نادر انتصار: روسیه پیروز مناقشه اوکراین است

سعید جعفری پویا:

در حالی که عموم گمانه زنی ها در خصوص بحران اوکراین حاکی از آن بود که روسیه دیگر مانند مسئله گرجستان هزینه نخواهد کرد و با کنار رفتن یانوکویچ، رقابت را به حریفان غربی خود باخته است، اما کرملین نشان داد که اوکراین و به عبارت صحیح تر، کریمه بسیار برایش اهمیت فراوانی دارد، از پرداخت هزینه در این مناقشه ترسی ندارد. برای فهم بهتر تحولات اوکراین و رقابت میان روسیه و آمریکا با دکتر نادر انتصار، استاد دانشگاه آلابامای جنوبی گفتگویی انجام دادیم که در پی می آید:

شرایط در اوکراین بسیار پیچیده شده است و به نظر می رسد جنگ سرد جدیدی میان شرق و غرب در این سرزمین برقرار شده است. اتفاقات اوکراین را چگونه تحلیل می کنید؟
در اینکه آمریکا و مجموعه غرب، با روسیه در رویارویی مطلق قرار گرفته اند و بزرگترین اختلاف این دو کشور پس از جنگ سرد، در اوکراین در حال رقم خوردن است، تردیدی وجود ندارد، ولی من هنوز این اختلاف نظر را جنگ سرد جدید نمی بینم. چراکه جنگ سرد یک پروسه دراز تاریخی داشت و در یک مقطع زمانی به خصوصی آغاز شده بود. در آن زمان، دو قطب کاملا ایدئولوژیک در مقابل یکدیگر قرار گرفتند و آن تقابل جنگ سردی را رقم زد که تقریبا شکل جهانی هم داشت. ولی موضوع اوکراین یک نبرد جهانی بدان معنا نیست. در این که اختلاف عمیقی میان مسکو و واشینگتن صورت گرفته، تردیدی وجود ندارد، اما این که این تحولات را شروع جنگ سرد جدید بخوانیم چندان درست نیست. ولی تردیدی نیست که این اختلاف ممکن است بیش از این هم ادامه پیدا کند و به مناقشه های منطقه ای دیگر هم تسری یابد. به نظر می رسد هنوز کمی زود است که در این رابطه اظهار نظر کنیم و شاید گذشت زمان بتواند ما را در خصوص پیش بینی روندهای آتی این بحران یاری رساند.

اوکراین آخرین سرزمین بازمانده از کشورهای اروپایی در دوران روسیه تزاری در قرن نوزده است که همچنان تحت کنترل مسکو قرار دارد. بر این اساس به نظر می رسد اوکراین آخرین خاکریز رقابت اروپا و روسیه به شمار آید و اروپا می خواهد روسیه را در مرزهای آسیایی اش محدود کند و برای کامل کردن این اتفاق، باید آخرین خاکریز که اوکراین است را هم فتح نماید. آیا روسیه آخرین خاکریز را هم به غرب واگذار خواهد کرد؟
به نکته خوبی اشاره کردید. مسئله اوکراین و کریمه از نظر استراتژیکی خیلی برای طرفین مهم است. اگر اوکراین کاملا به قطب غرب حرکت نماید، بزرگترین شکست استراتژیک روسیه در بیست سال اخیر رقم خواهد خورد. باید عنایت داشت که لزوما نیازی نیست اوکراین عضو ناتو شود و سر کار بودن رهبران غربگرا در این این کشور کافی خواهد بود تا روسیه با شرایط دشواری رو به رو شود. اگر تاریخ اروپا را از زمان ناپلئون مطالعه کنید، می بینید عموم حملاتی که به روسیه صورت گرفته، از قطعه زمینی انجام شده که از رومانی کنونی آغاز، به سمت شرق ادامه و در نهایت به اوکراین ختم می شد. این قطعه جغرافیایی، موانع طبیعی چندانی هم ندارد و امکان حمله را ساده تر می نماید. بنابراین روسیه از نظر تاریخی حساسیت بسیار زیادی به سرزمینی که امروز کشور مستقل اوکراین در آن قرار گرفته، دارد. اگر مسکو کنترل استراتژیکش را نسبت به این منطقه از دست دهد، ضربه سنگینی به این قدرت منطقه ای وارد خواهد آمد. لازم به ذکر است که در این مسیر شبه جزیره کریمه از اهمیت بیشتری هم برای روسیه برخوردار است. اگر تاریخ 200 ساله این شبه جزیره را مطالعه کنید، در می یابید که بسیاری از جنگ های مهم اروپا یا در آنجا انجام شده و یا بر سر تسلط بر آن صورت گرفته است. بنابراین چه از نظر استراتژیک و چه از نظر روانی برای روسیه مهم است که این کریدور ارتباطی به دست غربی ها نیفتد. من گمان نمی کنم که روسها اجازه دهند این کریدور به دست غربی ها بیفتد.
اوکراین تا چه حد و از چه منظری برای آمریکا و غرب حائز اهمیت است؟
تحقیقات بسیاری در آمریکا صورت گرفته که نشان می دهد میزان قابل توجهی از میادین نفت و گاز در کریمه وجود دارد، هرچند من نمی توانم بطور کامل صحت و سقم این تحقیقات را تایید کرد، اما بر این اساس اگر آمریکا و غرب بتوانند بر این منابع و میادین انرژی دست پیدا کنند، خواهند توانست دست بالایی که روسیه در معادلات انرژی منطقه در اختیار دارد را خنثی نمایند. چراکه میزان قابل توجهی از انرژی اروپا توسط روسیه تامین می شود و اگر اروپا بتواند این مسئله را در کریمه برای خود ایجاد نماید، دیگر نیاز چندانی به روسیه در خصوص مسئله انرژی نخواهد داشت و روسیه دچار تقلیل جایگاه اساسی در معادلات منطقه ای خواهد شد. باید توجه داشت روسیه پس از پایان جنگ سرد دیگر یک ابرقدرت بین المللی نبود، بلکه به یک قدرت منطقه ای افول پیدا کرد. بخش قابل تامل قدرت این قدرت منطقه ای هم از وجود منابع طبیعی و انرژی نشات می گیرد. بر این اساس اگر مخالفان روسیه بتوانند این امتیاز مهم را از مسکو بگیرند، می توانند بیش از پیش این کشور را تحت فشار قرار دهند و کرملین در مسیر تضعیف بیشتر قرار خواهد گرفت.

طرفین تا چه حد حاضرند در این مسیر هزینه پرداخت کنند؟ به نظر می رسد روسیه حاضر است مانند گرجستان و برخوردی که با ساکاشویلی انجام داد را در قبال اوکراین هم انجام دهد.
به نظر من روسیه حتی بیشتر از مسئله گرجستان حاضر است در اوکراین هزینه بپردازد. برای روسیه این موضوع بسیار مهم تر از گرجستان و دیگر کشورهای همسایه است. در مقابل اما به نظر می رسد موضع آمریکا و اروپا در این مورد، کمی سست تر است. مثلا آلمان، موضع شدیدی که کشورهای اروپایی گرفته اند را اتخاذ نکرده. یعنی هنوز نمی داند که می خواهد چه موضعی بگیرد. بنابراین یک دودستگی بین موضع آمریکا و اروپا وجود دارد. ضمن اینکه نباید تصور کرد که آمریکا نیروی نظامی در اوکراین و کریمه پیاده خواهد کرد. اگر توجه داشته باشید عموم تهدیدهایی هم که از سوی کاخ سفید علیه روسیه مطرح شده است، بر تحریم های اقتصادی و مواردی از این دست متمرکز بوده است. به نظر من حتی آن موضوعات هم محلی از اعراب نخواهد داشت، چراکه با وضعیت نامساعدی که اروپا در آن قرار دارد، غرب نمی تواند به گزینه های تحریم روسیه فکر کند، شاید در موارد محدود چنین تحریم هایی مد نظر قرار گیرد، اما ناگفته پیداست که امکان تحریم های همه جانبه علیه روسیه وجود ندارد.

به نظر می رسد روسیه می خواهد خود را از دردسرهای اوکراین رها کرده و به کریمه رضایت دهد تا بتواند از این طریق به دریای سیاه دسترسی داشته باشد. این مسیر آیا اوکراین را سمت تجزیه خواهد برد؟
تجزیه رسمی اوکراین چندان متصور نیست. ولی در عمل، وقتی شعله های این بحران فروکاسته شد، شرایط به گونه ای خواهد بود که کریمه به یک خودمختاری قابل توجهی دست خواهد یافت. اما بعید به نظر می رسد به عنوان یک کشور مستقل از سوی روسیه شناخته شود. اما به باور من کریمه به خودمختاری دست می یابد که به روسیه بسیار نزدیک خواهد بود. اگر این خودمختاری باقی بماند، همانگونه که شما اشاره کردید روسیه دیگر کاری با بقیه بخش های اوکراین نخواهد داشت و احتمالا حکومتی متمایل به غرب در کیف و سایر مناطق اوکراین برقرار خواهد شد.

بر این اساس با توجه به اینکه بیشتر منابع اقتصادی اوکراین در شرق این کشور و به ویژه کریمه قرار دارد و با توجه به تحلیل های که جنابعالی ارائه دادید، بازنده معادله اوکراین مردم این کشور و همچنین کشورهای اروپایی خواهند بود؟
تا اندازه ای زیادی بله. چراکه اوکراین در حال حاضر از نظر اقتصادی وضعیت بسیار نامناسبی دارد و گفته می شود دست کم حدود 15 میلیارد دلار برای بهبود شرایط اقتصادی این کشور مورد نیاز است. اما باید توجه داشت که در حال حاضر غرب و اروپا در موقعیتی نیستند که بتوانند میلیاردها دلار پول برای اوکراین خرج کنند. بنابراین این کشور تا چند سال آینده از نظر اقتصادی در مخمصه باقی خواهد ماند و آنچه از اوکراین فعلی باقی می ماند، کشوری فقیرتر از وضعیت کنونی آن است. ولی از نظر سیاسی امید اوکراین این است که در سالهای آینده بتواند به نحوی خود را جذب اتحادیه اروپا کند تا شاید از آن طریق وضعیت اقتصادی و سیاسی خود را بهبود بخشد.

اگر آنطور که شما اشاره کردید، اوکراین فقیرتر از قبل شود، این احتمال وجود دارد که این کشور اهمیت چندانی در معادلات آتی اروپا نداشته باشد؟
بله. چراکه وقتی اوکراین برای روسیه اهمیتی نداشته باشد، برای اروپا هم ارزش چندانی نخواهد داشت و شاید بتوان گفت، اوکراین با بلغارستان و یا مولداوی فرقی نخواهد داشت.

4949