اوباما در ریاض؛انتظارات آل سعود و حقایق موجود در خاورمیانه

"باراک اوباما" پس از سفر به اروپا و دیدار با رهبران کشورهای اروپایی و همچنین پاپ فرانسیس، امروز جمعه در ریاض با سران عربستان سعودی دیدار می کند. اوباما پيش از ورود به عربستان، در سفر به اروپا در نشست مشترکی با سران اتحاديه اروپا درباره بحران اوکراين و همکاری های دوسوی آتلانتيک شرکت کرده و سپس برای ديدار با پاپ فرانسيس و نخست وزير ايتاليا به رم رفته بود.

يک روز پيش از ورود باراک اوباما به رياض، پادشاه عربستان سعودی، برادر ناتنی‌ خود، امير  مقرن بن عبدالعزيز، را به عنوان جانشين وليعهد منصوب کرد .

کنار رفتن عربستان از معادلات منطقه ای

این سفر در حالی انجام می شود که در ماه های پایانی سال گذشته میلادی روابط ریاض و واشنگتن به سردی گرایید و در پاییز همان سال عربستان سعودی در حرکتی که تعجب ناظران سیاسی را در پی داشت، از کرسی خود در شورای امنیت سازمان ملل انصراف داد و علت آن را کوتاهی این شورا در رسیدگی به بحران سوریه عنوان کرد.

اما پیام واقعی این انصراف، ناخشنودی عربستان از واشنگتن در قبال مسئله هسته ای ایران، بحران سوریه، کاهش کمکهای نظامی به مصر و مسئله اسرائیل و فلسطین بود. در آن زمان شاهزاده بندر بن سلطان عبدالعزیز، رئیس سرویس اطلاعات و امنیت عربستان، گفت که سیاست کشورش در قبال آمریکا تغییر خواهد کرد و ریاض مایل نیست بیش از این خود را در شرایط وابستگی به آمریکا قرار دهد.

همین امر موجب شدت گرفتن اختلافات میان ریاض و واشنگتن شد تا جاییکه عربستان مجبور شد تا بندر بن سلطان را از مسئولیتهای مهم خود کنار بگذارد.

مقامات سعودی بر این باورند که دولت اوباما، عربستان را از معادلات منطقه‌ای کنار گذاشته و به خواسته های ریاض در خاورماینه وقعی نمی نهد.

صرف نظر از این برداشت، واقعیت این است که عربستان هم پیمان و شریک بی دردسری برای واشنگتن نیست. این کشور با دلار‌های نفتی خود حامی خطرناکترین گروه های افراطی است. سیستم حکومتی و قوانین حاکم برعربستان ترکیبی است از مدرنیسم و آنچه که در قرون وسطی رایج بود.

به گزارش اندیشکده "بنیاد دفاع از دموکراسی" در آمریکا، کتابهای درسی مدارس عربستان فضایی را در جامعه این کشور ایجاد کرده است که به طرد گرایی، تعصب و خشونت دامن می زند و اقلیت های دینی و قومی را در معرض خطر قرار می دهد. همین کتابها حاوی مطالب توهین آمیز درباره مسیحیان و یهودیان است و آنها را فاقد خصائص انسانی می داند.

در همین رابطه در آستانه سفر اوباما به ریاض، ۵۲ نمایده کنگره آمریکا و شماری از سازمانهای غیر دولتی این کشور در نامه ای از رئیس جمهور آمریکا خواستند که در ملاقات هایش با ملک عبدالله و دیگر مقامات سعودی، به نقض سیستماتیک حقوق بشر درعربستان نیز بپردازد و آن را به یکی از محورهای روابط دو کشورتبدیل کند.

با این حال اوباما در این سفر تلاش خواهد کرد تا پادشاه عربستان و دیگر مقامات سعودی را قانع کند که آمریکا با وجود خروج نیرو‌هایش از افغانستان، حضور خود را در خاورمیانه و خلیج فارس حفظ خواهد کرد و حمایت واشنگتن از کشور‌های دوست و همپیمان ادامه خواهد داشت.

محورهای مهم نگرانی آل سعود

تردید نخبگان سعودی درباره سیاست آمریکا در قبال عربستان و خروج آن از منطقه، بیش از هر چیز به سه موضوع ارتباط دارد. یکی از آنها، حرکت آمریکا به سوی خودکفایی نفت و گاز است. سال گذشته آمریکا با افزایش تولید نفت و گاز از نظر تولید انرژی از عربستان پیشی گرفت.

با اینکه تولید نفت و گاز در ایالات متحده افزایش یافته اما با این حال آمریکا هنوز نمی تواند نیاز‌های داخلی این کشور را مرتفع کند. ولی مقامات سعودی بر این باورند که برای آمریکا، منطقه خاورمیانه و خلیج فارس اهمیت استراتژیک گذشته را ندارد و اینکه در حال حاضر منطقه آسیا- اقیانوسیه (اقیانوس آرام) در مرکز توجه آمریکا قرار گرفته است.

دومین موضوع برای عربستان، بحران سوریه است. آمریکا، با وجود عبور بشار اسد از خط قرمز اوباما، واکنش محکمی در مورد سوریه نشان نداده و اکنون بشار اسد به پیروزی نظامی علیه مخالفان چشم دوخته است.

به نوشته رسانه های غربی مقامات سعودی انتظار داشتند که آمریکا با یک رشته حملات نظامی، نظام اسد را ساقط کند و به طرح استراتژیک ریاض یعنی پس زدن شیعیان در منطقه و برپایی یک حکومت سنی متمایل به ریاض، جامه عمل بپوشاند. اما آمریکا حملات نظامی را راهگشای بحران سوریه نمی داند. از این جهت نخبگان سیاسی سعودی می گویند که آمریکا اراده خود را برای شکل دهی رویداد‌ها و نقش آفرینی در خاورمیانه از دست داده است.

رویکرد اوباما برای حل مسئله هسته ای ایران از طریق گفتگو نیز از نگرانی های عمده عربستان سعودی است. از دیدگاه ریاض، جمهوری اسلامی با نفوذ گسترده‌اش در سوریه، عراق و حزب الله لبنان توام با ادامه برنامه هسته ای‌، می رود که به یک ابر قدرت منطقه ای شیعه تبدیل شود و حتی موجودیت عربستان را نیز زیر سئوال ببرد.

در این میان به گفته جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا، واشنگتن پیروزی نظامی اسد را تحمل نخواهد کرد و به هر قیمتی جمهوری اسلامی را از دستیابی به سلاح هسته ای باز خواهد داشت. عربستان سعودی انتظارات زیادی از آمریکا دارد و اوباما از فرصت پیش آمده استفاده خواهد کرد تا به مقامات سعودی و پادشاه این کشور اطمینان دهد که قول او را جدی بگیرند و آمریکا اراده لازم سیاسی و نظامی برای این کار را دارد. همزمان رئیس جمهوری آمریکا به نخبگان سعودی یادآوری خواهد کرد که به سیاست و رویکرد دولت او در خاورمیانه و منطقه خلیج فارس عادت کنند.

اوباما چند هفته پیش درسخنانی به طور علنی خطاب به رهبران سعودی گفت: اگر آنها به تعهد آمریکا برای تداوم نظم چند دهه گذشته اش در خلیج فارس چشم دوخته اند، باید بدانند که در اشتباه‌ هستند.

اوباما همچنین در اوایل ماه مارس در مصاحبه ای با جفری گلدبرگ، ستون نویس نشریه بلومبرگ بیزینس ویک درباره تحولات خاورمیانه و سیاست خارجی دولت او در قبال این تحولات، تصریح کرد: ما باید خود را با تغییرات وفق بدهیم.