بدون حمایت گسترده داخلی، حل موضوع هسته یی غیرممکن است

تب و تاب گفت و گوهای هسته یی بالا گرفته است. فردا 11 تیر قرار است دور ششم گفت و گوها میان ایران و گروه 1+5 برای تدوین سند نهایی توافق آغاز شود.

برای تحلیل آخرین وضعیت گفت و گوها به سراغ بهرام امیراحمدیان تحلیلگر ارشد مسایل بین المللی رفتیم و نظر وی را در این ارتباط جویا شدیم.

امیراحمدیان در این گفت و گو ضمن تاکید بر یک صدایی و پرهیز از چندصدایی در روند تصمیم گیری در سیاست خارجی اظهار داشت: نیروهای داخلی با وجود برخی اختلاف ها، باید در محیط خارجی و صحنه ی بین الملل همنوا، یک صدا و هماهنگ عمل کنند.

وی که سابقه ی سه سال همکاری در مرکز تحقیقات استراتژِیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در کنار «حسن روحانی» رییس پیشین این مرکز دارد، در این گفت و گو به تحلیل و بررسی آسیب های ناشی از تحریم ها علیه کشورمان، تاثیر رویکرد تعامل گرای دولت روحانی بر بهبود موقعیت ایران، تاثیر فضای منطقه از جمله تحولات اوکراین و عراق بر روند گفت و گوهای هسته یی هم پرداخت.



در ادامه متن کامل گفت و گوی ایرنا با بهرام امیراحمدیان آمده است؛

***ایرنا: به نظر شما توافق اولیه ی هسته یی میان ایران و گروه 1+5 تاکنون چه آثار و پیامدهایی بر جایگاه کشورمان در عرصه ی منطقه یی و فرامنطقه یی داشته است؟

**امیراحمدیان: دولت جدید به دنبال حل موضوع هسته یی از طریق دیپلماسی است تا این که از راه های امنیتی آن را پیگیری کند؛ زیرا این دولت به تجربه دریافته است که راه دولت قبل جوابگو نیست و در دو دولت «محمود احمدی نژاد»، این راه ها به طور دایم بر ما تنگ تر شد. دولت جدید به محض این که موضوع هسته یی را به دست گرفت به طور سریع آن را به دستگاه دیپلماسی تحویل داد. «حسن روحانی» رییس جمهوری پرونده ی هسته یی را از بخش امنیتی-یعنی شورای عالی امنیت ملی- گرفت و با موافقت رهبری به بخش سیاسی سوق داد. بنابراین، نگرش ها در این باره تغییر یافت؛ زیرا که دیپلماسی زبان خاص خود را دارد. در این جا لازم است چند تعریفی از دیپلماسی ارایه شود.

«ابوالقاسم فردوسی» شاعر حماسه سرای مشهور کشورمان در شاهنامه می گوید: «فرستاده باید فرستاده یی درون پر ز مکر و برون ساده یی» این بیت اشاره به زبان خاص دیپلماسی دارد؛ دیپلماسی فن و هنر است و پیچیدگی های زیادی در آن نهفته است. اما تعریف دیگری در این ارتباط وجود دارد و آن این است که دیپلماسی هنر مصالحه و سازش است. «نظامی گنجوی» شاعر معروف ایرانی نیز در این باره اشاره می کند: «نه دانش باشد آن کس را نه فرهنگ که وقت آشتی پیش آورد جنگ»

امروز مجموعه ی نهادهای جمهوری اسلامی ایران به این نتیجه رسیده اند که فضا، فضای جنگ نیست؛ بلکه فضای فرهنگ و آشتی است. از ابتدای روی کار آمدن دولت روحانی و به محض این که چنین فضایی ایجاد شد، مشاهده کردیم که چه بازتاب هایی در جهان داشت و نگاه ها نسبت به ایران در جهت مثبت تغییر یافت. تحریم هایی که از پیش علیه کشورمان شکل گرفته بود و جنبه ی حقوقی نیز داشت، امروز نیز وجود دارد که نیازمند ابزارهای خاص خود است تا برطرف شود. حل این مشکل که در طول زمان روی هم انباشته شده، زمان بر است و نباید توقع داشت رفع آن در کوتاه مدت صورت گیرد.

به قول «رنه دکارت» ریاضی دان، فیزیک دان و فیلسوف فرانسوی، برای حل یک مشکل و مساله یی پیچیده، ناگزیر باید آن را تکه تکه و به اجزای کوچک تر تقسیم کرد و سپس مشکل این اجزا را یکی یکی برطرف کرد. ایران نیز برای بهبود روابط با جهان و حل مشکل های خود باید از همین روش دکارت استفاده کند. موضوع هسته یی نیز یکی از مشکل هایی است که حل و فصل آن اهمیت زیادی دارد. از نظر من این گفت و گوها بسیار مثبت و سازنده هستند. از همان زمان که حل موضوع هسته یی در دستور کار تیم گفت و گوکننده ی هسته یی جدید قرار گرفت، شاهد تغییر نگرش جهانیان به خود بوده ایم.

در مجموع، اقدام هایی که دولت روحانی تا کنون در زمینه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و غیره صورت داده، رویکرد تنش زدایی را برجسته کرده است. روحانی با این اقدام ها اثبات کرد که می توان از ایران چهره ی مثبتی ارایه داد و کشور ما با چنین چهره یی، توانا خواهد بود در فضای بین المللی فعالیت و تعامل بیشتری داشته باشد.

ممکن است تحریم به خودی خود تاثیرهای جدی به همراه نداشته باشد، اما آن فضای تحریم هاست که مشکل آفرین است؛ زمانی که ما در چنین فضایی شناور هستیم شکنندگی بسیار افزایش می یابد. وقتی که نام تحریم بر کشور ما تحمیل می شود راجع به بیمه ی حمل و نقل، بیمه ی کشتی ها، بیمه های بین المللی، بانکداری و مساله ی کنترل های بیشتر به تدریج اقتصاد کشور را فلج می کند.



***ایرنا: اما به اثرهای سوء تحریم اشاره کردید اما برخی معتقدند که نه تنها تحریم ها کشور را به عقب برنمی گرداند، بلکه باعث پیشرفت، شکوفایی و خوداتکایی نیز می شود. نظر شما درباره ی این دیدگاه چیست؟

**امیراحمدیان: تحریم برای برخی از کشورها نتایج مثبت و برای برخی دیگر نتایج منفی در بردارد. من عقیده دارم که تحریم های غرب برای ما تاثیرها و نتایج منفی به بار آورده است. به بیان ساده تر، در این فضای تحریم است که ما مجبور می شویم شریکان محدودی داشته باشیم. به عنوان مثال این تحریم ها باعث شد با روسیه روابط نزدیکی برقرار کنیم؛ این در حالی است که ما می دانیم که روسیه خود وارد کننده ی فناوری های (تکنولوژی های) غربی است و چون بر اثر تحریم های غرب ما از دستیابی به این فناوری ها بخصوص در بخش صنعت و استخراج نفت محروم هستیم ناگزیر به سمت روسیه کشیده می شویم. با وجود این که همه ی کارشناسان و مسوولان کشور ما می دانند که روسیه شریک معتبری نیست؛ اما این تحریم هاست که ما را به سمت مسکو می کشاند که با هزینه های بیشتر به فناوری پایین تری دست پیدا کنیم.



***ایرنا: اما به جرات می توان گفت روسیه در طول این مدت چند ماهه حمایت های قابل توجهی را از روند حل موضوع هسته یی داشته است.

**امیراحمدیان: روسیه به هر چهار قطعنامه ی تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه کشور ما رای مثبت داده است. بنابراین می بینیم که روسیه در محیط بین الملل مانند هر کشور دیگری به دنبال منافع ملی خود است. منافع روسیه نیز به این صورت است که از یک سو در قالب کشورهای گروه 1+5 ظاهر شود و از ایران دفاع کند و از سوی دیگر به واسطه ی تحریم ها، اجناس و فناوری هایی را به ما عرضه می کند که از مطلوبیت لازم برخوردار نیست. پس روسیه از هر دو سو، استفاده ی لازم را برده و در این بازی متضرر نشده است. هرچند لازم به یادآوری است که حجم تجارت خارجی ما با روسیه رقم ناچیزی است و حتی این حجم به مرز چهار هزار دلار نیز نمی رسد که می توان گفت سهم ما در تجارت خارجی روسیه حدود یک درصد است.

از این رو، نباید ما از روسیه انتظار حمایت داشته باشیم. هر کشوری در فضای بین الملل به اندازه ی سهم خود از تجارت بین الملل نقش ایفا می کند. پس کشوری مانند چین که صدها میلیارد دلار با سایر کشورها مبادله های اقتصادی دارد نقش آن موثرتر از ایرانی است که حجم کل تجارت بین المللی اش به صد میلیارد دلار هم نمی رسد. بنابراین، نگاه ما به روسیه نیز باید دگرگون شود. ضمن این که روسیه کشوری است که منافع حداکثری را برای خود در نظر گرفته است.



***ایرنا: در دولت روحانی چه عواملی تاکنون باعث پیشبرد روند گفت و گوهای هسته یی شده است؟

**امیراحمدیان: در پیشبرد حل و فصل موضوع هسته یی کشورمان چندین عامل تاثیرگذارند. اولین عامل نقش رهبری است که تاکنون بارها به طور آشکارا از تیم مذاکره کننده حمایت کرده است. این حمایت ها باعث شد «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ی کشورمان که استاد دانشگاه در همین رشته و دیپلماتی بسیار برجسته است و تجربه ی سال ها نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد را در کوله بار خود دارد، بتواند با موفقیت موضوع هسته یی را به پیش ببرد. در کنار او، «عباس عراقچی» معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه و از اعضای تیم مذاکره کننده ی ایران با گروه 5+1 که در کار خود کارکشته و حرفه یی است، در پیشبرد این موضوع تاثیرگذار بوده است.

اما با این که حمایت رهبری همیشه پشت سر این تیم بوده، متاسفانه برخی در داخل دست به اقدام هایی می زنند و آن ها را با یک سری دشواری هایی رو به رو می کند. اگر قرار باشد که تیم مذاکره کننده ی ایران در صحنه ی بین المللی نقش مهمی ایفا کند، پشتوانه و حمایت مردم ضروری است. برای بیان بهتر این مطالب لازم است به مثالی بسنده کنم؛ تیم فوتبال یا والیبال کشور ما زمانی در بازی های خارجی بیشترین موفقیت را کسب می کند که بداند در داخل از حمایت مادی و معنوی مردم برخوردار باشند.



***ایرنا: پس شما نقش حمایت های داخلی را بسیار مهم و این موضوع را از لوازم و ضرورت های گفت و گوهای هسته یی می دانید.

**امیراحمدیان: بله. حمایت داخلی، تیم هسته یی کشور ما را دلگرم به ادامه ی گفت و گوها و تلاش بیشتر در حل این موضوع می کند. وقتی دو طرف در ارتباط با موضوع هسته یی وارد مذاکره و گفت و گو می شوند، تنها در مورد خطوط قرمز نمی توانند چانه زنی کنند، اما سایر موضوع ها نیاز به چانه زنی و گفت و گو دارد. بنابراین، وقتی تیم هسته یی کشورمان ضمن نادیده نگرفتن خط قرمزها درصدد گرفتن بیشترین امتیازها در نشست های هسته یی است، پس حمایت و پشتیبانی مردمی نقش تعیین کننده یی در این راستا دارد و اگر این حمایت ها نباشد رسیدن به این نقطه (حل موضوع هسته یی) غیرممکن خواهد بود.

برای دستیابی به این هدف، تیم مذاکره کننده ی هسته یی کشورمان باید تا حدی با داخل و خارج تعامل برقرار کند. از این روست که وقتی مجلس شورای اسلامی که به فرموده ی امام، بالاترین مرجع و الگوی تصمیم گیری است و نمایندگان کل مردم کشور در آن حضور دارند، باید درک آن را داشته باشند که ایران در شرایط و وضعیت کنونی و در فضای سیاسی بین المللی چگونه باید بازی کند؛ بنابراین، مدیریت بازی از اهمیت بالایی برخوردار است.



***ایرنا: نقش مجلس را تاکنون در حل و فصل موضوع هسته یی چطور ارزیابی می کنید؟ آیا در این زمینه تاکنون نقش تشویق کننده و وحدت آفرین داشته است یا این که بر تنش ها دامن زده است؟

**امیراحمدیان: در یک دوره یی می شد گفت که دولت و مجلس هماهنگ بود؛ اما در دولت پیشین یک سری کاستی هایی در روابط آن دو به وجود آمد. اگر مجلس با دولت هماهنگ و همسو نباشد باز نیز مشکل هایی چه در عرصه ی داخلی و چه در عرصه ی بین المللی به وجود خواهد آمد. اما چون نمایندگان مجلس از طبقه های مختلف هستند، پس ناگزیر اختلاف عقیده و آرا جزیی از مجلس است. اما برآیند این اختلاف آرا، بحث ها و اندیشه ها در کمیسیون های مختلف مفید و سازنده است.

به نظر من مجلس باید موضوع هسته یی را با جدیت بیشتری دنبال کند و این موضوع را درک کند که در محیط بین الملل، ایران نیاز دارد موضوع هسته یی را حل و فصل کند. اگر ایران در این عرصه موفق نشود، فضایی که امروز برای کشور ما باز شده است، ناگزیر بسته خواهد شد. برای نمونه در بحران اوکراین –که من در گفت و گو با فارس، روزنامه ی اطلاعات و مقاله های دیگر به آن اشاره کرده ام- در مساله ی سوخت و انرژی، روسیه ایران را رقیب خود در اروپا می داند. از این روست که ما را به سمت پاکستان-شرق-هدایت می کند.

البته ما تاکنون در این حوزه موفق عمل نکرده ایم و خط لوله ی صلحی که همیشه از آن صحبت می کنیم و میلیاردها دلار هزینه کرده ایم، نیمه تمام باقی مانده است. بنابراین، اگر ایران همین خط لوله را به سمت اروپا پیش می بُرد دستاوردها و منافع زیادی نصیب کشورمان می شد که متاسفانه روسیه مانع از اجرای چنین طرحی شد. خط لوله ی ما که می توانست از ارمنستان به گرجستان وارد شود با کارشکنی روسیه رو به رو شد و مسکو همه ی خطوط لوله را خریداری کرد. طبیعی است که جهان مبارزه ی اقتصادی، جهان مبارزه ی سیاسی نیز هست.



***ایرنا: بحران اوکراین و قطع صادرات گاز روسیه به این کشور، این زمینه را فراهم نکرده است که طرح های ایران جامه ی عمل بپوشد؟

**امیراحمدیان: در شرایطی که امروز پیش آمده و انتقال گاز روسیه به اوکراین متوقف شده، نیاز است تا در این زمینه سرمایه گذاری شود. اما متاسفانه فضای تحریم باعث شده است که ایران نتواند از این موقعیت بیشترین سود را نصیب خود کند. بنابراین نیاز است تا ایران این فضای تحریم را تلطیف و تعویض کند تا فضا برای سرمایه گذاری های خارجی در کشور ما آماده شود. البته خوشحال هستم که چنین موضوعی از طرف مسوولان کشور از جمله «بیژن زنگنه» وزیر نفت و «علی ماجدی» معاون امور بین الملل وزیر نفت مطرح شد و به تازگی نیز کنفرانسی در این زمینه در روسیه برگزار شد که استقبال غربی ها را در پی داشت و اروپاییان به سمت ایران جذب شدند. بنابراین، فضای شکل گرفته موجود را ایران باید اداره کند و این امر مهم جز با حمایت داخلی قابل دستیابی نیست.

ایران در زمینه ی انرژی 140 میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده ی نفت دارد که این رقم با احتساب گاز، میعانات گازی و غیره تا 200 میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده ی معادل نفت دارد. ایران اگر روزی سه و نیم میلیون بشکه نیز استخراج کند حدود 150 سال طول خواهد کشید تا ذخایر اثبات شده پاپان یابد. اما این ذخایری که از آن صحبت می کنیم مشکل های خاص خود از جمله آلودگی، خورندگی، کهنگی چاه ها و غیره دارند و رشد جمعیت نیز بر کاهش آن تاثیرگذار است. انرژی های نو از جمله زمین گرم، جریان های اقیانوسی، توربین های بادی و غیره اکنون مورد توجه کشور ماست؛ ضمن این که انرژی هسته یی نیز یکی از این موارد است.

متاسفانه ایران یک قراردادی در این زمینه (ساخت نیروگاه هسته یی) با روسیه بست که ساخت آن حدود 12 سال به طول انجامید. بعد از سال ها کشمکش با مسکو، امروز این نیروگاه تنها 1000 مگاوات برق تولید می کند. به قول «حمید چیت چیان» وزیر نیرو ظرفیت انرژی ایران 70 هزار مگاوات است. ایران 32 هزار مگاوات برق تولید می کرد که در طول 10 سال این مقدار به حدود دو برابر (60 هزار) افزایش یافته است؛ اما این افزایش، با رشد جمعیت مطابقت ندارد و کشور ما به طور مجدد به افزایش این انرژی نیاز پیدا خواهد کرد.

بنابراین، نیروگاه هسته یی یک شصتم از کل انرژی مصرفی ما را تولید می کند. سوال اینجاست که اگر روسیه در پی ساخت یک نیروگاهی دیگر در کشور ما برآید، ساخت این نیروگاه چند سال دیگر به طول خواهد انجامید؟ تعامل و روابطی که امروز میان کشور ما و سازمان بین المللی انرژی اتمی وجود دارد، می تواند موجب ساخت نیروگاه های هسته یی از طرف این سازمان بین المللی شود. بنابراین، با تعامل و روابط مسالمت آمیز این مشکل برطرف خواهد شد.



***ایرنا: آیا با وجود تحریم ها این همکاری ها می تواند ثمربخش باشد و عملی شود؟ **امیراحمدیان: خیر. عملی نخواهد شد. اگر ایران موضوع هسته یی را تا جایی پیش ببرد که تحریم ها برداشته شود، هر دو طرف (ایران و گروه 1+5) سود خواهند برد. بنابراین تهران باید شفاف سازی کند تا شک غرب نسبت به ساخت سلاح های اتمی بوسیله ی ما برطرف شود. البته ایران به دنبال ساخت بمب اتم نیست و چندی پیش رهبر معظم انقلاب اظهار داشت که ما ساخت سلاح های کشتار جمعی را محکوم می کنیم. در حقیقت چنین ساختارهای حقوقی و شرعی-فتوایی می تواند کارساز باشد و ظریف نیز این مهم را در دستور کار خود قرار داده است. اگر ایران چنین چارچوبی را ارایه دهد می توان آینده ی بسیار خوبی را برای آینده ی کشور متصور شد.

مشکل اصلی کشور ما مشکل اقتصادی است و با حاکم شدن فضای دوستی، مشکل تورم و سرمایه گذاری در کشور حل خواهد شد. امروز سرمایه گذاری چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی (سرمایه گذاری خارجی) در کشور وجود ندارد؛ بنابراین این موضوع، پیامدهای ناگواری چون افزایش میزان بیکاری برجای می گذارد.

چندی پیش سازمان حج و زیارت گزارش داد که سالیانه هفت میلیون ایرانی برای زیارت عازم اماکن مقدس (عتبات عالیات) می شوند. در حالی که دغدغه ی اصلی همین افرادی که عازم زیارت شده اند مشکل بیکاری، تحصیلات و رفاه فرزندان شان در داخل ایران است. ایران می تواند این مورد را مدیریت کند و همین هزینه را در داخل کشور صرف سرمایه گذاری در زمینه های گوناگون کند. اگر به صورت سرانگشتی این هزینه را حساب کنیم می بینم که بسیار زیاد است. اگر هزینه ی سفر و اقامت هر فرد را حدود هزار دلار در نظر بگیریم، هزینه ی هفت میلیون تَن در سال حدود هفت میلیارد دلار برآورد می شود که اگر در داخل سرمایه گذاری شود تاثیرهای چشمگیری بر جای خواهد گذاشت.



***ایرنا: این سرمایه گذاری در چه بخش هایی و چگونه می تواند زمینه را برای برقراری روابط با کشورهایی فراهم کند که تا کنون روابطی میان ایران و آن ها وجود نداشته یا این که ارتباط بسیار محدود بوده است؟

**امیراحمدیان: سرمایه گذاری در فضای داخلی و خارجی پشتوانه ی اقتصاد یک کشور است. در سند چشم انداز 20 ساله ی 1404 (معادل سال 2025 میلادی)، ایران در طول این مدت باید از چهار جنبه ی نظامی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در منطقه به قدرتی برتر تبدیل شود و در عین حال ایران باید کشوری با بیشترین تعامل در سطح بین الملل باشد. بنابراین، ما باید طبق تعریف رهبری بیشترین تعامل را با کشورهای جهان داشته باشیم. بعد از آمریکا، چین و ژاپن بخش زیادی از فناوری جهان در اروپاست؛ ما این درها را بر روی خود بسته ایم و تنها به پیرامون خودمان توجه می کنیم. ایران دوره ی نادرشاه نیروی دریایی قدرتمندی داشت؛ این بدان معناست که در آن زمان کشور ما دریایی فکر می کرد.

امروز کشور ما 2 هزار و 40 کیلومتر ساحل در جنوب دارد؛ اما متاسفانه زمینی فکر می کند و تنها توجه آن به کشورهای شمالی از جمله کشورهای حوزه ی قفقاز و روسیه است. چندی پیش در یک گردهمایی با وزیر امور خارجه بنده عرض کردم که ایران با داشتن بیشترین ساحل در استان های سیستان و بلوچستان و هرمزگان، باید در این بخش سرمایه گذاری کند که متاسفانه تاکنون در این سواحل اقدامی انجام نداده است و به طور دایم خود را در خلیج فارس که به گلوی بطریی می ماند، خفه کرده ایم.

پرسش اینجاست که چرا در طول این همه سال ایران خط لوله ی خود را به سمت اقیانوس هند و دریای عمان که می توانست این سواحل را رونق بخشد، نکشیده است؟ به عنوان مثال حتی قبل از انقلاب مطرح بود که چهار پایگاه نظامی (هوایی، زمینی، دریایی و ژاندارمری) در بندر «چابهار» تاسیس شود و امروز نقش این بندر در حال پر رنگ تر شدن است؛ این در حالی است که در طرف دیگر چین و هند به اتفاق یکدیگر در حال رونق بخشیدن به بندر «گوادر» (Gwadar) هستند که این بندر به عنوان رقیب بنادر کشور ماست. ایران سال هاست که قصد دارد با هندی ها در به رونق رسیدن بندر چابهار همکاری کند تا بدین وسیله افغانستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی از آن استفاده کنند که تاکنون در عمل ناتوان مانده ایم.

بنابراین، وقتی فضای تحریم از بین برود ایران می تواند به جذب سرمایه های خارجی اقدام کند و بنادر دیگر ایران از جمله «جاسک»، «کنارک»، چابهار و غیره را به محل جذب سرمایه گذاری های داخلی و خارجی تبدیل کند. بنابراین حل موضوع هسته یی در این زمان می تواند بخش زیادی از این نارسایی ها را برطرف کند. از این رو، شفاف سازی از طرف کشورمان نقش تعیین کننده یی در رسیدن به توافق هسته یی و به دنبال آن رفع تحریم ها دارد.



***ایرنا: به تازگی منطقه ناامن تر از گذشته شده است که این امر خود مانع از جذب سرمایه گذاری های خارجی در منطقه خلیج فارس می شود و از طرف دیگر برخی بر این عقیده اند که اقدام های تروریستی گروه «داعش» در عراق و ناامن شدن خاورمیانه، آمریکا و کشورهای غربی را به این نتیجه رسانده است که برای ایجاد ثبات و آرامش در منطقه و جهان نیاز به توافق جامع در زمینه ی هسته یی با ایران بیش از پیش احساس می شود. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟

**امیراحمدیان: من به تازگی در این ارتباط مقاله یی با عنوان «ایران جزیره ی ثبات» نوشتم که بر اساس آن، گفتم که سال هاست افغانستان در شرق کشور ما دچار بحران بوده و حتی امروز هم این ناامنی و بی ثباتی در آن کشور وجود دارد و طی این روزها صحبت های تقلب در انتخابات این کشور بر بحران موجود افزوده است. در سمت غرب کشور ما کشور عراق است که از زمان روی کار آمدن «نوری مالکی» نخست وزیر شیعه ی این کشور، به خاطر در نظر نگرفتن منافع اقلیت سنی، ترکمن و غیره با بحران رو به رو شده است. بنابراین می توان گفت دولت مالکی دولتی است که در انحصار شیعیان است. پس امروز در عراق فضایی ایجاد شده که مخالفان حتی در قالب های دهشت افکنی (تروریسم) در پی سرنگونی این دولت هستند. روزی نبوده است که به خاطر اقدام های مالکی انفجاری در این کشور رخ نداده باشد.

برخی به طور حتم می گویند بحران های کنونی عراق از طرف آمریکا سازماندهی می شود تا همگان به این نکته پی ببرند که به خاطر حضور نداشتن این کشور، عراق بستر آشوب و بحران شده است. اما به نظر من آمریکا این همه هزینه برای ایجاد ناامنی در عراق صرف نمی کند تا دوباره در این کشور حضور یابد. نیروی دریایی آمریکا در 360 درجه ی کره ی زمین ناوگان دریایی دارد و بنابراین نیازی به خاک عراق ندارد. اما این که به خاطر بحران در عراق ایران و آمریکا همکاری کنند، نه ایران آن را می پذیرد و نه آمریکا. ممکن است که برخی رسانه ها از لحاظ احساسی اظهار کنند که امروز شرایطی پیش آمده که ایران و آمریکا همکاری کنند ولی به نظر من چنین اتفاقی پیش نخواهد آمد.

بنابراین، گروه داعش به عنوان یک تله یی می ماند که از طرف سنی ها به کار گذاشته شده و ما آن ها را به خاطر عملکرد وحشیانه شان محکوم می کنیم. اما جایز نیست که به خاطر حفظ اماکن مقدس راهی نبرد با داعش درعراق شویم. این موضوع ما را یاد «عام الفیل» می اندازد که پادشاه حبشه قصد حمله به کعبه را داشت و از ابوطالب خواستند تا مانع این حمله شود ولی وی گفت این خانه صاحب دارد. من بر این عقیده ام که اماکن مقدس امروز نیز صاحب دارد و اگر ما وارد این جنگ شویم از آن نمی توانیم خارج شویم.



***ایرنا: خارج از مباحث اعتقادی و اماکن مقدس، برای برقراری مناسبات اقتصادی، تجاری، فرهنگی و غیره، امنیت این منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. خبرها حاکی از آن است که میان ظریف و همتای آمریکایی او «جان کری» درباره ی بحران عراق گفت و گو صورت گرفته اما هیچ اقدامی عملی در این زمینه شکل نگرفته است. برخی این سطح از گفت و گو منهای راهکار عملی را تاثیرگذار بر تنش زدایی میان ایران و آمریکا و اقدامی اعتمادساز می پندارند که بی تاثیر بر تسریع توافق هسته یی نیست. نظر شما در این ارتباط چیست؟

**امیراحمدیان: بله. نه ارتباط مستقیم، بلکه ارتباط غیرمستقیمی میان این دو موضوع (بحران عراق و تسریع حل موضوع هسته یی) وجود دارد. هرچند مقام های ایرانی اظهار کرده اند که قصد ندارند در عراق به عملیات نظامی دست بزنند اما اگر ایران چنین شرایطی را مدیریت کند موفقیت های زیادی را چه در عرصه ی داخلی و چه در عرصه ی بین المللی از آن خود خواهد کرد.

ایران می تواند با مشاوره ی نظامی به دولت مالکی کمک کند. باوجود این که آیت الله سیستانی مرجع تقلید شیعیان در عراق اعلام جهاد کرده اما از سوی دیگر خواستار دگرگونی ساختار دولت مالکی شده است که مفهوم آن مشارکت همه ی گروه های سیاسی در عراق است.



***ایرنا: در نشست «وین 5»، ایران و گروه 1+5 نگارش پیش نویس سند نهایی را آغاز کردند. به نظر شما آیا گفت و گوهای دوجانبه یی که پیش از این دور از گفت و گوها بین ایران و برخی از کشورهای 1+5 صورت گرفت یا دیدار ظریف و اشتون در استانبول، در وین 5 اثرگذار بود؟

**امیراحمدیان: نه تنها این دیدارهای دوجانبه، بلکه سایر نشست هایی که تاکنون میان ایران و سایر کشورها برگزار شده، روند بهبود روابط و برقراری تعامل سازنده ی ایران با جهان را سرعت بخشیده است. البته سفر «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر ترکیه به ایران و برعکس سفر روحانی به ترکیه نقش مهمی در بهبود مناسبات میان ایران و ترکیه داشته است و از این رو بود که نشست دوجانبه ی ایران و اشتون در استانبول برگزار شد.

یکی از نتایج مهم نشست های میان ایران و گروه 1+5، ملایمت در لحن آن کشورها نسبت به سیاست های ایران از جمله موضوع هسته یی ما بوده است. شکل گیری چنین فضایی برای توافق جامع بسیار مهم و کارامد است. مشاهده می کنیم صحبت ها و هشدارهای تهدید آمیز غرب امروز جای خود را به گفتمان های دوسویه منهای تهدید داده است.

بنابراین پیامدهای مثبت حاصل از نشست ها و گفت و گوهای دوجانبه می تواند موجبات حل و فصل زودهنگام موضوع هسته یی و تدوین پیش نویس توافق جامع را به همراه داشته باشد. واقعیت قضیه این است که کشورهای گروه 1+5 پذیرفته اند ایران کشوری دارای ظرفیت های بالایی است و می تواند چه در سطح منطقه و چه در سطح فرامنطقه تاثیرگذار باشد؛ اما این موفقیت وابسته به اتحاد و یکپارچگی در داخل است.



***ایرنا: جدیت گروه 1+5 در گفت و گوهای هسته یی تا چه میزان به خاطر درک غرب از میزان قدرت و توانایی ایران است؟

**امیراحمدیان: بدون شک کشورهای گروه 1+5 به توانایی های کشور ما پی برده اند که با چنین سرعت و جدیتی در پی حل موضوع هسته یی و بهبود روابط با کشور ما برآمده اند. در این فضا ایران بخشی از پول های مسدود شده ی خود را دریافت کرده است؛ هرچند که حدود 25 میلیارد دلار از 110 میلیارد دلار آزاد شده است و این میزان مبلغ زیادی نیست اما روند مثبت است که باید از این وضعیت استقبال کرد.

نکته ی اساسی که باید به آن توجه شود یک صدایی در سیاست خارجی است که همه مسوولان باید به چنین نتیجه یی برسند یا از طرف فرد یا نهادی ملزم به این کار شوند. بحران اقتصادی سال 2008 اگر در هر نقطه یی از جهان رخ می داد بدون تردید همه چیز را درهم می شکست؛ اما مشاهده شد که اروپا و آمریکا با هماهنگی چه در سطح داخلی و چه در ارتباط با یکدیگر نه تنها در این بحران از بین نرفتند، بلکه رشد اقتصادی را نیز تجربه کردند. اما زمانی که در چند سال گذشته مقداری از بحران مالی و اقتصادی در کشور ما تجربه شد، عده یی از هموطنان ما به احتکار و گران فروشی اقدام کردند و چه از لحاظ شرعی و چه از لحاظ میهنی به هموطنان خود ظلم کردند و ثروت اندوختند که خود بیشتر موجب گرانی و تورم شد.

پس وحدت ملی نقش بسزایی در مهار بحران ها دارد. ایران باید میان نیروهای ملی از جمله مجلس، سازمان ها، موسسه های مردم نهاد و غیره ضمن زنده نگهداشتن حس ملی گرایی مردم، وحدتی ایجاد کند تا بر بحران ها فایق آید. در سیاست خارجی نیز یک صدایی نقش مهمی در پیشبرد منافع ایران دارد؛ این سیاست ها می تواند ترکیبی از سیاست های دولت، نهاد رهبری، مجلس و هر نهاد دیگری باشد. ولی مهم این است که اعلام سیاست ها و رویکردها از طرف یک سخنگو صورت گیرد؛ حال می تواند سخنگوی قوه ی مجریه، قضاییه یا وزارت امور خارجه باشد. وقتی در سیاست خارجی چند صدایی وجود داشته باشد رسیدن به منافع ملی بسیار سخت می شود.

تیم مذاکره کننده ی هسته یی کشورمان که حمایت رهبری را با خود دارد پس به این معنی است که باید از حمایت همه ی گروه های داخلی برخوردار باشد، تا جریانی چون دلواپسان نتواند در صحنه حضور یابد. در کشور ما مسایل زیادی وجود دارد که نیاز به دلواپس شدن دارد. ولی مساله ی وحدت ملی و همچنین درآمد و اقتصاد ملی ایران است که از دست رفتن آن ها بیشتر جای نگران شدن دارد. وقتی که همه گروه ها با یکدیگر متحد باشند جهان متوجه پشتوانه ی حمایتی تیم مذاکره کننده ی کشور ما می شود و طور دیگری با کشور ما برخورد خواهد کرد.

در اینجا به صحبت های رهبر معظم انقلاب که با ارایه مثالی اتحاد را توضیح دادند اشاره می کنم؛ تیم استقلال و پرسپولیس در داخل کشور با یکدیگر رقیب هستند اما زمانی که در قالب تیم ملی کشور قرار می گیرند، در کنار هم به دنبال رسیدن به یک هدف برمی آیند. در داخل کشور نیز گروه های سیاسی به همین نحو باید عمل کنند.

مشاهده کردیم که رهبری در انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته اظهار داشتند کسانی که حکومت را قبول ندارند به خاطر ملیت و کشورشان به پای صندوق های رای حضور یابند؛ این یک نگرشی نو است که می تواند سرمشق موضوع هسته یی نیز قرار گیرد؛ بدین معنا که ضمن اختلاف ها و تفاوت سلیقه های سیاسی داخلی، همگان از سیاست های هسته یی تیم مذاکره کننده حمایت کنند.



***ایرنا: ایران در طول نشست گذشته طرف غربی را متهم به واقع بین نبودن کرد و این موضوع تا جایی پیش رفت که ظریف در نشست خبری بعد از نشست وین 5 اظهار داشت اگر گفت و گو به نتیجه نرسد، کوتاهی از جانب گروه 1+5 است؛ این در حالی است که غرب نیز تهران را به سیاست های غیرواقع بینانه متهم می کند. به نظر شما واقع گرایی تا چه حدی میان دو طرف مورد توجه قرار گرفته است؟

**امیراحمدیان: یکی از ویژگی دیپلماسی و رایزنی، گرفتن دست بالا برای به دست آوردن امتیازهای بیشتر از طرف مقابل است که به آن قدرت چانه زنی می گویند. اما در قدرت چانه زنی این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است که کشور مورد نظر از چه پشتوانه یی برخوردار است. این موضوع به درگیری دو فرد می ماند که با توجه به میزان حمایت و پشتیبانی خود، فریاد می زنند. غرب از پشتوانه ی قوی برخوردار است و ما نیز باید تا حد ممکن با قدرت در گفت و گوها شرکت کنیم. نه تنها این حمایت ها باید از درون شکل بگیرد، بلکه نقش حمایت های منطقه یی نیز در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است و شاهد آن هستیم که امروز برخی کشورهای منطقه از جمله ترکیه، آذربایجان، افغانستان و حتی کشورهای گروه «نم» (کشورهای عضو جنبش عدم تعهد) از سیاست های هسته یی ما حمایت می کنند. بنابراین، در این وضعیت لازم است که ایران ضمن ارایه ی خواسته های معقول در صدد جذب سرمایه های آن ها برآید. در این وضعیت نقش تیم مذاکره کننده بسیار پررنگ است که باید موارد مطرح شده در گفت و گوها را با دقت منتقل کند تا مسوولان تصمیم گیرنده ی کشورمان بدانند تا چه میزانی می توانند از خواسته های خود صرف نظر کنند.



***ایرنا: فکر می کنید دو طرف در حل موضوع هسته یی و رسیدن به توافق جامع جدیت لازم را دارند؟ برخی از مخالفان داخلی این موضوع را مطرح می کنند که تجربه نشان داده طرف غربی همیشه در پی دستیابی به خواسته های حداکثری خود است و از توافق برد-بردی که به سود دو طرف باشد استقبال نمی کند.

**امیراحمدیان: بله. البته که این گفت و گوها از جدیت لازم برخوردار است. وقتی که گفت و گوهای میان ایران و گروه 1+5 در سطح وزیران امور خارجه صورت می گیرد و حتی مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا بیشترین درگیری را در حل موضوع هسته یی کشور ما داشته است، نمی توان این نشست ها و گفت و گوها را جدی تلقی نکرد. به نظر من چنین نگرشی موجب تضعیف تیم مذاکره کننده ی هسته یی کشورمان خواهد شد.

اگر دامنه ی اختیارهای گروه مذاکره کننده بیشتر شود، دست آن ها در گرفتن تصمیم های مهم بازتر می شود و در نتیجه گفت و گوهای هسته یی با رضایت و موفقیت بیشتری دنبال خواهد شد. طبیعی است که تیم هسته یی ایران قصد دفاع از منافع ملی کشورمان را دارد و در پی فروش کشور به غرب نیست.



***ایرنا: شما فکر می کنید توافق اولیه صورت گرفته تا کنون برد-برد بوده است یا خیر؟

**امیراحمدیان: بله. در این توافق منافع دو طرف مورد توجه قرار گرفته است؛ اما میزان دستیابی به امتیازهای بیشتر در فرایند چانه زنی ها مشخص خواهد شد. باید به این توافق با دیده ی مثبت نگریست. نگاه منفی به این موضوع باعث تضعیف روحیه ی ملت از یک سو و روحیه ی تیم مذاکره کننده از سوی دیگر خواهد شد. بنابراین، انتشار خبرهای منفی پیامدهای ناگواری را از نظر روانی بر مردم ایران برجای خواهد گذاشت.



***ایرنا: برخی بر این اعتقادند که انتقادها و مخالفت های مجلس، گروه ها و رسانه های داخلی در کشور ما می تواند به عنوان اهرم فشاری برای گرفتن امتیازهای بیشتر از گروه 1+5 به کار رود؛ به طوری که در آمریکا نیز چنین اهرم های فشاری وجود دارد. ارزیابی شما در این باره چیست؟

**امیراحمدیان: کشورهای غربی به خاطر این که از قدرت بالایی برخوردارند، بیم و هراسی از کشور ما ندارند. من به طور ساده به برخی از تونایی های آمریکا اشاره می کنم. در سال 2012 تولید ناخالص داخلی آمریکا 16 هزار میلیارد دلار بود که تنها هزینه ی نظامی این کشور حدود 650 میلیارد دلار است. این در حالی است که کل تولید ناخالص داخلی کشور ما 500 میلیارد دلار است. بنابراین ایران قصد ندارد که با آمریکا وارد بحران و رقابت اقتصادی شود.

هر کشوری به اندازه ی وزن خود در محیط بین الملل می تواند تاثیرگذار باشد. ایران به هیچ وجه به دنبال جنگ با هیچ کشوری نبوده و نیست. حتی سلاح هایی که ایران در اختیار دارد بیش از آن که تهاجمی باشند، سلاح های تدافعی هستند. اگر هر کشوری قصد تجاوز به مرزهای ایران را داشته باشد کشور ما به رفع تهدید اقدام می کند و تدافعی عمل خواهد کرد.

بعد از شکل گیری جمهوری اسلامی ایران تا کنون، کشور ما نه تنها به هیچ کشوری حمله نکرده است، بلکه چنین افکاری نیز در ذهن مسوولان و سیاستمداران کشور جایی ندارد. بعد از حمله ی روسیه به اوکراین در حین جنگ داخلی در این کشور، ایران نیز می توانست این تهاجم را بهانه قرار دهد و به بحرین -که زمانی جزیی از خاک کشور ما بود- حمله کند؛ اما می بینیم که چنین اتفاقی رُخ نداد. ایران کشور قدرتمندی است که در داخل مرزهای ملی از کیان و موجودیت خود دفاع می کند و دشمن مهاجم را نیز سر جای خود خواهد نشاند.

ایران در محیط بین الملل یک کشور محسوب می شود و همانند سایر کشورها از جمله خود آمریکا –و حتی کشور کوچکی چون موناکو با جمعیتی حدود 37 هزار تن، در سازمان های بین المللی از یک رای و صندلی (کُرسی) برخوردار است. بنابراین اگر هر کشوری در محیط بین الملل با کشور ما در سطحی برابر گفت و گو کند، ما از آن استقبال خواهیم کرد. اگر آمریکا نیز از نگاه بالا به پایین دوری کند و حقوق ما را به رسمیت بشناسد، ما نیز حاضر به گفت و گو و مذاکره خواهیم بود.

ترس آمریکا و سایر قدرت های بزرگ از کشور ما، داشتن سیاست خارجی مستقل از طرف ایران است؛ این سیاست خارجی مستقل در منطقه ابتدا در ایران وجود داشت و سپس به ترکیه نیز انتقال یافت؛ بنابراین، در آن جا به نیروهای آمریکایی اجازه ندادند از خاک آن ها به عراق حمله کند و این کشور امروز نیز از حق غنی سازی ایران دفاع می کند. چنین رویکردی در ارتباط با در اختیار قرارندادن پایگاه نظامی از طرف جمهوری آذربایجان به آمریکا نیز صورت گرفت؛ بنابراین، آذربایجان از واگذاری پایگاه نظامی به نیروهای آمریکایی که تهدیدی علیه ایران محسوب می شد خودداری کرد.

از این رو، سیاست خارجی مستقل کشور ما می تواند در سطح منطقه تاثیرهای مثبت زیادی داشته باشد. اما باید در نظر داشت که سیاست مستقل خارجی با سیاست مثبت داخلی عملی خواهد شد. بنابراین، نیروهای داخلی با وجود برخی اختلاف ها، باید در محیط خارجی و صحنه ی بین الملل همنوا، یک صدا و هماهنگ عمل کنند.



***ایرنا: در نشست وین 5 ما شاهد شروع تدوین پیش نویس توافق جامع میان ایران و گروه 1+5 بودیم که با وجود ارزیابی مثبت و سازنده از آن، هنوز گفت و گوها به توافق نهایی منجر نشده است و قرار است دور جدید گفت و گوها از 11 تیرماه شروع شود؛ ارزیابی شما از نشست های آتی چیست و به نظرتان آیا در این مدت کم تا پایان مهلت 6 ماهه، توافق جامع حاصل خواهد شد یا خیر؟

**امیراحمدیان: ما باید خوش بینانه به موضوع نگاه کنیم. وقتی که ما با امیدواری در مورد توافق هسته یی صحبت می کنیم، این خود باعث می شود که تصمیم گیرندگان کشور ما نیز با دلگرمی گفت و گوها را دنبال کنند و به نتیجه برسانند؛ این در حالی است که نگاه ناامیدانه به این موضوع نتیجه ی عکس دارد. در این ارتباط شاعر می گوید: «در نومیدی بسی امید است پایان شب سیه سپید است»

اگر ما بتوانیم در رسانه های گروهی این امید را به مردم تلقین کنیم که دولت برخاسته از مردم، از حقوق ایرانیان دفاع می کند نتیجه ی بهتری را در گفت و گوها کسب خواهیم کرد؛ ضمن این که آرامش روانی را نیز به جامعه تزریق خواهیم کرد. به هر حال، امروز دولت تدبیر و امید در ایران بر سر کار است و آن چنان که از اسم این دولت پیداست، تدبیر و امید راهگشای بسیاری از مسایل از جمله موضوع هسته یی خواهد بود.

به نظر من تیم روحانی و شخص او این توانایی را دارد تا موضوع هسته یی را حل و فصل کند و تحریم ها را بردارد. من به اندازه ی کافی نسبت به وی شناخت دارم و به مدت سه سال در مرکزی که وی ریاست آن را بر عهده داشت – مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام - مشاهده می کردم که تمام اطلاعات بخش های مختلف این مرکز از طرف روحانی به مجمع تشخیص مصلحت نظام و سپس از مجمع به دست رهبری می رسد؛ بنابراین شاهد عملکرد رییس جمهوری کنونی کشورمان و نقش وی در گردش اطلاعات بودم. از این رو، روحانی با داشتن اطلاعات کافی، دولت خود را دولت تدبیر و امید نام نهاد. پس همزمان با این که دولت روحانی از تدبیر برخوردار است نقش مهمی در زنده نگهداشتن امید در مردم دارد.

امروز پیامدهای مثبت حاصل از سیاست های دولت تدبیر و امید در زمینه های مختلف رفته رفته خود را نمایان کرده است؛ در زمینه ی اقتصادی نه تنها قیمت ها افزایش نیافته، بلکه تورم نیز تا حدودی مهار شده است و یکی از مهم ترین دستاوردهای دولت جدید ایجاد امید در محیط بین الملل است که مشتاقانه خواستار برقراری ارتباط با کشور ما هستند. بنابراین، به رغم وجود یک سری اختلاف ها میان ایران و گروه 1+5، بنده به آینده ی گفت و گوها خوشبین هستم.

* گروه پژوهش های خبری

پژوهشم**ح.ش**2054