ایران، زیر چکمه های استبداد رضاخان

در سال های پر آشوب مشروطه تا پایان جنگ جهانی اول و در آستانه کودتا سوم اسفند ایران به دلیل بروز برخی حوادث و اتفاقات در شرایط بسیار آشفته ای قرار داشت.

اوضاع پریشان دولت مرکزی که در این مقطع زمانی جز در تهران در سایر نقاط کشور وجود خارجی نداشت، درگیری های داخلی، ضعف مدیریتی و نداشتن برنامه های کاربردی برای اداره کشور، از یک سو و مداخله روز افزون روس و انگلیس در امور داخلی این کشور که از آغاز سلطنت قاجاریه شروع شده بود از سوی دیگر ، به بی ثباتی و نابسامانی کشور به ویژه در عرصه ی اقتصادی شدت بخشیده بود.

کشور در چنان وضعیت اسفناکی قرار داشت که حتی برخی بنیانگذاران جنبش ضد استبدادی به این نتیجه رسیده بودند که تنها یک دیکتاتور می تواند آرامش را به ایران بازگرداند.

از سوی دیگر، انگلیسی ها که با وقوع انقلاب 1917 بلشویک ها در روسیه و خروج آنها از ایران، یکه تاز میدان شده بودند، سعی کردند از این فرصت برای گسترش و توسعه سیطره ی خود بر ایران و منابع آن استفاده نمایند.

انگلستان در ابتدای امر با انعقاد قرارداد 1919 وثوق الدوله که به موجب آن امور نظامی و مالی ایران زیر نظارت دولت انگلیس قرار می گرفت، وارد عمل شد، اما این قرارداد به علت مخالفت های داخلی و خارجی تصویب نشد.

انگلیسی ها درصدد برآمدند تا طرح دیگری برای اجرای مطامع خود بریزند و سرانجام کودتای اسفند 1299 برنامه ریزی شد.

آنها برای انجام چنین کاری به دو مهره سیاسی و نظامی نیاز داشتند، که در این میان سیدضیاءالدین طباطبایی مدیر جوان و 31 ساله روزنامه رعد به عنوان چهره سیاسی و رضاخان سوادکوهی که چند سال قبل توسط اردشیر جی به عوامل انگلستان ملحق شده بود به عنوان عامل نظامی کودتا به ژنرال ˈآیرون سایدˈ معرفی و برگزیده شدند.

قبل از کودتا، برای اطمینان رضا خان در اینکه در تصرف تهران مشکلی پیش نمی آید، ژنرال انگلیسی به او اعلام کرد که احمد شاه در جریان این اقدام قرار دارد و نورمن سفیر انگلستان در تهران مشکلات احتمالی را مرتفع خواهد کرد.

سرانجام در اوایل اسفند 1299ش، قوای قزاق به فرماندهی رضا خان از قزوین به سوی تهران حرکت کردند و بدون هیچگونه مشکل جدی، در سوم اسفند، تهران را تصرف نمودند.

در همان ساعات اولیه، اعلامیه کودتاچیان به امضای رضا تحت عنوان ˈ حکم می کنم ˈ در نه ماده که یکی از مواد ان اعلام حکومت نظامی و دیگری تعطیلی تمام وزارتخانه ها بود بر در و دیوار شهر چسبانده شد و همچنین حدود صد نفر از رجال و روحانیون معروف از جمله آیت الله مدرس بازداشت شدند.

در روز بعد کودتا، احمدشاه قاجار پادشاه وقت ایران، از روی ترس و ناچاری بدون هیچ واکنش جدی سیدضیاءالدین طباطبایی را به سمت نخست وزیری و رضاخان را به سرداری و لقب سردار سپهی منصوب کرد و پس از مدتی مقام وزارت جنگ نیز به رضاخان واگذار شد و همین امردر طی سال های آتی سکوی پرتابی برای وی شد.

در واقع پس از کودتا رضاخان به سرعت موقعیت خود را در رأس نیروهای نظامی و سپس وزارت جنگ تثبیت کرد و با ایجاد رعب و وحشت در عرصه سیاسی و اجتماعی کشور، گام به گام موانع قدرت و سلطه را از پیش روی خود برداشت.

وی مخالفان سیاسی خود در داخل و خارج از مجلس شورای ملی را به طرق مختلف مورد حمله قرار داد و با توسل به تزویر و ریا و نیز تطمیع و رعب افکنی و زور در راه پیشبرد اهداف خود گام برداشت.

رضاخان با در دست گرفتن پست نخست وزیری در سال 1302 ش و سپس به راه انداختن غائله جمهوری خواهی در اواخر سال 1302 به تدریج مقدمات صعود خود به تخت سلطنت و عزل سلسله قاجار را مورد توجه جدی قرار داد.

چنانچه که مجلس پنجم با تصویب ماده واحده ای انقراض سلطنت قاجار را اعلام و مقدمات انتقال قدرت از قاجاریه به وی را فراهم آورد ورضاخان پهلوی را در 22 آذر ماه 1304 به رضاشاه پهلوی تبدیل نمود.

و بدین ترتیب کودتای سوم اسفند سال 1299 سرآغاز و مقدمه سلطه ی مستبدانه 53 ساله خاندان پهلوی بر مردم ایران شد.ک/4

7276/555

برگرفته از تاریخ ایران بعد از اسلام، عباس اقبال آشتیانی- باقر عاقلی، نشر نامک و صعودرضاخان و سقوط قاجار، مظفر شاهی