حاکمان جدید عربستان اعتدال گرا خواهند بود

سعید جعفری پویا: انتقال قدرت در عربستان این بار پیش از مرگ رسمی پادشاه صورت گرفته است. هرچند ملک عبدالله مدت هاست که همچون پادشاهان پیشین عربستان به شدت بیمار است و با مرگ دست و پنجه نرم می کند اما تفاوت او با پیشینیان خود این است که پیش از رخت بستن از این جهان، ساز و کاری را ترتیب داده که فرزندانش را بر تخت سلطنت بنشاند. انتقال قدرتی که می تواند روندی نوین را بر سیاست خارجی عربستان حکمفرما نماید. سید امیر موسوی می گوید حاکمان جدید عربستان اعتدال گرا خواهند بود و از سیاست های رادیکالی دولتمردان پیشین فاصله خواهند گرفت. با این کارشناس مسائل عربستان گفتگویی پیرامون دیدار اوباما و ملک عبدالله و همچنین روندهای سیاسی آتی سرزمین حجاز انجام دادیم که در ادامه می خوانید:

عربستان در حال برگزاری مانور نظامی گسترده ای است. از سوی دیگر قدرت در این کشور در حال انتقال است و تحولات مهمی در ساخت سیاسی این کشور جریان دارد. برخی معتقدند مانور نظامی جدید با آهنگ انتقال قدرت در این کشور بی ارتباط نیست. این رخدادهای تازه را چگونه توصیف می کنید؟
تحولات مهمی در عربستان سعودی در حال رقم خوردن است. به این دلیل که پس از انتصاب شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز و جابه جایی قدرت و همچنین احتمال بازگشت دوباره بندر بن سلطان به قدرت و بر عهده گرفتن مسئولیت امنیت ملی عربستان، شرایط ویژه ای در این کشور ایجاد کرده است. همچنین تحولات منطقه ای هم بر این روندها تاثیرگذار بوده است. چراکه دخالت های مستقیم ریاض در کشورهای منطقه از جمله عراق، لبنان، سوریه، یمن، بحرین و مصر باعث شده عربستان به تهدیدی برای این کشورها بدل شود. به تمام این موارد درگیری های جدید عربستان به قطر را هم می توان افزود. این مولفه ها می تواند در آینده سیاسی عربستان موثر باشد. حال نمی دانم این مانور نظامی تا چه حد بر این اتفاقات مرتبط است. واقعیت این است عربستان بیش از 70 میلیارد دلار سلاح جدید از آمریکا، فرانسه و بریتانیا خریداری کرده است و احتمالا مانور نظامی جدید برای آزمایش و بکار گیری این تسلیحات مورد استفاده قرار می گیرد. اما در زمینه مسائل داخلی این کشور باید توجه کرد در شرایط کنونی دو گروه در عربستان در حال رقابت با یکدیگر هستند. گروهی به رهبری فرزند ملک عبدالله یعنی متعب بن عبدالعزیز که وزیر گارد ملی این کشور به همراه مقرن قرار دارند و در سمت دیگر بندر بن سلطان و سعود الفیصل قرار دارند و به نوعی سردمدار جریانات رادیکال و تندرور در این کشور هستند. ضمن اینکه در مطالعه روندهای سیاسی عربستان نباید نقش آمریکا را نادیده گرفت. امروز کل سیستم نظامی عربستان سعودی زیر نظر آمریکا پیگیری می شود. لذا آنها به هر شکلی که بخواهند می توانند به سیاست های عربستان سمت و سو دهند.
چشم انداز درگیریهای سیاسی نیروهای درون عربستان را چگونه تحلیل می فرمایید؟
من فکر می کنم مقرن با پشتیبانی متعب و رئیس دفتر پادشاه عربستان، خالد التویجری می توانند برنامه ریزی های خود را دقیق تر انجام دهند و بر امور مسلط شوند. البته جبهه مقابل هم بیکار نمی نشینند. ولی به صورت کلی می توانیم بگوییم شرایط سیاسی عربستان می تواند به نفع ایران باشد. چراکه نیروهای جدیدی که در حال به قدرت رسیدن هستند، اهل گفتگو و تعامل هستند و می توان امیدوار بود که نتیجه ای ملموس و توافقاتی میان ایران و عربستان شکل گیرد.
در خبرها آمده بود که آمریکا از به قدرت رسیدن محمد بن نایف حمایت می کند، اما به نظر می رسد او حضور جدی در معادلات سیاسی آتی عربستان ندارد. آیا نایف نمی تواند چالشی جدی برای متعب تلقی شود؟
برنامه ریزی های زیادی روی محمد بن نایف صورت گرفته بود. او به عنوان وزیر کشور و مسئول برخورد با تروریسم معرفی شده و تمایلات نسبتا قوی به آمریکا دارد. ضمن اینکه در دو سفری که نایف به آمریکا داشت استقبالی در سطح پادشاه از او به عمل آمد. ولی ظاهرا نایف خیلی مورد پسند خاندان آل سعود قرار نگرفته و ظاهرا توافقی بر سر مقرن صورت پذیرفته است.
سفر اوباما به ریاض و دیدار با ملک عبدالله هم حواشی فراوانی با خود به همراه داشت و مذاکراتی که میان رهبران عربستان و آمریکا انجام گرفت مورد توجه رسانه ها قرار گرفت. آیا دیدار عبدالله با اوباما به انتصاب مقرن ارتباطی داشته است؟
پادشاه عربستان یک روز قبل از سفر اوباما این انتصاب را انجام داد و یقینا بی ارتباط با حضور اوباما نبوده است و در برخی تحلیل ها آمده که صحبت هایی پیرامون آن با رئیس جمهور آمریکا در جلسه مشترک انجام شده است. ضمن اینکه من فکر می کنم متعب و همچنین خالد التویجری تحولات را با زیرکی دنبال کردند و روند را به نفع مقرن تغییر دادند. بر این اساس پسر عبدالله، یا ولیعهد و یا معاون نخست وزیر خواهد شد و این برای متعب اتفاق خوبی است چراکه می تواند یکی از افراد معتمد و نزدیک پادشاه آینده عربستان باشد.
معمولا پادشاهان و ولیعهدهای عربستان در یک ساز و کار مشخص و بر اساس منشور عبدالعزیز انتخاب می شوند، اما به نظر می رسد ملک عبدالله برای ایجاد ساز و کار جدید و تثبیت قدرت فرزندان خود، در حال دور زدن روندهای پیشین است. آیا مخالفت هایی در این روند پیش نیامده است؟
ملک عبدالله تقریبا شورا را هم دور زده است. اختلافاتی هم در این رابطه در درون خاندان آل سعود نمودار شده است. اختلافاتی که قبلا به بیرون درز نمی شد، چه در خصوص مسائل داخلی عربستان و چه در رابطه با سیاست خارجی این کشور. از سوی دیگر نخبگان سعودی مشاهده می کنند که سیاست های منطقه ای این کشور کاملا شکست خورده است از عراق، سوریه و لبنان گرفته تا یمن و بحرین. بر این اساس در پی این هستند تا تحولی جدی در رهبریت عربستان سعودی ایجاد کنند. اما در مجموع بعید به نظر می رسد که اختلافات درونی که با انتصاب مقرن صورت گرفته است بتواند تاثیر چندانی داشته باشد.
بر اساس فرمایشات شما آیا این تغییر در روابط تهران و ریاض هم نمود خواهد داشت؟
برداشت شخصی من این است که با آمدن آقای مقرن می توانیم شاهد شرایط جدیدی در روابط ریاض و تهران باشیم. اگر ریاض به درخواست تهران پاسخ مثبت بدهد، شرایط این کشور تا اندازه ای بهبود می یابد و می تواند آبرومندانه از بن بستی که با دخالت در کشورهای منطقه در آن قرار گرفته خارج شود. ضمن اینکه به باور من آمریکایی ها هم به ویژه تا زمانی که اوباما بر سر کار باشد از چنین روندی استقبال می کنند. در سفر اوباما به ریاض، دلخوری های دو طرف از یکدیگر ادامه پیدا کرد و رئیس جمهور آمریکا از پادشاه عربستان خواسته که در مسیر اعتدال گام بردارد. فکر می کنم عربستان سعودی هم ناگزیر است به خواسته های آمریکا تن در دهد و سیاست های رادیکالی خود را کنار گذاشته و پا در مسیر اعتدال بگذارد.
درگیری های داخلی و اعتراضاتی که از سوی دیگر شاهزادگان آل سعود انجام گرفته بر افزایش تنش های داخلی درون عربستان منتج نخواهد شد؟
با توجه به اینکه متعب با انتصاب در پست وزیر گارد پادشاهی اقتدار نظامی پیدا کرده است و همچنین با حضور خالد التویجری که نفوذ بالایی دارد، مخالفان نمی توانند کار چندانی انجام دهند. ضمن اینکه به این نکته توجه داشته باشید آقای مقرن در شورای امنیت ملی عربستان سعودی در جایگاهی حضور پیدا کرده که پیشتر بندر بن سلطان افراطی حضور داشته است و تفکرات این دو نفر به کلی با یکدیگر در تضاد است. به نظر من خط اعتدال ابزارهای بسیار محکمی در عربستان دارد و می تواند در مقابل هر شورش داخلی خاندان آل سعود بایستد.
با توجه به فرمایشات شما می توان نتیجه گیری کرد با اینکه سلسله قدرت در زیر مجموعه عبدالله ادامه پیدا خواهد کرد اما نوعی روند اعتدالی و عقلایی تری از سوی عربستان پی گرفته خواهد شد؟
دست کم در دو سال آینده این چنین خواهد بود تا اینکه مشخص شود رئیس جمهور بعدی آمریکا چه شخصی خواهد بود؟ آیا فردی از گروه های تندرو و افراطی به کاخ سفید راه خواهد یافت یا رویکرد اعتدالی در واشینگتن استمرار خواهد داشت. ضمن اینکه باید عنایت داشت عربستان هم از نظر نظامی و هم از حیث سیاسی و همچنین از منظر اقتصادی کاملا وابسته به آمریکا است. به عنوان مثال شرکت آرامکو کاملا در اختیار آمریکا است، آنها تعیین می کنند که نفت عربستان به چه کشورهای فروخته شود. سیستم نظامی عربستان کاملا آمریکایی است. بخش اعظم پول های عربستان (حدود 80 درصد) در سیستم پولی و بازار بورس و سرمایه آمریکا قرار گرفته است. لذا به باور من سرنخ ها کاملا در اختیار آمریکا است و وقتی آمریکا می خواهد که روندهای اعتدالی بر سیاست خارجی ریاض حکمفرما شود باید این اتفاق رخ دهد در غیر این صورت نتیجه ناکامی خواهد بود که در چند سال اخیر نصیب عربستان شده است.

4949