نبرد تحریم ها؛ رویارویی تازه روسیه و غرب

پس از آن که تلاش های اتحادیه اروپا در قالب «بیانیه چهارجانبه پاریس» در 10 تیرماه 93، نتوانست بحران اوکراین را به ساحل آرامش برساند، بار دیگر کشورهای اروپایی در هفتم مرداد 93 در بروکسل مقر اتحادیه اروپا گردهم آمدند تا تحریم های خود علیه روسیه را بیشینه سازند. به ویژه پس از آنکه هواپیمای مسافربری خطوط هوایی مالزی که از آمستردام پایتخت هلند عازم کوالالامپور پایتخت مالزی می شد، در بیست و هفتم تیر در منطقه شرق اوکراین هدف موشک قرار گرفت و آتش اختلاف ها را شعله ورتر ساخت.

پس از آن بود که ابتدا اتحادیه اروپا در هفتم مرداد یک رشته تحریم های تازه ضد روسیه در حوزه های دفاعی و نفتی و تحریم برخی مقام های روسیه به مرحله اجرا گذاشت و یک روز پس از تحریم اتحادیه اروپا، آمریکا نیز تحریم های تازه خود علیه بخش های دفاعی، انرژی و مقام های نظامی روسیه را اعلام کرد. به گزارش خبرگزاری رویترز، در تحریم های تازه آمریکا نام سه بانک «سکو»، بانک کشاورزی روسیه و بانک «وی. تی. بی» دیده می شود.(1)

اما روس ها نیز پس اعلام تحریم های تازه غرب بیکار ننشستند و روز چهارشنبه پانزدهم مرداد «دمیتری مدودیف» نخست وزیر روسیه، در نشست کابینه اعلام کرد که این کشور واردات میوه، سبزیجات، گوشت، ماهی، شیر و لبنیات را از آمریکا، اتحادیه اروپا، استرالیا، کانادا و نروژ تحریم کرده است.

این تصمیم به دنبال امضای دستور ویژه ای توسط «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه اعلام شد. پوتین روز چهارشنبه با امضای دستور ویژه با نام «تدابیر ویژه اقتصادی برای تامین امنیت روسیه»، این تدابیر را برای اجرا ابلاغ کرد. پوتین به دولت دستور داد واردات محصولات کشاورزی و مواد خام از کشورهای تحریم کننده روسیه را محدود یا متوقف کنند. وی واردات محصولات کشاورزی، مواد خام و هرگونه مواد غذایی از کشورهای تحریم کننده روسیه اعم از شرکت ها یا مقام ها یا شهروندان این کشور را به مدت یک سال ممنوع اعلام کرد.

روسیه سالانه معادل 2 میلیارد یورو (2.7 میلیارد دلار) میوه و سبزیجات از اتحادیه اروپا و یک میلیارد یورو مواد غذایی و کشاورزی از آمریکا می خرد. هفته گذشته روسیه بخش عمده ای از واردات کشاورزی از لهستان را به بهانه نگرانی های مربوط به سلامت عمومی ممنوع کرد. (2)

همچنین روس ها اعلام کرده اند در حال بررسی ممنوعیت پرواز عبوری شرکت های هواپیمایی اتحادیه اروپا و آمریکایی از آسمان روسیه به سمت آسیا و اقیانوس آرام هستند. در زمان حاضر روسیه، آسمان خود را بر روی پروازهای عبوری شرکت های هواپیمایی اوکراینی بسته است.(3)

نقطه آغاز بحران در اوکراین به تصمیم دولت «ویکتور یانوکوویچ» رییس جمهوری پیشین این کشور، در آبان ماه 1392 مبنی بر امضا نکردن توافق نامه همکاری فراگیر با اتحادیه اروپا باز می گردد که پارلمان اوکراین روز شنبه سوم اسفند به دنبال کشته شدن بیش از 80 تن در نا آرامی های «کی یف»، ویکتور یانوکوویچ را از ریاست جمهوری این کشور برکنار کرد. به دنبال این موضوع، «شبه جزیره کریمه» که دارای اکثریتی روسی است این تغییر در پایتخت را برنتافت و در فرجام، حکومت خودمختار این شبه جزیره در روز یکشنبه بیست و پنجم اسفند با اعلام مثبت بودن نتایج همه پرسی، پیوستن به روسیه را برگزید. از آن پس با اعلان خودمختاری در مناطق شرقی اوکراین، این کشور حتی با وجود روی کار آمدن «پترو پوروشنکو» رییس جمهوری تازه در خرداد 93، بحران این کشور هنوز تداوم دارد.

بحران اوکراین را شاید بتوان از جمله معماهای پیچیده ای در عرصه روابط بین المللی تلقی کرد که هنوز ادامه دارد و بر گره های درهم پیچیده آن گرهی افزوده می شود. فضای منطقه ای و بین المللی امروز جهان در حال شکل دادن به رقابت های فزونتری نسبت به همکاری ها است. اگرچه سال های نخست قرن بیست و یکم با همکاری ها و ائتلاف هایی آغاز شد و تا همین سال های گذشته نیز ادامه یافت اما به نظر می رسد بار دیگر کفه رقابت در ترازوی نظام بین الملل نسبت به کفه دیگر آن یعنی همکاری سنگین تر می نماید.

در چنین قالبی و به واسطه بیشینه شدن میزان رقابت در عرصه های منطقه ای و بین المللی، رویارویی (از روش های مختلف) می تواند به اولویت شکل دهنده مناسبات تبدیل گردد.

بحران اوکراین را شاید بتوان در همین چارچوب مورد بررسی قرار داد؛ بحرانی که با زنجیره ای از اعتراض های مختلف و در حقیقت رویارویی های شهری میان گروه هوادار روسیه و غرب در «کی یف» پایتخت اوکراین آغاز شد و سپس با رویارویی نظامی میان شبه نظامیان هوادار روسیه و دولت اوکراین در شرق این کشور تداوم یافت و در فرجام به رویارویی دیپلماتیک و سیاسی غیرمستقیم و حتی مستقیم میان آمریکا و روسیه انجامید.

در این میان سرنگونی یک هواپیمای مسافربری خطوط هواپیمایی مالزی در اواخر تیرماه، آتش زنه ای بود که توانست به نوعی دامنه و گستره بحران را به رویارویی روسیه و غرب و حتی 2 کشور آمریکا و روسیه برساند. تصویب و اجرای تحریم های دوجانبه از سوی هر 2 طرف نشان می دهد چرخه فرایندی بحران به نقطه رویارویی رسیده است. هرچند می توان گفت رویارویی مستقیم نظامی 2 قدرت بزرگ در نظام بین المللی کنونی و با وضعیت نظامی موجود در هر 2 طرف بسیار مشکل می نماید و این رویارویی در سطوح مختلف اقتصادی و سیاسی و در حوزه های منطقه ای و بین المللی جاری خواهد بود. در این زمینه و پس از اعلام تحریم های روسیه علیه کشورهای تحریم کننده این کشور، «فردریک ونسان» سخنگوی کمیسیون اتحادیه اروپا که بازوی اجرایی این اتحادیه است، شانزدهم مرداد به خبرگزاری فرانسه گفت: این یک تصمیم کاملا سیاسی است و ما پس از نشست کمیسیون اروپا، به آن واکنش نشان خواهیم داد. وی افزود: تصمیم مسکو در پی تحریم های غرب در قبال پیوست شبه جزیره کریمه به روسیه اتخاذ شده است و مسکو باید بداند که اتحادیه اروپا مصمم است به اوضاع بحرانی در اوکراین پایان دهد.(4)

منطق دگردیسی ها در گستره بحران اوکراین نشان می دهد طرف های درگیر در آن، اهداف راهبردی خود را دنبال می کنند و رویارویی با اهداف راهبردی انجام می گیرد. غرب به رهبری آمریکا از همان آغاز دوران تازه ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین در اسفند1390، نشان داده که به دنبال محدودسازی عملیاتی روسیه پوتین در حوزه های منطقه ای و بین المللی است و روسیه پوتین نیز نشان داده به دنبال بازپس گیری حوزه های نفوذ پیشین خود در عرصه های منطقه ای و بین المللی و احیای سطوح نفوذ خود است و این مسیر برای 2 طرف، رویارویی را اجتناب ناپذیر ساخته است.

در فرجام به نظر می رسد آنچه می تواند برآیند صحنه عملیاتی اوکراین و تحریم های برابر روسیه و غرب ضد یکدیگر باشد، تداوم زورآزمایی میان مسکو- واشنگتن به منظور برتری در حوزه ژئواستراتژیکی و ژئوپلیتیکی است که چنین الگویی از رویارویی می تواند به حوزه های دیگری نیز تسری یابد.

از دیگر سو، آینده روندهای سیاسی و امنیتی این منطقه نیز می تواند به واسطه مسکو - واشنگتن به عنوان 2 طرف آغازگر مناقشه پایان یابد. در این وضعیت، آینده مناقشه امنیتی آغاز شده در شرق اروپا تنها در 2 پایتخت تعیین خواهد شد و اگر این 2 طرف به راه حلی سیاسی مبتنی بر برد- برد دست نیابند، ثبات سیاسی- امنیتی و اقتصادی نیز در مناطق مختلف جهان و به ویژه اروپا فراگیر نخواهد شد.

منابع

1.http://www.farsnews.com/newstext.phpf

2.http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/08/140806_u14_putin_sanction.shtml

3.http://irna.ir/fa/News/81262604/

4.http://irna.ir/fa/News/81263811/

از سهراب انعامی- گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**2040**1358