مرز نظرخواهی و نظرسنجی

نظرسنجی انجام حساب شده اقداماتی سازماندهی شده است که به منظور آشکار کردن و بیان عقاید و نظرات واقعی مردم در باره مسایل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در جوامع مختلف از جمله جامعه ایران صورت می گیرد.

آن چه این روزها برخی رسانه های داخلی مانند صدا و سیما و نیز سایت های خبری در فضای مجازی انجام می دهند و با انتخاب سلیقه ای خود یک موضوع یا مساله ای را مطرح و با طراحی یک سوال و چند گزینه به عنوان پاسخ با پیش بینی و پیش فرض مشخص، نتیجه ای از قبل معلوم و مخاطبانی خاص را انتشار می دهند در واقع نوعی نظرخواهی و نه نظرسنجی است.

محققان در نظرسنجی علمی معمولا با ˈبیان مسالهˈ یا موضوع، تعریف مفاهیم، تبیین فرضیه و مفروضات، طراحی پرسش های اصلی و فرعی، انتخاب چارچوب نظری موضوع، تعیین جامعه ی آماری، روش و شیوه ی گردآوری داده ها و اطلاعات به ارایه نتایج مبادرت می ورزند در این کار تخصص، مهارت و نظر کارشناسانه دارند. آنان در کار علمی خود اصول مهم بی طرفی و اخلاق حرفه ای را رعایت می کنند.

تنها این گونه افراد و گروه های کارشناسی قادرند با نظرسنجی، تصویر واقعی افکار عمومی را از یک موضوع اجتماعی یا اقتصادی یا سیاسی و ... ارایه دهند، زیرا پیش از آغاز کار، به دقت در باره آن موضوع و ابعاد و محورهای آن می اندیشند و تمامی مراحل یادشده را با استفاده از روش تحقیق علمی پشت سر می گذارند.

روش جمع آوری اطلاعات و نمونه آماری در نظرسنجی، بیانگر و نشانه محتوای ذهن مخاطب در حیطه موضوع مورد نظر است و از این جهت اهمیت ویژه ای دارد.

روش علمی که در نظرسنجی به کار گرفته می شود، دارای شرایط و ویژگی های منحصر به فردی است که می تواند با ارایه داده های آماری و متقن به برنامه ریزی و تبیین سیاست های کلان جامعه منجر شود.

دست اندرکاران یک نظرسنجی علمی، ابتدا با یک ˈمجهولˈ مواجهند و از آغاز همه چیز در باره موضوع و نتایج آن برایشان ˈمعلومˈ نیست و مایل هستند از مجهول به معلوم برسند.

آن ها ابتدا نسبت به موضوع شک دارند اما شک سازنده و معقول. برخی فیلسوفان و حکیمان گفته اند که همیشه شک و تردید معقول، بهتر و بالاتر از یقین و باور نامعقول است.

رنه دکارت (1596-1650 م ) اندیشمند و فیلسوف فرانسوی عصر رنسانس در کتاب خود با عنوان ˈگفتار در روشˈ آورده است که ˈشک سازنده و دستوریˈ یا به تعبیری ˈ شک به عنوان روشˈ است.

هدف دکارت رسیدن به ˈشناخت علمیˈ در باره ی مسایل بود و از این رو گفت که ابتدا باید در باره یک موضوع شک کنیم تا اندک اندک صدق و صحت آن اثبات و بدل به امری واقعی و یقینی گردد.

متاسفانه در دنیای کنونی و با روی کار آمدن رسانه های الکترونیکی و دیجیتالی، نظرخواهی و روش های غیر علمی جمع آوری اطلاعات با عنوان نظر سنجی مورد توجه قرار گرفته است.

در نظرخواهی، انتخاب سوژه و روش با سفارش اشخاص غیرمتخصص و احیانا با اغراض خاص گروهی صورت می پذیرد، پیش از شروع کار، جواب ها و نتایج معلوم است و پروژه باید به سمت تحقق هدف یا اهداف از قبل مشخص شده، پیش برود که یک شیوه و روش غیرعلمی است و به موفقیت در کسب شناخت حقیقی یک مساله و ابعاد آن، منجر نمی شود.

در نظرخواهی یک رسانه به وجه غالب و معمول، کسانی شرکت می کنند که فقط شنونده و خواننده مطالب آن رسانه هستند.

به عبارت دیگر، کاملا مشخص است که از چه کسی یا کسانی نظرخواهی شده است. این طرفداران و مخاطبان، لزوما نماینده جامعه نبوده و نیستند. به همین دلیل خردمندان، ارزشی برای نتایج نظرخواهی که هدفی واقعگرایانه، عاقلانه و عالمانه ندارد، قایل نمی شوند.

برخلاف نظرخواهی، آن چه نظر سنجی را هویت علمی بخشیده است سازمان یافتگی و روش مند بودن آن است، نظرسنجی تنها با طرح یک پرسش با پاسخ های محدود صورت نمی گیرد، زیرا مفهوم سنجش، فرایندی پیچیده و دقیق دارد.

نظر سنجی با تکیه بر فنون و ابزار قابل اعتماد که دقت و صحت آن در یک چرخه مشخص علمی شکل گرفته است تعریف می شود.

برخی محققان و پژوهشگران از این روش به عنوان یک صنعت نیز یاد می کنند، زیرا مراحل اجرای یک نظرسنجی مانند خط تولید یک صنعت، فرایند مشخصی دارد و با طرح پرسش های مختلف به منظور کنترل و بالابردن ضریب اطمینان نتایج، شکل می گیرد.

نتایج حاصل از این روش به طور قطع علمی و مطمئن تر از نتایج یک نظرخواهی با یک سوال محدود است، زیرا نظرسنجی با استفاده از نمونه گیری های علمی، امکان تعمیم نتایج به کل جامعه آماری را می دهد و همچنین با نتایج کمّی به دست آمده می توان به توصیف و تحلیل داده ها دست زد.

بیان این مطالب موجب نمی شود که طرح نظر خواهی های منتشر شده در رسانه های مختلف را کاملا رد کنیم، بلکه انتظار می رود از آن طرح ها به عنوان نظر خواهی یاد شود و نتایج توسط دست اندر کاران به کل جامعه تعمیم داده نشود.

از: حسن سلامی