بحران اوکراین در وضعیت جنگ داخلی

با برکزاری نشست چهارجانبه میان روسیه، غرب و دولت موقت اوکراین و رسیدن به یک توافق مقدماتی زیر عنوان «توافق ژنو» در بیست و هشتم فروردین 93، بسیاری انتظار داشتند که فضای بحران اوکراین وارد مرحله کمینه شود اما این وضعیت نه تنها در شرایط کمینه قرار نگرفت بلکه منطقه شرق و جنوب شرق این کشور از جمله شهرهای «دونتسک»، «لوهانسک»، «کراماتورسک» و «خارکیف» شاهد گسترش نا آرامی های و درگیری میان نیروهای هوادار روسیه و پلیس و نیروهای دولتی شد.

در مهمترین درگیری های مربوط به منطقه شرق اوکراین به ویژه شهر «اودسا»، 42 تن کشته و بیش از 170 تن مصدوم و روانه بیمارستان شدند. در یکی از این درگیری ها، در جریان آتش سوزی ساختمان سندیکای کارگری این شهر، بیش از 40 تن کشته شدند.

همچنین، شبه نظامیان هوادار مسکو طی چند روز گذشته، ساختمان های دولتی را در بیش از 10شهر در شرق اوکراین اشغال کردند. در این زمینه، دولت اوکراین، مسکو را به مسلح کردن مهاجمان متهم می کند؛ اتهامی که روسیه آن را رد کرده است.

نیروهای امنیتی اوکراین نیز، از میانه ماه فروردین، تهاجم گسترده ای را به مناطق جنوب و شرق اوکراین با اکثریت جمعیت روس تبار آغاز کرده اند که به درگیری های گسترده در شهرهای این منطقه انجامیده است. در جریان این عملیات دست کم 80 نفر کشته و شمار زیادی از 2طرف مجروح شدند. این عملیات با شرکت واحدهای وزارت کشور و گارد تازه تاسیس ملی ادامه دارد.

در همین حال، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه، هفته گذشته برای شرکت در اجلاس 2 روزه کمیته وزیران شورای اروپا در مورد بحران اوکراین عازم وین شد اما این نشست نیز به نتیجه مشخصی نرسید.

در چنین وضعیتی با فرا رسیدن روز 9 مه (سالگرد پیروزی روسیه بر آلمان نازی در جنگ دوم جهانی)، پوتین روز جمعه نوزدهم اردیبهشت به شبه جزیره کریمه سفر کرد تا نشان دهد که این شبه جزیره متعلق به روسیه است.

سفر ولادیمیر پوتین به شبه جزیره کریمه که به تازگی به خاک روسیه پیوسته، با واکنش تند آمریکا و قدرت های غربی روبرو شده است. سفری که کاخ سفید با انتشار بیانیه ای آن را «تحریک آمیز و غیر ضروری» خواند.

در این زمینه، «جن ساکی» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، ساعاتی بعد از انتشار خبر سفر پوتین گفت: «کریمه متعلق به اوکراین است و صد البته که ما اقدامات غیرقانونی روسیه در ارتباط با کریمه را به رسمیت نمی شناسیم».

«مایکل مان» سخنگوی کاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز از سفر ولادیمیر پوتین اظهار تاسف کرده است.

همزمان با درگیری های خونین میان هواداران روسیه و طرفداران دولت موقت در جنوب شرقی اوکراین، روز یکشنبه بیست و یکم اردیبهشت همه پرسی نیروهای هوادار روسیه در مناطق شرقی اوکراین انجام شد.

خبرها از نتیجه همه پرسی حاکی از آن است که 90 درصد شرکت کنندگان رای به خودمختاری منطقه شرقی اوکراین داده اند.

پس از استقلال شبه جزیره کریمه از کی یف (اسفند ماه 1392)، در لوهانسک و دونتسک جدایی طلبان اقدام به پیگیری اعتراض خود کرده و جمهوری خلق دونتسک و لوهانسک را تشکیل دادند.

هر چند کشورهای غربی، روسیه را عامل اقدامات جدایی طلبان در شرق اوکراین می دانند اما با این وجود در هفته گذشته ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه، از جدایی طلبان اوکراینی خواسته بود تا برگزاری همه پرسی را به تعویق بیندازند اما آنها با این درخواست مخالفت کردند.

برآیند چنین وضعیتی می تواند 2 نتیجه مشخص داشته باشد؛ نخست اینکه با وجود روس تبار بودن نیروهای جدایی طلب در منطقه شرقی اوکراین و وابستگی آنها به سرزمین مادری، روسیه نفوذ کمی روی این گروه ها دارد و دوم اینکه اوکراین می تواند وارد مرحله تازه ای از رویارویی مسلحانه و جنگ داخلی گردد.

* اوکراین در وضعیت جنگ داخلی؟

نشانه های شکست توافق مقدماتی ژنو که میان آمریکا، روسیه، اتحادیه اروپا و دولت موقت اوکراین در فروردین ماه انجام شد، به آرامی و طی 2 هفته گذشته خود را نشان داد. زمانی که هواداران روس تبار شرق اوکراین مراکز دولتی را یکی پس از دیگری اشغال کردند و پلیس و دولت موقت نتوانست اقدامی انجام دهد.

این نشانه ها در حوزه منطقه ای و بین المللی نیز زمانی خود را نشان داد که با گسترش نا آرامی های شرق و جنوب شرق اوکراین، آمریکا و متحدان اروپایی اش مرحله دوم تحریم ها علیه مقام های دولتی روسیه را آغاز کردند و اگرچه مسکو در سطح دیپلماتیک تا حدودی خویشتنداری از خود نشان داده اما برآیند عملیاتی این خویشتنداری در حوزه نظامی و عملیاتی اوکراین به صورت افزایش ترابری تجهیزات نظامی روس ها به شبه جزیره کریمه و درگیری های شدید هواداران روسیه در زمین و هوا با ارتش اوکراین است.

در این زمینه خبرگزاری ها گزارش کردند که روز پانزدهم اردیبهشت و در آستانه نشست شورای اروپا، سومین هلی کوپتر نظامی اوکراین توسط شبه نظامیان روسیه مورد هدف قرار گرفت تا نشانه هایی از تبدیل شدن یک بحران سیاسی گسترده به جنگ داخلی بیش از پیش آشکار گردد.

این در حالی است که بیشینه شدن خشونت ها در اوکراین، لحن دیپلماسی بین المللی را نیز تغییر داده است؛ بطوری که حتی کشورهای میانه رو اروپایی نظیر آلمان نیز اکنون از احتمال جنگ در این کشور 45 میلیون نفری صحبت می کنند.

ˈفرانک والتر اشتاین مایرˈ وزیر امور خارجه آلمان، در گفت و گوی خود با چهار روزنامه اروپایی که طی هفته گذشته منتشر شدند، گفت: «تصاویر خونین شهر اودسا در اوکراین به ما نشان داده که تنها چند گام با یک رویارویی نظامی فاصله داریم».

در دیگر سو، اروپایی ها که در 2 هفته گذشته، خطر جنگ داخلی در اوکراین را به خوبی درک کرده اند تلاش می کنند تا در فضای امنیتی- رقابتی میان آمریکا و روسیه قرار نگیرند. اگرچه در بیشتر موارد طبق سنت و الگوی رفتاری پیوندهای فرا آتلانتیکی عمل می کنند اما به نظر می رسد که خطر جنگ داخلی در اوکراین بیش از آنچه فکر می کنند، به حوزه اروپایی نزدیک است. بدین منظور، اروپایی ها تلاش کردند تا در قالب نشست وزرای خارجه شورای اروپا در شهر وین اتریش، دیدگاه های مسکو و دولت موفق در کی یف را به یکدیگر نزدیک سازند.

به گزارش تارنمای «الجزیره» در روز سه شنبه شانزدهم اردیبهشت، در این نشست سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه حضور گروه های مسلح طرفدار روسیه در مذاکرت بین المللی ژنو درباره اوکراین را خواستار شد. وی که خارج از نشست وزرای خارجه شورای اروپا با خبرنگاران صحبت می کرد گفت: آنهایی که معترضند می خواهند صدایشان شنیده شود. آنها می خواهند صدای برابر داشته باشند وقتی که درباره سرنوشت کشورشان صحبت می شود.

«آندره دشچیتسیا» همتای اوکراینی لاوروف در واکنش به درخواست وزیر خارجه روسیه گفت: چنین افرادی در مذاکرات هیچ جایی ندارند زیرا ما به عنوان دولت اوکراین همه مناطق کشور را نمایندگی می کنیم.

بر این پایه به نظر می رسد که فضای موجود در بحران با رخداد تحولات سریعی همچون گسترش درگیری های نظامی و همه پرسی در مناطق شرقی، در وضعیت بیشینه ای قرار گرفته و بحران اوکراین روز به روز به وضعیت جنگ داخلی نزدیک تر می شود.

**جمع بندی

تحولات و دگردیسی های بحران اوکراین، در حالی این روزها از محدوده ساعت ها فراتر رفته و به دقیقه و ثانیه ها رسیده است که پیش از این، روند توافق ژنو نشان می داد که ممکن است این بحران در وضع کمینه ای قرار گیرد، اما بحران اوکراین نه تنها در این وضعیت قرار نگرفت، بلکه تحولات شرق اوکراین و به ویژه شهر اودسا و پس از آن انجام همه پرسی در مناطق شرقی این کشور نشان داد که فضای دوقطبی شده این کشور، سمت و سوی امنیتی- نظامی نیز پیدا کرده است.

مرگ بیش از 40 نفر در درگیری های شهر اودسا در کرانه دریای سیاه و سپس شهر دونتسک نشان داد که بحران سیاسی و دوقطبی شدن سیاسی این کشور در حال تبدیل به دوقطبی شدن امنیتی و در فرجام جنگ داخلی است.

از گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**2040**1358