قامت مسجد "ملک زوزن" در غربت کویر سربرافراشت/ اثر تاریخی عهد خوارزمشاهیان روی ریل یونسکو

به گزارش خبرنگار مهر، 9 قرن است که مسجد ملک زوزن با معماری اسلامی در پهن دشتی سوزان رخسارش را به نمایش گذاشته و چشم هر بیننده ای را متحیر ساخته؛ کاشي هاي لعابي لاجوردي و فيروزه اي حکایت از عظمت و قدمت این مسجد تاریخی دارد و تماشاي آن آدمی را به حيرت وا مي دارد.

مسجد ملک زوزن يکي از قديمي ترين بناهاي ايراني است

امروز از مسجد ملک زوزن جز دو ايوان از هم گسسته چيزي باقي نمانده و پايه هاي اصلي ايوان ها مربعي غول آسا است و قالب آجرهاي به کار رفته در این اثر تاریخی ۲۵ در ۳۵ سانتي متر است؛ اين مسجد يکي از قديمي ترين بناهاي ايراني است که در تزئين نماي خارجي آن از کاشي هايي دو رنگ بهره گرفته شده است.

آرش مفید که یک باستان شناس است در رابطه با این اثر تاریخی به مهر گفت: این اثر جاودانه و تاریخی با قرار گرفتن در منطقه بکر کویر چشم مسافران و گردشگران را خیره ساخته و شاید اگر تبلیغ درستی از این گونه آثار صورت بگیرد هرساله تعداد زیادی از گردشگران به این نقطه زمین هجوم آورند.

این بنا ازمساجدد ایوانی عهد خوارزمشاهیان به سبک خراسانی است

وی ادامه داد: هنوز کاشي هاي لعابي لاجوردي و فيروزه اي مسجد ملک زوزن از رنگ و لعاب اوليه برخوردار است و این بنا ازمساجد ایوانی عهد خوارزمشاهیان به سبک خراسانی است که ملک قوام الدین زوزنی روی بقایای مسجد قبلی در سال 616 ه. ق ساخته اما در طول تاریخ به علت جنگ های داخلی وبی توجهی دولتهای وقت و حوادث طبیعی دچارتخریب شده طوری که کتیبه های مسجد جز یک کتیبه غالبا ازبین رفته است.

 وی بیان کرد: این بنای تاریخی با قامتی سربرافراشته در کویری ترین نقطه زمین یعنی شهرستان خواف قرار گرفته و مساحت فعلي آن بالغ بر يک هزار مترمربع است ليکن از نماهاي جانبي متصل به ديواره هاي بيروني مسجد که هنوز باقي مانده، پيداست که بيوتات و شبستان هاي مسجد در جهات شمال و جنوب بيش از وضعيت فعلي گسترده بوده است.

پلکاني که به طور مارپيچي موذن را به گلدسته ها مي رسانده است

این باستان شناس عنوان کرد: در شبستان غربي این مسجد پلکاني وجود دارد که به طور مارپيچي بر حول استوانه اي از آجر مي چرخيده و موذن را به گلدسته ها مي رسانده است؛ پلکان زاويه راست در زلزله هاي اخير به کلي متلاشي شده و هم اکنون قامت از هم پاشيده آن در پشت شبستان ديده مي شود که مربوط به زمان بازديد محمدرضا خسروي بوده که در حال حاضر مرمت و احيا شده اما پلکان سمت چپ همچنان تا فرق بناي باقي مانده از مناره باقي است.

مفید یادآور شد: شهر در خاک خفته زوزن که روزگاری زادگاه سياست گذاران، وزیران و شاعران و فقيهان بوده قرنهاست که مسجدی منحصر به فرد را در خود جای داده طوری که اين بنا توجه هر بيننده اي را به خود جلب مي کند و تماشاي آن هر انساني را به حيرت وا مي دارد.

ملک زوزن؛ عظمت خویش را به رخ جهانیان می کشاند

وی تاکید کرد: اين بنا، با تمام بي مهري توانسته است همچنان شکوه و عظمتش را به رخ همه جهانیان بکشاند و هنوز کاشي هاي لعابي لاجوردي و فيروزه اي نزديک به ۹ قرن است که همچنان از رنگ و لعاب اوليه برخوردار است.

یک کارشناس آثار باستانی نیز در توضیح این بنای تاریخی به مهر گفت: اين مسجد را ملک زوزن در دهه اول قرن هفتم برآورده است و اکنون از این مجموعه شگفت انگيز جز دو ايوان از هم گسسته چيزي باقي نمانده و دو ايوان باقي مانده مسجد رو در روي هم و به فاصله ۴۵ متر از يکديگر قرار دارند.

عبدالله پوراسد با بیان اینکه "آندره گدار فرانسوي می گويد اين مسجد از مساجد دو ايوانه نظير مسجد فارومد ايوانه سبک خراساني بوده است، افزود: ضخامت دو ایوان 6 در۶ متر و فاصله آنها از همدیگر۴۵ متر و ارتفاع  باقی مانده آن حدود۱۸ متر است که در طول تاریخ به علت جنگ های داخلی وبی توجهی دولتهای وقت وحوادث طبیعی دچارتخریب شده طوری که کتیبه های مسجد جز یک کتیبه غالبا ازبین رفته است.

وی با اعلام اینکه این بناحدود۱۲۰سال دررونق کامل بوده، افزود: پايه هاي اصلي ايوان ها مربعي غول آسا به ابعاد ۵ متر و قالب آجرهاي به کار رفته در آن ۲۵ در ۳۵ سانتي متر است اما رگه هاي ديگري از آجر که براي شکل دادن به کتيبه ها و سايبان از آن ها استفاده مي شده قالبي حدود نيم متر در نيم متر دارد؛ دهنه هر ايوان ۱۴ متر و ارتفاع باقي مانده ايوان متجاوز از ۲۰ متر است و در همين حال منظره اي را از بلندترين و عظيم ترين ايوان موجود در آثار سرتاسر استان خراسان رضوي به نمايش مي گذارد.

 بهره گیری از کاشي هاي دو رنگ در تزیین نمای خارجی

وی تاکید کرد: اين مسجد يکي از قديمي ترين بناهاي ايراني است که در تزيين نماي خارجي آن از کاشي هايي دو رنگ استفاده شده و بنا به دلايلي برخی از محققان اين مسجد را متعلق به کاخ ملک زوزن می دانند؛ "قوام الدين مويد الملک ابوبکر علي الزوزني يکي از رجال نامدار دوران سلطنت خوارزمشاه است، علاء الدين محمد بن تکش که از ۵۹۶ تا ۶۱۷ هجري قمري سلطنت کرده بود هنگامي که ايالت کرمان به نام خوارزمشاه فتح شد ملک زوزن حکمران آن جا شد و چند سال بعد درگذشت، او در زوزن يک قصر باشکوه بنا کرد.

این کارشناس آثار باستانی عنوان کرد: ریزه کاری های این بنا به علت یورش مغولان و مرگ قوام الدین ناتمام ماند تا اینکه درزلزله سال 737 ه.ق ویران گردید.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز با اشاره به اینکه مسجد ملک زوزن در انتظار ثبت جهانی است، گفت: از مجموع 1400 اثر تاریخی ثبت شده در فهرست ملی استان، هفت اثر تاریخی قابلیت و شرایط ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو را دارد.

اثر تاریخی عهد خوارزمشاهیان روی ریل یونسکو

رجب علی لباف خانیکی افزود: هم اکنون هفت اثر برجسته تاریخی شامل قنات قصبه گناباد، شهر تاریخی توس و آرامگاه فردوسی، آسبادهای نشتیفان خواف، مسجد ملک زوزن خواف، مدرسه غیاثیه در خرگرد خواف، ربات شرف و مجموعه مزار جام در تربت جام قابلیت ثبت در فهرست جهانی را دارد.

وی تصریح کرد: اثر تاریخی ملک زوزن که متعلق به عهد خوارزمشاهیان است اکنون روی ریل یونسکو  است اما در حقیقت هنوز اقدام جدی برای تشکیل پرونده جهانی این اثر انجام نگرفته است.

خانیکی یادآور شد: به زودی اقدامات لازم از سوی کارشناسان میراث فرهنگی استان برای تشکیل پرونده این اثر تاریخی که يکي از قديمي ترين بناهاي ايراني است صورت می گیرد.

...............................

گزارش: مرضیه صاحبی