اشتون و مثلث هسته ای، سیاسی و اقتصادی به مرکز تهران

«کاترین مارگارت اشتون» بارونس 58 ساله انگلیسی، در حالی عصر هفدهم اسفندماه به تهران وارد شد که از آذرماه 1388 به عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا جای «خاویر سولانا» را گرفت و به عرصه گفت و گوهای مستقیم با جمهوری اسلامی ایران راه یافت.

وی که تا پیش از آغاز فعالیت های سیاسی خود (بین سال های 1356 تا 1362)، در گروه «طرفداری از خلع سلاح هسته ای» (سی. ان. دی) عضو بود و تا سطح معاونت آن پیش رفت، پس از بر عهده گرفتن مسوولیت تازه خود در اتحادیه اروپا و نمایندگی گروه 1+5 در گفت و گوهای هسته ای با جمهوری اسلامی ایران، بار دیگر به حوزه فعالیت پیشین خود بازگشت.

انگلیس، فرانسه، آمریکا، روسیه و چین به همراه آلمان اعضای این گروه را تشکیل می دهند.

وی طی سال های گذشته در نشست های گوناگون از جمله استانبول (بهمن ماه 1389)، مسکو (فروردین ماه 1391)، بغداد (خردادماه 1391) و آلماتی 1 و 2 (اسفندماه 1391 و فروردین ماه 1392) با «سعید جلیلی» دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی و مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران، روبرو بود و پس از روی کار آمدن دولت یازدهم در مردادماه 1392 و ایجاد دگرگونی های رویکردی و انتقال پرونده هسته ای به وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، با «محمدجواد ظریف» رییس تازه دستگاه دیپلماسی.

شهریورماه امسال همزمان با برگزاری شصت و هشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد ظریف و اشتون با هم دیداری داشتند که طی آن، وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، بارونس را به تهران دعوت کرد.

با این همه، موضوع این سفر پس از توافق هسته ای سوم آذرماه ایران و گروه 1+5 موسوم به «برنامه اقدام مشترک» بار دیگر بر سر زبان ها افتاد و در حاشیه نشست بیست و نهم بهمن ماه در وین اتریش که مذاکره کنندگان ارشد هفت کشور برای رایزنی درباره چارچوب گام نهایی سند مورد توافق یا همان «راه حل جامع» دور هم گرد آمده بودند، به طور جدی مطرح شد.

اینک در حالی اشتون به همراه برخی معاونان و سخنگوی خود که او را در نشست های هسته ای پیشین یاری کرده اند، به تهران آمده است که گفت و گوهای کارشناسی از چهاردهم تا شانزدهم همین ماه همزمان با برگزاری نخستین نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال نو میلادی، برگزار شد.

همکاری های بین المللی هسته ای، راکتور آب سنگین اراک و جزییات برنامه غنی سازی تهران تا زمان پایان گام نهایی سند از جمله موارد مطرح در این نشست بود که نتیجه آن، مقدمه ای برای نشست مدیران سیاسی و مذاکره کنندگان ارشد در بیست و هفتم اسفندماه است.

همچنین انتظار می رود بروز برخی ناهماهنگی ها در انتقال مبالغ آزاد شده از 4،2 میلیارد دلار درآمدهای نفتی به تهران در سفر اشتون بررسی شود.

دوازدهم اسفندماه پس از 2 روز تاخیر نسبت به زمان توافق شده، قسط دوم به مبلغ 450 میلیون دلار در اختیار بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. قسط پیشین به مبلغ 550 میلیون دلار نیز باید دوازدهم بهمن ماه پرداخت می شد اما بانک مرکزی سوییس در واریز آن تاخیر داشت.

قرار بود قسط سوم به مبلغ 550 میلیون دلار هم شانزدهم اسفندماه به حساب ایران ریخته شود.

به هر روی با چشمپوشی از این بی برنامگی ها یا بدعهدی های غرب و اقدام های آن در تخریب فضای همکاری و کاهش اعتماد دوجانبه، به نظر می رسد توافق هسته ای هفت کشور، بارونس انگلیسی را در پیروزی بر منتقدانی که او را فاقد قدرت مدیریت این موضوع 10ساله می خواندند، یاری بخشیده است.

وی طی سفر به تهران برنامه هایی مانند دیدار با رییس جمهوری و رییس مجلس شورای اسلامی و نیز سفر به اصفهان را دارد.

** گسترش روابط سیاسی و اقتصادی، اهدافی فراتر از بحث هسته ای

درست است که نقش اشتون در ایران به عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بیشتر با گفت و گوهای هسته ای گره خورده است، اما وی به عنوان نماینده 28 کشور عضو اتحادیه اروپا که با بحران های اقتصادی دامنه داری دست به گریبانند، ماموریت های دیگری نیز دارد.

همزمان با رویکرد مقام های ارشد برخی کشورهای اروپایی به بالا بردن سطح روابط سیاسی و تجاری با تهران به ویژه پس از سفر وزرای امورخارجه ایتالیا، سوئد، بلژیک، لهستان و اسپانیا و نیز برخی هیات های اقتصادی از کشورهایی مانند فرانسه و آلمان به تهران، حضور مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در برقراری روابط سیاسی و اقتصادی راهگشا خواهد بود.

حتی قرار است پس از اشتون که مدتی (در سال 1387) مامور بلندپایه اتحادیه اروپا در امور تجاری بود، وزیر امورخارجه یونان نیز به تهران سفر کند.

این جنبه از سفر اشتون به تهران آنچنان اهمیت دارد که چهاردهم اسفندماه به نوشته تارنمای وزارت امورخارجه آمریکا، «جن ساکی» سخنگوی این وزارتخانه در گفت و گو با خبرنگاران این سفر را «طبیعی» خواند و گفت: به طور کلی طبیعی است که اشتون به عنوان نماینده ارشد اتحادیه اروپا که نقش مهمی را در گفت و گوها ایفا می کند با مقام هایی از ایران و گروه 1+5 در ارتباط باشد.

اما «وندی شرمن» مذاکره کننده ارشد و معاون وزیر امورخارجه آمریکا، همزمان با نشست وین موضعی روشن تر گرفته بود.

به نوشته تارنمای وزارت امورخارجه آمریکا، وی بیست و هشتم بهمن ماه در نشست خبری خود در پاسخ به پرسشی درباره سفر اشتون به تهران گرچه به طور مستقیم نظری نداد اما گفت: در برنامه اقدام مشترک، تخفیف های هدفمند محدود در اعمال تحریم ها در نظر گرفته شده و کار با ایران در چهارچوب آنها ممکن است. راه هایی نیز هست که شرکت ها بتوانند با ایران تجارت قانونی داشته باشند. زمینه هایی وجود دارد که مورد تحریم نیست اما تحریم های پایه ای ایالات متحده و اتحادیه اروپا، در زمینه نفت و فعالیت بانکی است و تحریم های مالی همچنان برقرار خواهند بود. از این رو می خواهیم که شرکت ها توجه داشته باشند چکار می کنند.

پیش از این گفته های تهدیدآمیز شرمن خطاب به شرکت های علاقه مند به حضور در بازارهای ایران، رییس جمهوری آمریکا نیز بارها از جمله همزمان با سفر همتای فرانسوی خود به واشنگتن، بر لزوم پرهیز شرکت های خصوصی از ورود به عرصه تجارت با تهران تاکید کرده بود.

به هر روی، در سایه سند مورد توافق تهران و گروه 1+5 گرچه هنوز در گام نخست بخش های مهمی از تحریم ها بر جای مانده اند اما به عنوان یکی از بایسته های راه حل جامع در گام نهایی چنانچه حسن نیت و فضای اعتماد همچنان وجود داشته باشد، همه تحریم های هسته ای برطرف خواهد شد.

پس از آن و به دنبال اینکه حرف جمهوری اسلامی ایران درباره رویکرد فقط صلح آمیز فعالیت های هسته ای آن به کرسی می نشیند، همه ابهام افکنی های بی پایه به پایان خواهد رسید و به تهران همچون دیگر اعضای معاهده منع گسترش تسلیحات اتمی (ان. پی. تی) نگاه خواهد شد.

روشن است در شرایطی که آمریکا به سبب جایگاه مهم تهران در منطقه و نقش کلیدی آن برای میانجیگری و ارایه پیشنهادهای کاربردی در حل مسائل فرامنطقه ای مانند سوریه، نسبت به افزایش روابط اروپا و دیگر کشورها با ایران نگرانی دارد، اقتصاد غربی مبتنی بر سود نمی تواند از مزیت ها و استعدادهای طبیعی و ذاتی یکی از مهمترین کشورهای خاورمیانه چشم بپوشد. به ویژه با توجه به اتفاق های تازه اوکراین و شکرآب شدن روابط اروپا و روسیه، اتحادیه برای یافتن منابع گازی جایگزین به تکاپو افتاده است.

در چنین شرایطی، تهران نیز با داشته های ارزشمند خود ناشی از 35 سال تحریم، می داند نتیجه حضور شرکت های غربی در بخش های کلیدی یک صنعت و وابستگی کامل به آنها چه پیامدهای احتمالی خواهد داشت.

بسیاری از شرکت های اروپایی طی سال های گذشته در حالی پس از وضع تحریم های گوناگون عرصه فعالیت های اقتصادی ایران را ترک کردند که شاید هیچگاه در تصور آنها نمی گنجید تهران با اتکا به توانمندی های فنی و تخصصی داخلی خود، چرخه صنعت را همچنان در گردش نگاه دارد و آسیب های ناشی از نبود آنها را نسبت به پیش بینی ها بسیار کمتر کند.

به هر روی، تهران با روشن کردن چارچوب ها و مرزبندی های خود، افزون بر استقلال و اتکا به نیروی داخلی و ملت، از دلایل بنیادین و نیازهای شرکت های خارجی برای ورود به این عرصه به ویژه با توجه به بحران های مالی و اقتصادی جهانی آگاهی دارد و با توجه به رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی، چرایی، چگونگی و اهداف هر گونه روابط با آنها را از پیش تبیین و بررسی می کند تا راه آسیب های احتمالی را سد کند.

بنابراین حتی اگر اشتون و دیگر مقام های بلندپایه کشورهای غربی و شرقی بارها و بارها به تهران بیایند، جمهوری اسلامی ایران به منظور دستیابی به بالاترین سطح از منافع ملی و اقتدار درونزا، با در نظر گرفتن چنین شرایطی جذب سرمایه شرکت های خارجی را در برنامه های صنعتی و اقتصادی خود لحاظ می کند و همانگونه که در موضوع هسته ای ثابت کرد ذره ای از حقوق خود کوتاه نمی آید، در این عرصه نیز باید با بصیرت و هوشیاری عمل کند.

با این همه بارونس انگلیسی در سفر به تهران فرصت چهره به چهره شدن با ملت ایران و آگاهی بیشتر از اصول و ارزش ها، فرهنگ و تاریخ و توانمندی ها و انتظارها را می یابد؛ امری که به او درس های فراوانی به ویژه در ماه های باقیمانده از ماموریت او خواهد آموخت.

از مریم مسعود- گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**1961**1358