و طرح های احتمالی او برای تغییر در بافت و ساخت سیاسی ترکیه نخواهد بود. به نظر می رسد که داوود اوغلو در عرصه سیاست داخلی در مقایسه با اردوغان شخصیتی اهل مدارا باشد. این مسئله می تواند مشکلات داخلی در ترکیه در زمینه علویان، کردها و طبقات دیگر اجتماعی که در تقابل با نگرش عدالت و توسعه هستند را مورد توجه قرار دهد.

این نکته را نیز باید مورد توجه قرار داد که چهره جهان مدار داوود اوغلو بی تاثیر در انتخاب وی نبوده است و این نشان می دهد که نگاه اردوغان و داوود اوغلو به تقویت جایگاه اجتماعی ترکیه در سالهای پیش رو است. مسئله ای که بتواند بیانگر استراتژی 2023 ترکیه در جهت تقویت جایگاه این کشور باشد. با این توصیف داوود اوغلو ناگزیر خواهد بود، با توجه به مشکلات داخلی در ترکیه و مطالبات فروخفته در بدنه سیاسی و اجتماعی در این کشور با واقعگرایی بیشتری از دیدگاه های نظری در عرصه سیاست خارجی عمل کند و خود نیز پاسخگوی تغییرات ماهوی در ساختار سیاسی این کشور باشد. تا به این شکل بتواند از سایه سنگین نام و جایگاه اردوغان خارج شود.   

52308