حیاطی که دیگر برای آمریکا خلوت نیست

در روزهای پایانی تیرماه، برگزاری ششمین نشست سالانه گروه «بریکس» (BRICS) مورد توجه بسیاری از رسانه ها و تحلیلگران قرار گرفت؛ گروهی که از پنج قدرت نوظهور اقتصادی یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده تا در برابر قدرت های سنتی نظام بین الملل خودنمایی کند.

در این پیوند، پایه گذاری «بانک توسعه» به عنوان رقیبی برابر «بانک جهانی» و «صندوق بین المللی پول» از مهمترین تصمیم هایی بود که در کانون توجه ها قرار گرفت؛ نهادهای پولی و مالی که دهه ها زیر هدایت آمریکا و کشورهای اروپایی مهمترین نقش را در فرایند سیطره غرب بر اقتصاد بین الملل بر عهده داشتند.

در کنار تصمیم هایی از این دست که نمودی از افزایش توان هماوردی قدرت های نوظهور نظام بین الملل در برابر قدرت های سنتی غربی است، تلاش کشورهایی چون روسیه و چین برای پویش شتابنده تر در این مسیر رقابت، قابل تامل می نماید.

مساله ای که سبب شده این پویش بیش از پیش مورد توجه تحلیلگران قرار گیرد، بستر جغرافیایی ویژه ای است که مسکو و پکن برای هماوردی با واشنگتن بر آن پای نهاده اند.

** نشست ششم بریکس بهانه ای برای هماوردی در آمریکای لاتین

گردهمایی رهبران بریکس که از روز بیست و چهارم تیرماه و در شهر «فورتالزا» برزیل صورت گرفت، فرصتی را پدید آورد تا سران چین و روسیه با سفر به کشورهای همسایه برزیل، با مقام های برخی دولت های آمریکای لاتین برای گسترش روابط به رایزنی بنشینند.

در این پیوند، «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه، چند روز زودتر از آغاز نشست به آمریکای جنوبی سفر کرد.

نخستین مقصد پوتین در این سفر که از روز بیستم تیرماه آغاز شد، هاوانا پایتخت کوبا بود.

مهمترین رخدادی که در دیدار رهبران روسیه و کوبا مورد توجه رسانه ها قرار گرفت، بخشش 90 درصد از بدهی 32 میلیارد دلاری کوبا به اتحاد جماهیر شوروی بود؛ بدهی ای که بر پایه حقوق جانشینی باید به حساب روسیه واریز می شد.

در برابر سخاوتمندی روس ها، رهبران هاوانا نیز به درخواست مسکو برای در اختیار گرفتن دوباره پایگاه شنود ˈلوردسˈ در خاک کوبا و در 160 کیلومتری سواحل آمریکا پاسخ مثبت دادند.

همچنین، مقام های 2 کشور بر سر یک رشته همکاری های اقتصادی همچون امضای قراردادهای کشف و استخراج نفت در میدان های دریایی کوبا –نزدیک قلمرو دریایی آمریکا- به توافق دست یافتند.

پوتین پس از ترک کوبا در اقدامی برنامه ریزی نشده به نیکاراگوئه رفت تا با رییس جمهوری این کشور به دیدار و گفت و گو بنشیند.

در سومین گام از سفر آمریکای لاتین، رییس جمهوری روسیه در بوینوس آیرس با همتای آرژانتینی خود دیدار کرد که مهمترین توافق در این سفر در مورد همکاری های هسته ای 2 کشور به دست آمد.

پوتین در برزیل نیز با «دیلما روسف» رییس جمهوری این کشور، در مورد روابط دوجانبه و نیز اهداف، برنامه ها و چشم اندازهای فعالیت گروه بریکس گفت و گو کرد.

و اما «شی جین پینگ» رییس جمهوری چین، نیز در آمریکای لاتین پویش دیپلماتیک گسترده ای را به نمایش گذاشت.

شی که برای دومین بار از سال 1391 و زمان آغاز ریاست جمهوری خود به آمریکای لاتین سفر کرده بود، پس از شرکت در نشست بریکس و رایزنی با مقام های برزیلی، به آرژانتین، ونزوئلا و کوبا رفت.

رییس جمهوری چین در بوینوس آیرس با توافق تبادل ارزی 11 میلیارد دلاری با آرژانتین موافقت کرد و سرمایه گذاری های پکن را در این کشور افزایش داد؛ اقدامی که به باور ناظران مسیر بازپرداخت بدهی های سرسام آور بین المللی آرژانتین را تا حدی هموار ساخته و از دشواری های اقتصادی این کشور خواهد کاست.

شی در کوبا و ونزوئلا افزون بر توافق نامه های افزایش سرمایه گذاری، قراردادهایی را برای همکاری در بخش های نفتی و معدنی به امضا رساند.

در ارتباط با سفر شی به کشورهای آمریکای لاتین، خبرگزاری روسی «ریانووستی» بیست و هفتم تیرماه از تاسیس بنیاد توسعه آمریکای لاتین با سرمایه 35 میلیارد دلاری خبر داد.

بنا بر اعلان ریانووستی و بر پایه برنامه پیشنهادی دولت چین، نزدیک به20 میلیارد دلار موجودی این بنیاد به بخش های بانکی و مالی کشورهای منطقه تزریق می شود.

همچنین، 10 میلیارد دلار برای وام دهی به طرح های زیرساختی و پنج میلیارد دلار برای اجرای پروژه های ویژه هزینه خواهد شد.

با توجه به رایزنی های رهبران 2 غول شرقی در کشورهای آمریکای لاتین، بسیاری از تحلیل گران از برنامه های کلان و بلند مدت چین و روسیه برای پویش موثر در عرصه اقتصاد و مسائل نظامی- امنیتی منطقه سخن به میان آورده اند.

افزون بر اینکه همراهی سیاسی و دیپلماتیک کشورهای آمریکای لاتین با این قدرت های شرقی در صحنه مسائل بین المللی می تواند مهمترین پشتوانه و نیز مکمل همکاری های اقتصادی و امنیتی باشد.

بدین ترتیب می توان گفت، نقش برتر و بی رقیب آمریکایی ها در منطقه ای که حیاط خلوت آمریکا خوانده می شد روز به روز کمرنگ تر شده و در برابر، جای پای بزرگترین رقبای جهانی واشنگتن در آمریکای لاتین رفته رفته محکم تر خواهد شد.

رهبران واشنگتن در شرایطی نظاره گر کنشگری رقبای شرقی در قلمرو نفوذ پیشین هستند که خود کارنامه ای تیره را در تعامل با کشورهای آمریکای لاتین بر جای گذاشته اند.

همین موضوع نیز یکی از دلایلی است که چین و روسیه برکنار از کارنامه و پیشینه منفی آمریکا بتوانند با جلب اعتماد شریکان خود در آمریکای لاتین، روند گسترش همکاری های 2 و چند جانبه را با شتاب بیشتری به پیش ببرند.

** منطقه نفوذ پیشین، کانون چالش کنونی برای آمریکا

نگاهی به تاریخ معاصر بسیاری از کشورهای آمریکای جنوبی، مرکزی و حوزه دریای کاراییب نشان می دهد، زمانی نشستن حاکمان این کشورها بر مسند حکومت بدون جلب نظر و وابستگی به کاخ سفید غیرممکن بود.

پس از طرح دکترین «مونروئه» از سوی رییس جمهوری وقت آمریکا «جیمز مونرو» در سال 1823 میلادی، واشنگتن با توجیه جلوگیری از استعمار و دخالت قدرت های اروپایی در کشورهای تازه استقلال یافته قاره آمریکا، تمرکز خود را بر ایجاد قلمرو نفوذ در این قاره قرار داد.

راهبرد ایجاد منطقه نفوذ انحصاری، حتی آمریکایی ها را رو در روی قدرت های اروپایی چون اسپانیا قرار داد و زمینه ساز جنگ 2 کشور در سال های پایانی سده نوزدهم شد.

از سال های نخستین سده بیستم، واشنگتن با پیشبرد همزمان 2 سیاست مداخله گری نظامی و وابسته سازی و تاراج اقتصادی کشورهای آمریکای جنوبی و مرکزی، تلاش کرد سیطره خود بر این کشورها را تثبیت کند؛ سیاست هایی که مهمترین نمودهای آن به راه انداختن «جنگ های موز» (1) و فعال کردن «دیپلماسی دلار» (2) در منطقه بود.

در تاریخ معاصر بسیاری از کشورهای منطقه چون برزیل، آرژانتین، کوبا، شیلی و ... کودتاهایی به وقوع پیوست که پشت سر بسیاری از آن ها دست های آمریکا دیده می شد.

در این سال ها، واشنگتن بدون توجه به خودکامگی حکومت های نظامی و دست راستی در منطقه و فقط با توجیه جلوگیری از به قدرت رسیدن جنبش های سوسیالیستی و دست چپی، از دیکتاتورهای منطقه پشتیبانی کرد.

در این پیوند، زمینه سازی برای کودتا علیه «هوگو چاوز» رییس جمهوری وقت ونزوئلا در سال 2002 میلادی یکی از واپسین مداخله گری های کاخ سفید در آمریکای لاتین بود.

نتیجه این اقدام ها، حرکت بسیاری از کشورهای منطقه به سمت واگرایی از آمریکا بود.

از این رو به باور تحلیلگران ایجاد نهادی چون بازار مشترک جنوب با نام «مرکوسور» در سال 1991 میلادی، افزون بر گسترش همکاری های اقتصادی منطقه ای، تلاشی برای کاهش وابستگی و جلوگیری از نفوذ اقتصادی آمریکا در آمریکای جنوبی قلمداد شد.

در سال های گذشته، افزون بر کوبا که یگانه دولت ناهمسو با آمریکا در منطقه به شمار می آمد، در کشورهایی چون ونزوئلا، بولیوی، نیکاراگوئه و اکوادور مخالفان و منتقدان واشنگتن به قدرت رسیدند تا جبهه دولت های ناهمسو در آمریکای لاتین تقویت شود.

در کشوری چون آرژانتین، سیاست های مداخله گرانه، حمایت از دولت های خودکامه و نیز همسویی با انگلیس و حمایت از این کشور در جنگ های مالویناس (3) سبب نهادینه شدن احساسات ضد آمریکایی در دهه های پیشین شده است.

مقام های بزرگترین کشور آمریکای لاتین یعنی برزیل نیز در سال های گذشته در مسیر دستیابی به جایگاه متناسب با رشد فزاینده قدرت ملی این کشور، سیاست های مستقل و چندجانبه گرایانه ای را در پیش گرفته و با قدرت های نوظهور نظام بین الملل چون روسیه، چین و هند همگرایی بیشتری نشان داده اند.

** فرجام سخن

با وجود سرمایه گذاری های اقتصادی پردامنه واشنگتن در کشورهای آمریکای لاتین و وابستگی اقتصادی برخی کشورها چون آرژانتین به نظام مالی و پولی زیر سلطه غرب، موقعیت برتر آمریکا از سوی قدرت های تازه نفس اقتصاد جهانی چون چین تهدید می شود.

همچنین، راه اندازی دوباره مهمترین پایگاه شنود روسیه در نزدیکی مرزهای آمریکا و گسترش همکاری های نظامی مسکو با بسیاری از کشورهای منطقه، زنگ خطر را در زمینه چالش های امنیتی برای کاخ سفید به صدا درآورده است.

از نظر سیاسی نیز بسیاری از دولت های منطقه دیگر در سوی یارکشی آمریکا قرار ندارند و به این ترتیب منطقه نفوذ پیشین رفته رفته به کانونی برای نگرانی های فزاینده آمریکا در زمینه های گوناگون تبدیل می شود.

از سید محمد کاظمی - گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**9279**1358

.............................

1-درگیری های نظامی و جنگ افروزی های آمریکا در طول سال های 1898 تا 1934 میلادی در کشورهایی چون کوبا، پاناما، نیکاراگوئه، هاییتی، مکزیک و ...

2- پرداخت کمک های مالی و اعطای وام به کشورهای آمریکای لاتین در دهه های نخست سده گذشته برای سلطه اقتصادی و کسب نفوذ سیاسی در منطقه. دیپلماسی دلار برای نخسین بار از سوی «ویلیام هووارد تافت» رییس جمهوری آمریکا بین سال های 1909 تا 1913 مورد تاکید قرار گرفت.

3- جنگ 74 روزه آرژانتین و انگلیس بر سر جزایر مالویناس یا فالکلند در سال 1982 در آب های جنوب اقیانوس اطلس و نزدیک قلمرو دریایی آرژانتین.