نبرد غزه؛ جولانگاهی برای رقابت برخی کشورهای عربی

تازه ترین جنگ غزه در حالی همچنان ادامه دارد که طی چند سال گذشته ساختارهای سیاسی و الگوی نظم در خاورمیانه عربی دگرگونی های بنیادینی را از سر گذرانده است.

بر همین پایه، نبرد کنونی در غزه حال و هوای دیگری دارد.

از یک سو، رهبرانی همچون «معمر قذافی» در لیبی سرنگون شده اند. قذافی یکی از رهبران عربی بود که با وجود شهره شدن به نداشتن ثبات دیدگاه، همواره حتی برای تامین منافع شخصی هم که شده، مساله فلسطین را در صدر مسائل جهان عرب نگه می داشت.

لیبی اما اکنون پس از سرنگونی قذافی، دچار چرخه ای از خشونت و بی ثباتی شده است و هر لحظه بیم تجزیه آن به دست گروه های شبه نظامی می رود.

تونس هم که زمانی پناهگاه رهبران فلسطینی بود و دست کم در ظاهر تعلق خاطر بسیاری به مساله فلسطین نشان می داد اکنون درگیر بحران های داخلی و خطر گروه های تروریستی است که ثبات و امنیت این کشور را تهدید می کنند. بنابراین تونس هم بیش از آنکه دغدغه مسائل پیرامون خود در جهان عرب را داشته باشد، نگران حفظ ثبات و امنیت داخلی است.

از سوی دیگر، برخی از مهم ترین کشورهای واقع در مرکز خاورمیانه مانند عراق، سوریه و لبنان، به شدت درگیر بحران های برآمده از رشد گروه های تروریستی و در صدر آنها «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) هستند. این امر باعث شده است مساله امنیت داخلی و حفظ یکپارچگی سرزمینی و ملی به اولویت نخست این کشورها تبدیل شود.

بر همین پایه، در شرایط کنونی این کشورهای دنیای عرب دغدغه تامین امنیت داخلی خود را در اولویت دارند و روشن است کشور فاقد امنیت در داخل خود، نمی تواند به مسائل بیرونی بپردازد.

در کنار این مسائل، خطر داعش و پیشروی های سریع آن در منطقه با توجه به خلاء دولت های مقتدر مرکزی، همه کشورهای منطقه را تهدید می کند.

بنابراین با توجه به این وضعیت، باید گفت نمی توان انتظار داشت کشورهایی که زمانی جلودار پشتیبانی از مساله فلسطین بودند، در شرایط کنونی نیز از آرمان پیشین خود به عنوان اولویت نخست جهان عرب یاد کنند.

در چنین شرایطی رژیم صهیونیستی تمام توان نظامی و رسانه ای خود را برای یورش به نوار غزه و سرکوبی مقاومت فلسطینی به کار برده و در این راه نه فقط از پشتیبانی برخی حاکمان خودکامه عرب برخوردار است، بلکه حتی می توان نظاره گر خیانت برخی از آنان به آرمان فلسطین نیز بود.

اما آنچه در این میان مهم جلوه می کند، تاثیر جنگ غزه در تغییر برخی معادلات سیاسی در جهان عرب است.

بررسی تاریخ سیاسی جهان عرب نشان می دهد کشورهای عربی بیش از آنکه به درگیری مستقیم با یکدیگر روی آورند، به سوی آتش افروزی در جنگ های نیابتی از راه پشتیبانی از گروه های سیاسی مورد نظر خود می روند. تازه ترین تحولات جهان عرب نیز به خوبی نمایانگر این شاخصه خاورمیانه عربی است.

جنگ غزه هم می تواند در این چارچوب بررسی شود. می توان گفت این نبرد به جولانگاهی برای رقابت 2 جناح برجسته میان کشورهای عربی تبدیل شده است؛ جناح اخوانی با رهبری قطر و جناح محافظه کار با رهبری عربستان و مصر.

بی ثباتی کشورهای عربی در گرفتن یک تصمیم واحد، معادلات سیاسی این منطقه را نیز بر هم زده و شکل پیچیده ای از تغییر موازنه ها و الگوهای قدرت را ایجاد کرده است.

مصر که زمانی در پی سرنگونی روسای جمهوری پیشین خود یعنی «حسنی مبارک» و سپس «محمد مرسی»، به حاشیه جهان عرب رانده شده بود اکنون بار دیگر به رهبری «عبدالفتاح سیسی» به دنبال بازیابی قدرت منطقه ای و رهبری کننده خود در خاورمیانه عربی است.

در برابر، تازه ترین تحولات منطقه به ویژه در مصر و فلسطین به تضعیف جایگاه قطر به عنوان یک کشور میانجی و تبدیل آن به یک بازیگر دسته دوم منجر شده است.

عربستان سعودی نیز که در پی سرنگونی مرسی و جبهه اخوان المسلمین در کشورهای عربی بار دیگر اعتمادبه نفس خود را بازیافته، در نبود تهدیدی فوری از ناحیه رقبا، در تلاش است نقش رهبری خود در جهان عرب را تثبیت کند.

در چنین فضایی است که مصر ابتکار عمل گفت و گوها میان طرف فلسطینی و صهیونیستی را در دست می گیرد و عربستان به عنوان بازیگر پشت پرده، بیشترین پشتیبانی را از این اقدام مصر به عمل می آورد.

از سوی دیگر و به عنوان پیامد تغییر الگوها، می بینیم که نقش قطر در پایان دادن به نبرد غزه کم رنگ می شود به گونه ای که می توان گفت با وجود نفوذ بالای این کشور میان رهبران فلسطینی در غزه، به شکلی عمدی از معادلات سازش میان فلسطین و رژیم صهیونیستی کنار گذاشته شده است.

همه این ها در حالی رخ می دهد که جهان عرب برای درگیری در مسائل گسترده منطقه ای از جمله مساله فلسطین، دیگر رمقی ندارد.

در این میان اما آنچه مغفول مانده، امنیت مردم در کشورهایی است که با پیشروی تروریست های داعش دست و پنجه نرم می کنند. مردم فلسطین و آرمان های آن نیز زیر بار زیاده خواهی های منطقه ای برخی کشورهای عربی هر روز خردتر می شوند.

از مهدی جوکار- گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**م.ج**1961**1358