لبه تیغ مناقشه روسیه و غرب بر سر کریمه

به گزارش ایرنا، بحران در روابط روسیه وغرب بر سر تحولات جاری اوکراین در روزها ی گذشته وارد مرحله جدیدی شد که در دوره پس از فروپاشی شوروی سابق تا به امروز بی سابقه بوده است.

هرچند برخی تحلیلگران با اشاره به جنگ هشت روزه روسیه با گرجستان بر سر منطقه اوستیای جنوبی درتابستان 2008 می گویند که تجربه امروز اوکراین و تعمیق مناقشه میان مسکو و غرب بر سر آن با جنگ روسی-گرجی شباهت دارد، اما نگاهی اجمالی به موضع گیری های دو طرف نشان می دهد که اختلاف در مواقع در مقطع کنونی شدیدتر است.

در واقع بحران درمناسبات روسیه با غرب به دلیل ویژگی های خاص جمعیتی و سرزمینی اوکراین و اهمیت راهبردی کی یف در معادلات دو طرف، تجربه جدیدی در دکترین توسعه طلبی غرب در چارچوب ناتو به سوی شرق و ایستادگی روسیه بر موضع خود مبنی بر مخالفت قاطع با این روند از سوی دیگر محسوب می شود.

کارشناسان مسایل سیاسی با اشاره به گسترش بحران سیاسی اوکراین به ورای مرزهای این کشور می گویند که بروز این وضعیت، روسیه و غرب را رویاروی هم قرار داده و تحولات منطقه خودمختار شبه جزیره کریمه به شکل تسلط روس زبانان ساکن آن بر تمامی ساختارها ی قدرت حل بحران پیش آمده را پیچیده تر کرده است.

بدیهی است که روسیه و غرب هر یک از اهرم ها و ضعف های خاصی در ارتباط با وضعیت پیش آمده پیرامون اوکراین به ویژه شبه جزیره کریمه به عنوان محل استقرار تاریخی ناوگان دریای سیاه روسیه برخوردار هستند و بر تکیه بر آنها سعی می کنند ضمن تهدید طرف مقابل تا حد ممکن سیاست های خود را پیش ببرند.

بر همین مبنا روسیه با تکیه بر ابزار وابستگی اقتصادی 60 درصدی اوکراین به بازار 140 میلیون نفری خود و دیگر کشورهای همسود، جمعیت 15 میلیون نفری روس زبان های ساکن مناطق شرقی و جنوبی اوکراین و درنهایت قدرت بازدارندگی بالای نظامی خود در چارچوب ناوگان های دریایی و نیروهای موشکی راهبردی از پیشرفت غرب در مساله اوکراین ممانعت کند.

از سوی دیگر غربی ها نیز در محور آمریکا و اتحادیه اروپا و در اصل با تحریک و نظریه پردازی واشنگتن با هشدارهایی از قبیل احتمال اخراج مسکو از گروه 8، اعمال تحریم های یکجانبه و در نهایت مانور بر سر توانمندی های نظامی خود در چارچوب ناتو تلاش دارد ضمن ممانعت از ورود نیروهای نظامی روس به خاک اوکراین، گام دیگری در راستای سیاست های میان و بلندمدت خود مبنی بر تنگ تر حلقه محاصر بر روسیه بر دارد.

مجموعه این شرایط باعث شده است که کارشناسان مسایل سیاسی برداشت های متفاوتی از وضعیت بغرنج پیش روی مناسبات شکننده روسیه و غرب از یک سو و مسکو و کی یف از سوی دیگر داشته باشند، ضمن اینکه اکثریت آنان وقوع هر گونه درگیری نظامی جدی میان نیروهای نظامی روس با اوکراین یا غرب را به دلیل غیرقابل جبران بودن هزینه های آن برای طرفین رد می کنند.

در واقع از این دیدگاه بحران اوکراین مرحله جدیدی از مناقشات دیرینه میان بلوک غرب باقیمانده از دوران جنگ سرد و روسیه میراث دار امپراطوری تزارها و حکومت 70 ساله کمونیسم بر پهنه وسیعی از جهان می باشد که امروزه آتش زیر خاکستر آن در شبه جزیره کریمه جان دوباره ای گرفته است.

دریا تسیلوریک تحلیلگر روزنامه نزاویسمایا گازتا در تبیین بن بست کنونی در روابط مسکو غرب بر سر اوکراین می گوید: غرب ادعا می کند که شبه جزیره کریمه زیر نظر نظامیان و شبه نظامیان روس قرار دارد و بر همین اساس مسکو را به تخلف از سلسله توافقات بین المللی متهم می کند و اقدامات متقابل را بررسی می نماید.

وی اضافه می کند: البته در حال حاضر غرب از وسایل مؤثر اعمال فشار بر مسکو برخوردار نیست و همان طور که روزنامه واشنگتن پست به تازگی در یکی از مقالات خود نوشت، باراک اوباما باید برای این وضع آماده باشد که ولادیمیر پوتین مانند تجربه مداخله در گرجستان، حرف آمریکا را نادیده بگیرد.

خانم تسیلوریک تشریح کرد : باراک اوباما به عنوان واکنش به حوادث جاری، امکان لغو موافقت نامه بازرگانی با روسیه، اخراج مسکو از گروه 8 و انتقال ناوهای جنگی آمریکایی به منطقه را بررسی می کند، ولی جرج بوش نیز در جنگ سال 2008 میان روسیه و گرجستان به همین شیوه عمل متوسل شد، ولی به جایی نرسید.

وی افزود:همان طور که روزنامه نیویورک تایمز نیز به تازگی اعلام کرد حتی اعمال تحریم های شبیه به تحریم های ضد ایرانی نیز غیر ممکن است، زیرا اروپا با روسیه ارتباط محکم تری دارد و روسیه صادر کننده اساسی گاز طبیعی به اروپا است.

تحلیلگر روس نتیجه گیری می کند که غرب می تواند درباره خطوط قرمز صحبت کند، ولی برای مناقشه جدی با روسیه آماده نیست.

گئورگی بوفت دیگر کارشناس مسایل سیاسی روسیه نیز در مقاله در روزنامه ˈعصر مسکوˈ در این باره نوشت: اوضاع اوکراین و از جمله کریمه با سرعت برق آسایی تغییر می کند، ولی تاکنون درگیری های مسلحانه بین واحدهای نظامی اوکراینی و افراد مسلحی که از آنها با عنوان نیروهای ویژه یاد می شود، رخ نداده است.

بوفت بعید می داند که آمریکا یا ناتو با روسیه بر سر اوکراین بجنگند، ولی روشن است که حوادث اوکراین باعث بحران شدید بین روسیه و غرب شده است که عواقب آن قابل پیش بینی نیست.

وی تشریح می کند: بعضی سیاستمداران غرب، اوضاع جاری را به ˈبهار پراگˈ تشبیه می کنند، اما به این نکته توجه نمی کنند که اتحاد جماهیر شوروی در سال 1976 با اروپا روابط سیاسی و اقتصادی کمتری داشت تا روسیه امروزی. هر چند این ارتباط متقابل است و اروپا هم به روسیه احتیاج دارد.

تحلیلگر روس تأکید می کند که حتی سئوال همه پرسی کریمه نیز به گونه ای تنظیم شده است که به جدایی فوری آن از اوکراین منجر نمی شود و می تواند به ارتقای سطح خودمختاری این منطقه در داخل اوکراین بیانجامد.

به عقیده نویسنده، اصل کار در شرایط جاری اجتناب از وقوع جنگ است زیرا بعد از آن راه بازگشتی وجود نخواهد داشت.

آلکساندرا سامارینا کارشناس مسایل بین المللی روس نیز با اشاره به تامل نمایندگان دوما در خصوص تنش پیش آمده میان روسیه و غرب بر سر اوکراین معتقد است که دو طرف باوری به درگیری ندارند و تنها به لفاظی دوجانبه بسنده می کنند.

سامارینا به تأخیر آشکار در اتخاذ تصمیمات دومای روسیه اشاره کرد و نوشت : نمایندگان دوما سفرهایی به کریمه انجام دادند و مطالبی را در آنجا بر زبان آوردند، ولی از اتخاذ تصمیم ها سطح پارلمانی خودداری می کردند و فقط بعد از مصاحبه مطبوعاتی ویکتور یانوکوویچ رئیس جمهور اوکراین در راستوف و اقدام ولادیمیر پوتین نسبت به درخواست اجازه اعزام نیروهای مسلح به اوکراین، فعال شدند.

وی اضافه می کند: البته مقام های روسیه همیشه تأکید می کنند که همه تدابیر قاطعانه را برای روز مبادا نگه می دارند و نمی خواهند فوراً وارد نبرد شوند. به عبارت دیگر، پوتین هنوز تصمیمات بازگشت ناپذیر را اتخاذ نکرده و دست او باز است.

آلکسی مالاشنکو کارشناس مرکز کارنگی مسکو نیز معتقد است که تماس های تلفنی طولانی ولادیمیر پوتین با همتایان غربی وی نشان می دهد که رییس جمهور روسیه و غربی ها می خواهند به گونه ای با هم کنار بیایند.

وی اضافه می کند: پوتین می خواهد ثابت کند که اوکراین و کریمه برای روسیه مناطق فوق العاده مهم هستند که همه تحولات آنجا برای مسکو حساس می باشد و لذا روسیه نمی تواند از کنترل آنها دست بکشد.

مالاشنکو معتقد است که طرفین به جستجوی راه سازش خواهند پرداخت که ممکن است غیرعلنی باشد.

وی به انزوای فزاینده روسیه حتی از طرف چین، قزاقستان و قرقیزستان اشاره می کند و می گوید: زیرا در این کشورها نیز(همانند اوکراین) جمعیت قابل توجه روسی وجود دارد و آنها نگران جدایی مناطق روس نشین هستند. مالاشنکو رسیدن به سازش با غرب را امکان پذیر میداند و می گوید: مسکو می تواند با اصرار بگوید که از 2.5 میلیون نفر جمعیت کریمه، 1.5 میلیون روس هستند و اینکه ˈما از کریمه دست نخواهیم کشیدˈ و غرب ناگزیر به سازش تن خواهد داد.

میخاییل رمیزوف رئیس موسسه راهبرد ملی روسیه نیز بر این باور است که تصمیم ولادیمیر پوتین (مبنی بر مداخله در اوکراین و حمایت از روس زبانان این کشور) بیشتر می تواند جلوی خونریزی را بگیرد تا آن را تحریک کند، زیرا مقام های جدید کی یف فهمیده اند که نمی توان به آسانی کریمه را تسخیر کرد و روسیه پشتیبان آن است. رمیزوف معتقد است که بیانیه های اخیر یولیا تیموشنکو، آرسنی یاتسنیوک و دیگر سران گروه های سیاسی اوکراین نشان می دهد که آنها برای جنگ آماده نیستند.

برآیند اظهار نظر مقام های روس و غربی نشان می دهد که دو طرف ضمن تلاش برای پیشبرد برنامه های منفعت طلبانه خود در قبال تحولات اوکراین به راحتی حاضر نیستند جبهه جدیدی را با چشم انداز درگیری نظامی احتمالی بگشایند.

نمود این رویکرد را می توان در رایزنی های مدوام مقام های اتحادیه اروپا و آمریکا با مقام های روس از یک سو و اظهار تمایل مسکو برای جلوگیری از تشدید تنش در روابط با طرف های غربی با تاکید برغیرقابل چشم پوشی بودن ادامه استقرار ناوگان دریای سیاه این کشور در خاک کریمه از سوی دگر مشاهده کرد.

در نهایت می توان گفت که مناسبات شکننده روسیه و غرب بر سر اوکراین این روزها بر لبه باریک تیغی حرکت می کند که در مناقشه تاریخی قدرت های بزرگ برای پیشبرد برنامه های توسعه طلبانه خود در دهه ها وقرن های گذشته ریشه دارد و امروز خود را در اختلاف سرزمینی جدیدی در مناطق شرقی و جنوبی اوکراین نمایانده است.

اروپام/518 ** 1064