تهران و نیویورک؛ کانون رایزنی های هسته ای

«ماسیمو آپارو» مسوول حوزه ایران و رییس منطقه بی (B) امور پادمان های آژانس بین المللی انرژی اتمی، عصر چهاردهم اردیبهشت ماه به تهران می آید تا همراه با بازرسان آژانس از معدن اورانیوم ساغند و کارخانه تولید کیک زرد اردکان در یزد بازدید کند.

این اقدام در ادامه پیاده سازی توافق داوطلبانه و چند مرحله ای جمهوری اسلامی ایران با آژانس- به عنوان مسوول بررسی های فنی- حقوقی و راستی آزمایی های هسته ای- برای حل و فصل برخی ادعاهای مطرح شده است.

تهران فراتر از تعهدهای پادمانی خود در اقدامی داوطلبانه و پیش دستانه در بیستم آبان ماه پارسال توافقی سه ماهه برای پاسخگویی به 6 ادعای قدیمی مطرح شده را امضا و آن را به گواهی آژانس به طور کامل اجرا کرد.

بیستم بهمن ماه هم توافق سه ماهه دیگری برای پاسخگویی به هفت مورد تازه و همپیوند با سند ژنو امضا شد.

البته نام آپارو طی ماه های گذشته بیش از آنکه همپیوند با سند «چارچوب همکاری» امضا شده میان تهران و آژانس باشد، با توافق ژنو یا همان «برنامه اقدام مشترک» همنشین بوده است؛ سندی که سوم آذرماه پارسال میان ایران و کشورهای عضو گروه 1+5 امضا شد.

مسوول ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزرای امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، انگلیس، فرانسه، آمریکا، روسیه و چین به همراه آلمان آن زمان بر سر اهداف مشترک و گام های زمان بندی شده برای ادامه فعالیت های غنی سازی در تهران و اطمینان افزایی درباره ماهیت صلح آمیز برنامه های هسته ای جمهوری اسلامی توافق کردند.

قرار شد در ازای گام های تهران برای اجرای اموری مانند توقف موقت و 6ماهه ساخت و ساز راکتور اراک و نیز غنی سازی 20 درصد اورانیوم، اقدام هایی مانند آزادسازی بخشی از دارایی های حاصل از فروش نفت ایران، افزایش تجارت قانونی با اتحادیه اروپا تا 10 برابر و تعلیق تحریم صادرات پتروشیمی، بخش طلا و فلزات گرانبها، صنعت خودرو و عرضه و نصب قطعات هواپیما صورت پذیرد.

همچنین طی گام هایی برآمده از روی حسن نیت و فراتر از تعهدهای پادمانی تهران، قرار شد نظارت های بیشتر و دسترسی های هدایت شده به برخی مراکز هسته ای، بر عهده آژانس قرار گیرد.

از این رو، هفدهم آذرماه گذشته آپارو برای بازدید از تاسیسات تولید آب سنگین و راکتور اراک و همچنین بیست و هشتم دی ماه برای تهیه گزارش از توقف غنی سازی اورانیوم در سطح 20 درصد در تاسیسات فردو و نطنز، به تهران آمد.

سرانجام سی ام دی ماه 1392 پس از آنکه وی گزارش و تاییدیه خود درباره قطع خطوط ارتباطی میان زنجیره های دوقلو در خط تولید اورانیوم 20 درصد را روی میز وزرای امورخارجه اتحادیه اروپا در بروکسل گذاشت، به طور رسمی گام نخست اجرای برنامه اقدام مشترک برای 6 ماه آغاز شد.

اینک دوباره قرار است آپارو سرپرستی گروه بازرسی از معدن اورانیوم ساغند و کارخانه تولید کیک زرد اردکان در یزد را بر عهده گیرد. این در حالی است که بر پایه تعهدهای پادمانی ایران، تهران برای فراهم آوردن امکان بازرسی از مراکز استخراج و تبدیل اورانیوم معدنی وظیفه ای ندارد.

همه اینها در شرایطی رخ می دهد که «یوکیا آمانو» مدیرکل ژاپنی آژانس بین المللی انرژی اتمی، بیست و ششم فروردین ماه در گفت و گو با خبرگزاری رسمی چین «شینهوا» مدعی شد از زمان امضای چارچوب همکاری ایران و آژانس در آبان ماه پارسال، هیچ جدول زمانی یا پاسخ روشنی از سوی ایران دریافت نکرده است.

** نشست های کارشناسی در نیویورک؛ مقدمه ای برای وین4

افزون بر بازدید بازرسان آژانس از 2 مرکز توافق شده در یزد، کارشناسان جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 نیز از پانزدهم تا نوزدهم اردیبهشت ماه در نیویورک با هم دیدار می کنند.

دور تازه گفت و گوها در حاشیه نشست کمیته مقدماتی بازنگری معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان. پی. تی) برگزار و نتایج آن در چهارمین دور رایزنی ها در سطح مقام های بلندپایه (از زمان آغاز گام نخست برنامه اقدام مشترک) به مذاکره کنندگان ارشد ارایه می شود.

قرار است به همین منظور، «محمدجواد ظریف» وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران و «کاترین اشتون» مسوول ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به همراه روسای گروه های مذاکره کننده کشورهای 1+5 بیست و سوم اردیبهشت بار دیگر به «وین» اتریش بروند.

نشست پیشین موسوم به «وین3» که از هجدهم فروردین ماه آغاز شده بود با تشکیل کمیسیون مشترک تهران و 1+5 «برای نظارت بر اجرای اقدام های میان مدت و بررسی مسائلی که ممکن است پدید آیند»، در بیستم فروردین ماه به کار خود پایان داد.

اکنون گفت و گوها گرد رسیدن به راه حل جامع در گام نهایی سند ژنو می چرخد که قرار است طی آن «برای مدتی مشخص و مورد توافق، ایران یک برنامه غنی سازی تعریف شده با توجه به حقوق و تعهدهای اعضای ان. پی. تی و موافقتنامه های پادمان آژانس بین المللی انرژی اتمی داشته باشد و به طور همه جانبه تحریم های هسته ای شورای امنیت سازمان ملل متحد و تحریم های چندجانبه و ملی (آمریکا و اتحادیه اروپا) برداشته شود».

«عباس عراقچی» معاون وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، بیستم فروردین ماه اعلام کرد قرار است هفت کشور «پس از آغاز مذاکرات اصلی از دور آینده به جزییات و نگارش پیش نویس آن وارد شوند».

وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران هم در نشست خبری پس از پایان نشست وین3 گفت: هم اکنون به میانه راه گفت و گوهای توافق جامع رسیده ایم.

محمد جواد ظریف افزود: با جدیت از بیست و سوم اردیبهشت مرحله تدوین پیش نویس را آغاز می کنیم. در این مرحله چارچوبی را مورد تفاهم قرار می دهیم، سپس جزییات را وارد چارچوب می کنیم تا به بهترین شکل بتوانیم مراحل مختلف رسیدن به توافق را پیش ببریم.

برآورد مقام های ایرانی برای رسیدن به نتیجه نهایی، تا اواخر تیر ماه است که مهلت زمانی اجرای گام نخست سند ژنو نیز به پایان می رسد اما به گفته ظریف، این امر در گرو این است که «همه طرف ها با حسن نیت وارد مذاکره شوند».

به هر روی، با توجه به حساسیت جزییات مطرح شده و نیز تفاوت دیدگاه ها ممکن است این چارچوب زمانی نادیده گرفته شود.

حتی مسوول ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در نشست خبری مشترک خود با ظریف گفت: تفاوت هایی برای رسیدن به توافق وجود دارد و ما در تلاشیم شکاف ها و فاصله هایی را که میان گروه های مذاکره کننده هست کاهش دهیم.

شاید از این رو است که ظریف هم تاکید کرد: «احتمال همه چیز هست. شاید ناچار شویم درباره یک جمله ساعت ها بحث کنیم. به هر حال طرف مذاکره ما 6 کشور هستند و همسان سازی دیدگاه های آنها نیاز به زمان دارد».

** فراز و نشیب های راه دستیابی به توافق جامع

به نظر می رسد چند سد مهم پیش روی رسیدن به توافق جامع طی سه ماه آینده وجود دارد.

آنگونه که ظریف اشاره کرده است نخستین مانع، دیدگاه های متفاوت 6 کشور با یکدیگر است که هر یک، هدف و منظوری را از این گفت و گوها دنبال می کند. این امر البته به منافع ملی و مصالح گوناگون این کشورها برمی گردد که حتی گاهی در وارد شدن فشار از سوی گروه های تندرو، جنگ طلبان و پشتیبانان رژیم صهیونیستی ریشه دارد.

مانع دیگر به اختلاف دیدگاه ها و برداشت های تهران و 1+5 از حقوق، قوانین و حتی تعهدهای نوشته شده در ان. پی. تی و اساسنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی برمی گردد که زمینه برخی سوءبرداشت ها از متن سند ژنو را نیز فراهم آورده است.

البته کشورهای عضو گروه 1+5 نیز در این زمینه با هم دیدگاهی یکسان ندارند؛ امری که به پیچیده تر شدن گفت و گوها می انجامد.

نکته پایانی نیز به سوءنیت ها و غرض ورزی های برخی کشورهای مذاکره کننده پیوند می خورد که از یک سو برآمده از خوی برتری جویی و زورگویی آنهاست که نمی توانند قرار گرفتن در موضعی برابر و گفت و گوی محترمانه و عادلانه با کشورهای دیگر به ویژه جمهوری اسلامی ایران را برتابند و از سوی دیگر به راهبردهای نهادینه شده در دستگاه دیپلماسی آنها بر می گردد که به سبب نفوذ لابی های گوناگونی مانند صهیونیست ها شکل گرفته است.

این، در حالی است که این رژیم تنها دارنده زرادخانه های هسته ای در خاورمیانه است و با وجود تصریح بیانیه پایانی نشست بازنگری معاهده ان. پی. تی در سال 1389 برای برگزاری نشست بین المللی «خاورمیانه عاری از سلاح اتمی» و نیز انتقادهای صورت گرفته در نشست جاری نیویورک، همچنان زیر چتر پشتیبانی کشورهای غربی گردنکشی می کند.

در چنین فضایی است که آمریکا و اتحادیه اروپا در بحبوحه برگزاری نشست های رایزنی و گفت و گو بر سر برنامه های صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران، به عهدشکنی و دور زدن توافق ها برای طرح دوباره تحریم ها دست می زنند و با بر زبان راندن سخنان تهدیدآمیز و به کار گرفتن دوباره سیاست «چماق و هویج» به بی اعتمادی ها دامن می زنند.

به هر روی، تا اینجا تهران نشان داده با وجود همه بدعهدی ها و پیمان شکنی های طرف روبرو، پای توافق و تعهدهای خود ایستاده است.

مهم، عقب ننشستن در برابر زیاده خواهی ها با توجه به حقوق ملت ایران بر پایه قوانین بین المللی و وادار کردن قدرت های استکباری به احترام نهادن به این حقوق و مصالح ملی ایرانیان است.

در این میان، هر گونه اقدام ناشایست طرف های دیگر، فقط روند رسیدن به راه حل جامع را به عقب می افکند و بدعهدان را نزد افکار عمومی جهان رسواتر می سازد.

از مریم مسعود- گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**1961**1358