جامعه اقتصادی واحد آ.سه.آن: آغاز تحول جهانی از جنوب شرق آسیا

هدف از تاسیس آ.سه.آن در ابتدا مقابله با گسترش کمونیست ها در ویتنام و شورش های داخلی در مرزهای خود این کشورها بود. اعضای این اتحادیه در سال 1976 پس از نشست جزیره بالی در اندونزی اقتصاد را محور اصلی همکاری های خود قرار دادند. سپس در سال های 1984 تا 1999 برونئی، ویتنام، لائوس، میانمار و کامبوج نیز به این اتحادیه پیوستند تا اهداف اقتصادی خود را به طور مشترک پیگیری کنند.

طرح تشکیل جامعه اقتصادی واحد آ.سه.آن از جمله برنامه های اصلی این اتحادیه به شمار می رود که می تواند تاثیرات و پیامدهای فرامنطقه ای به همراه داشته باشد. پیشنهاد این طرح به سال 1997 باز می گردد که سران این اتحادیه در کوالالامپور پایتخت مالزی بر محورهای تحول آ.سه.آن به یک منطقه با رقابت بالا، پر رونق و پایدار، دارای توسعه اقتصادی یکسان، کاهش فقر و تفاوت های اقتصادی اجتماعی تاکید کردند.

این موضوع در نشست سال 2003 جزیزه بالی و سپس در سال 2006 برای بار دیگر در کوالالامپور مطرح شد تا در نهایت در سال 2007 در سیزدهمین نشست سران آ.سه.آن در سنگاپور تشکیل بازار واحد آ.سه.آن و برنامه جامع تحقق این هدف تا سال 2015 در دستور کار اعضای دهگانه این اتحادیه قرار گرفت.

تعامل با جامعه اقتصادی واحد آ.سه.آن که در کمتر از 24 ماه آینده محقق خواهد شد از لحاظ اقتصادی و فرهنگی برای کشورهای خارج از این اتحادیه از جمله ایران حائز اهمیت است. از اینرو این نوشته بر آن است تا با تشریح وضعیت اقتصادی و فرهنگی منطقه و ارتباط آن با منافع فرهنگی - اقتصادی ایران بر ضرورت اقدامات مورد نیاز جهت تامین منافع آتی جمهوری اسلامی ایران تاکید کند.



*** ویژگی های اقتصادی آ.سه.آن

کشورهای دهگانه حوزه جنوب شرق آسیا که از نظر اقتصادی قرن بیست و یک را با شروع خوبی آغاز کرده اند و در یک دهه گذشته نیز اثبات کرده اند می توانند در آینده اقتصادی جهان نقش مهمی ایفا کنند، توجه بیش از پیش کشورهای غربی را به خود جلب کرده اند.

هر چند که سطح پیشرفت اقتصادی این کشورها یکسان نیست و برخی کشورها از قبیل سنگاپور و مالزی توانسته اند شرایط اقتصادی خوبی نسبت به سایر کشورها ایجاد کنند، اما دیگر کشورهای منطقه از جمله اندونزی، فیلیپین، میانمار و تایلند با در اختیار داشتن مولفه های مهمی از قبیل نیروی انسانی کافی، منابع دست نخورده طبیعی و فرصت سرمایه گذاری در بخش های مختلف همچنان دارای اهمیت فراوان هستند.

اهمیت اقتصادی کشورهای منطقه باعث شده که حتی آمریکا نیز آینده خود را وابسته به آینده این کشورها بداند و به خاطر تامین آنچه منافع ملی خود می خواند از هیچ اقدامی کوتاهی نکند. از جمله تلاش های آمریکا می توان به انجام سفرهای پی در پی مقامات ارشد آمریکایی به کشورهای منطقه و همچنین به حضور نظامی درفیلیپین اشاره کرد. فیلیپین تا اواخر قرن بیست میزبان آمریکا بود و پس از آن که مردم این کشور حضور نیروهای نظامی آمریکایی را در خاک خود برنتافتند بساط نظامیگری آمریکا از این منطقه برچیده شد.

البته حضور چین به عنوان یکی از قدرت های بلامنازع اقتصادی که آمریکا را وادار به تلاش کرده است تا مانع از رشد بیش از اندازه این کشور شود بحثی است که مجال پرداختن به آن در این نوشته وجود ندارد و هدف نیز نشان دادن بخشی از واقعیت های منطقه است که بر اساس آن می توان نتیجه گرفت ایران باید آنگونه که بایسته و شایسته است به کشورهای حوزه جنوب شرق آسیا موسوم به آ.سه.آن توجه کافی کند .

توجه ایران به این منطقه در حال رشد می تواند منافع این کشور را بدنبال داشته باشد و مانع پیشی گرفتن رقبای ایران در صحنه منطقه جنوب شرق آسیا شود.

نگاهی به حجم مبادلات چهار میلیارد و 844 میلیون و 633 هزار دلاری تجاری ایران با اعضای اتحادیه آ.سه.آن در سال 2012 نشان می دهد که سهم واردات ایران دو میلیارد و 200 میلیون و 384 هزار دلار و سهم صادارت نیز دو میلیارد و 644 میلیون و 249 هزار دلار بوده است.

ارقام فوق نشان می دهد که سهم حجم مبادلات تجاری ایران با 10 کشور عضو اتحادیه آ.سه.آن که حدود 10 درصد (بیش از 640 میلیون نفر) جمعیت جهان را در خود جای داده بیست و پنج صدم درصد حجم مبادلات تجاری این اتحادیه با کشورهای جهان ست که نیمی از آن به صادرات و نیمی از آن به واردات تعلق می گیرد.

موتور پیشرفت کشورهای منطقه که یکی پس از دیگری حرکت خود را آغاز کرده اند و وجود فرصت های سرمایه گذاری در بخش هایی از قبیل کشاورزی و انرژی (از جمله نفت و گاز)، نداشتن نیروی کار ماهر، توان محدود تولید محصولات غذایی و کشاورزی به دلیل شرایط آب و هوایی، تفاوت زیاد بین ارزش واحد پول این کشورها در مقایسه با کشورهای آمریکایی و اروپایی فرصت بی نظیری است تا بتوان میزان همکاری اقتصادی و تجاری را با کشورهای این اتحادیه افزایش داد.

ایمن بودن محیط اقتصادی و سودآور بودن فرایند سرمایه گذاری محیط مناسبی برای سرمایه گذاری در این منطقه ایجاد کرده است به طوری که طبق گزارش سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (او.ای.سی.دی) کشورهای منطقه تا چهار 4 سال آینده همچنان شاهد سرمایه گذاری رو به رشد هستند.

فرصت های سرمایه گذاری به یک کشور خاص در منطقه محدود نمی شود. تبدیل فیلیپین به عنوان یکی از هفت قدرت اقتصادی جهان به پیش بینی فارین پالیسی، که منابع دست نخورده زیادی در اختیار دارد و درآمد سرانه آن زیر سه هزار دلار است با انجام برخی اصلاحات اقتصادی که تاکنون انجام داده بستر مناسبی برای سرمایه گذاری ایجاد کرده است.

تایلند که در سال 1990 دچار بحران مالی شد و با ظهور چین از نظر اقتصادی در حال فلج شدن بود اما امروز توانسته است توسعه اقتصادی قابل توجهی کسب کند و دست در دست برخی کشورهای منطقه از جمله چین به قدرت روز افزونی دست یافته است.

کامبوج و میانمار نیز که درصدد استفاده از منابع نفت و گاز خود هستند فرصت مناسبی برای شرکت های نفتی غرب ایجاد کرده اند که آینده اقتصادی این شرکت ها را تا حدودی زیادی تضمین می کند. سرمایه گذاری در بخش نفت و گاز این کشورها فرصتی تکرار نشدنی است.

میانمار که بیش از دو دهه انزوا را تجربه کرده بود از ابتدای سال 2011 به خاطر اصلاحات سیاسی اقتصادی مورد توجه جامعه بین الملل قرار گفت. دولت ˈتین سینˈ بسیاری از زندانیان سیاسی را آزاد کرد، آزادی رسانه ها را گسترش داد درهای اقتصاد را برای سرمایه گذاری خارج باز کرد. مقامات آ.سه.آن این اقدامات میانمار را ورود مجدد میانمار به عرصه بین الملل عنوان کردند.

سنگاپور نیز که در حال حاضر یک سوم نیاز سوخت منطقه جنوب شرق آسیا را تامین می کند یکی از معدود کشورهایی است که توان تولید سوخت کشتی و خودرو با گوگرد پایین را دارد. این کشور با توجه به این ویژگی های خود می تواند در آینده به مرکز تولید سوخت پاک منطقه تبدیل شود.

ویژگی های منحصر به فرد هر یک از کشورهای منطقه و چشم انداز آنها برای تبدیل شدن به یک جامعه واحد اقتصادی ضرورت توجه ایران به این منطقه را بر اساس الگوی کشور منطقه که در یک طرف کشور ایران و در طرف دیگر اعضای آ.سه.آن قرار دارند را مورد تاکید قرار می دهد.

حوزه همکاری جامعه واحد اقتصادی آ.سه.آن که از آن به عنوان AEC یاد می شود دارای اهدافی از جمله توسعه منابع انسانی، ظرفیت سازی، به رسمیت شناختن گواهینامه ها و مدارک حرفه ای، مشاوره بیشتر بر روی سیاست های مالی و اقتصادی کلان، اقدامات مالی- تجاری، افزایش زیر ساخت های ارتباطات، توسعه نقل و انتقالات الکترونیک در سراسر حوزه جنوب شرق آسیا و به کارگیری بیشتر بخش خصوصی در توسعه آ.سه.آن است.

گذار آ.سه.آن از یک منطقه صنعتی به یک منطقه تجارت آزاد کالا، خدمات، سرمایه گذاری، کارگران ماهر و جریان آزاد سرمایه از دیگر اهداف تبدیل شدن آ.سه.آن به یک اقتصاد واحد و یکپارچه است.

دستیابی به اهداف تعیین شده که می تواند باعث آفرینش فرصت های اقتصادی بیشتر شود از هم اکنون تلاش کشورهای غربی را برای حضور در منطقه فراهم کرده که امضای توافق تجاری آزاد با کشورهای منطقه نشان دهنده نمونه ای از این تلاش ها است .

مذاکرات نهایی توافق تجاری آزاد بین سنگاپور و اتحادیه اروپا در دسامبر سال 2012 کامل شد و دو طرف اجرای این توافق را از سال 2013 آغاز کردند. حمایت از سرمایه گذاری بخشی از مذاکرات است که روند آن همچنان ادامه دارد.

اتحادیه اروپا با مالزی، ویتنام و تایلند نیز در حال مذاکره جهت توافق تجاری آزاد است و امید دارد روزی بتواند با همه کشورهای عضو اتحادیه آ.سه.آن تواقق تجاری منطقه به منطقه امضا کند.

آ.سه.آن در خارج از اروپا بعد از آمریکا و چین سومین شریک بزرگ تجاری اتحادیه اروپاست که در سال 2011 حجم تجارت کالا و خدمات آن به 206 میلیارد یورو رسید. اتحادیه اروپا نیز بعد از چین دومین شریک تجاری آ.سه.آن است که 11 درصد از حجم تجارت را به خود اختصاص داده است.

از نظر سرمایه گذاری نیزاتحادیه اروپا با سرمایه گذاری بیش از 9 میلیارد یورو اولین سرمایه گذار کشورهای آ.سه.آن است که از سال 2000 تا 2009 در این منطقه سرمایه گذاری کرده است.

کشورهای منطقه علیرغم اینکه جز یک اتحادیه واحد محسوب می شوند اما سطح توسعه پایین کشورهایی از قبیل کامبوج و میانمار که قرار است طبق چشم انداز آ.سه.آن از نظر اقتصادی در سطح یکسانی با کشورهای همچون مالزی وسنگاپور قرار گیرند این فرصت را برای سرمایه گذاران خارجی به وجود آورده است تا بتوانند از فرصت های سرمایه گذاری و بهره بردای از سایر منابع به خوبی استفاده کنند.

در منطقه آ.سه.آن که کشورهای آمریکا، ژاپن، چین و اتحادیه اروپا در تلاش برای موازنه قدرت اقتصادی در این منطقه استراتژیک رو به رشد هستند و برخی از کشورهای منطقه از جمله مالزی، اندونزی، سنگاپور، ویتنام، تایلند و برونئی توانسته اند تا حدودی خود را آماده تبدیل شدن به یک اقتصاد واحد کنند اما توان همراه شدن کشورهای از جمله میانمار، کامبوج، لائوس و تا حدودی نیز فیلیپین مورد پرسش بسیاری از تحلیلگران منطقه است.

تفاوت زیاد بین درآمد سرانه در میانمار و کامبوج که به ترتیب 915 و 926 دلار است در مقایسه با کشورهایی مثل مالزی و سنگاپور که درآمد سرانه آنها به ترتیب 11 هزار و 513 دلار و 50 هزا ر و 323 دلار است ضمن تایید نگرانی تحلیلگران منطقه از توان همراه شدن کشورهایی مثل میانمار و کامبوج می تواند نشان دهنده ظرفیت های موجود قابل استفاده در این کشورها باشد.

میانمار از سال 1997 به عضویت آ.سه.آن درآمد و قرار شد در سال 2006 ریاست این اتحادیه را بر عهده گیرد اما فشارهای بین المللی به دلیل نقض حقوق بشر مانع از دست یابی این عنوان توسط میانمار شد و این کشور ریاست بر این اتحادیه منطقه ای را از دست داد.

از سوی دیگر اتحادیه اروپا و آمریکا تحریم های اقتصادی و سیاسی بر میانمار اعمال کرده بودند و ˈسانگ سو چیˈ که رهبر دموکرات ها و برنده جایزه صلح نوبل بود در حبس خانگی به سر می برد، از این رو بیم آن بود که برخی از کشورها برگزاری جلسات دوره ای آ.سه.آن را در این کشور تحریم کنند. با تغییرات و اصلاحات، حبس خانگی سانگ سوچی پایان یافت و وی توانست با پیروزی در انتخابات راهی مجلس شود تا حزب وی نیز خود را برای انتخابات سال 2015 آماده کند. ˈتین سینˈ که تا دو دهه زیر تیغ انتقاد جامعه بین المللی قرار داشت بعد از اصلاحات و در سخنانی اقدامات اخیر این کشور را الگویی برای سایر کشورهای منطقه معرفی کرد تا میانمار که کمترین درآمد سرانه منطقه را به خود اختصاص داد بازار سرمایه گذاری کشورهایی شود که تا گذشته ای نه چندان دور این کشور را تحت فشار زیادی قرار داده بودند.

رشد سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کامبوج و میانمار در سال 2012 به ترتیب بیش از 104 و 90 درصد نسبت به سال قبل از آن افزایش یافت تا تاییدی بر ظرفیت های موجود در این کشورها که می تواند منافع اقتصادی گوناگونی برای سرمایه گذاران در پی داشته باشد.

رشد سرمایه گذاری مستقیم خارجی در اندونزی، مالزی و سنگاپور در سال 2012 نسبت به سال 2011 با رشد منفی رو به رو شد. رشد منفی سرمایه گذاری در این کشورها نشان دهنده جلب توجه سرمایه گذاری در کشورهای کامبوج، میانمار، فیلیپین و ویتنام است که جهش های اقتصادی اخیر آنها نشان از آینده روشن اقتصادی دارد.

سرمایه گذاری های انجام شده در کشورهای کمتر توسعه یافته در نهایت به نفع تمامی کشورهای منطقه است. بازار آ.سه.آن که یک بازار داخلی محسوب می شود با تجربه بحران اروپا که از بازارهای خارج از حوزه خود تاثیرپذیر بود با این نوع سرمایه گذاری ها خود را در مقابل بحران بازارهای خارج از حوزه مصون می سازد و قدرت مانور برخی از قدرت های اقتصادی را کنترل می کند.

طبق آخرین آمار ارائه شده در سال 2012، حدود 25 درصد حجم کل تجارت آ.سه.آن با سایر کشورهای عضو این اتحادیه انجام شده است. به این معنی که آ.سه.آن تکیه گاه محکمی برای خود این اتحادیه است. چین با 11 ممیز هفت درصد، ژاین با 11 ممیز چهار درصد، اتحادیه اروپا با 9 ممیز هشت درصد و آمریکا با هشت ممیز سه درصد به ترییب بزرگترین شرکای اقتصادی آ.سه.آن هستند.

کشورهای این منطقه از آسیا هم اکنون به عنوان زنجیره ای به هم پیوسته تولید برخی از صنایع مهم را در دست گرفته اند و در تلاش هستند تا رقبایی همچون چین را از گردونه رقابت ها خارج کنند. شبکه یکپارچه منطقه ای که این کشورها برای تولید صنایع مختلف انتخاب کرده اند، شبکه تولید عمودی برای رقابت کمتر و تولید هماهنگ است که اجازه می دهد هر کشور بر روی قطعه خاصی از یک کالا تمرکز و زنجیره تامین ایجاد کند.

در هم تنیده شدن شبکه تولید آ.سه.آن و افزایش مبادلات تجاری بین اعضای این اتحادیه که آن را در مقابل بازارهای خارجی تقویت می کند نشان دهنده ضرورت ایجاد جایگاهی قابل اعتماد در این اتحادیه منطقه ای است تا بتوان از منافع آن برخوردار شد.



*** ضرورت های فرهنگی در آ.سه.آن

مخالفت با برنامه های توسعه ای ایران پس از انقلاب اسلامی در سال 1357 که همواره نگرانی کشورهای غربی از قدرت یافتن ایران در منطقه حساس خاورمیانه را در پی داشته با برنامه هسته ای صلح آمیز ایران به اوج خود رسید به طوری که برخی کشورهای کمتر توسعه یافته که با ایران رابطه خاص سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و غیره نیز نداشتند همراه با کشورهای غربی اقداماتی علیه ایران انجام دادند. تصمیم این کشورها تحت تاثیر پروپوگاندای غرب به طور قطع از سر بی اطلاعی از هویت ایران در عرصه بین المللی و به ویژه نقش حساس جمهوری اسلامی در منطقه خاورمیانه (نقشی که خود کشورهای غربی به رغم مقابله با ایران به حقیقت آنها اذعان دارند) و یا به خاطر نگرانی این کشورها از تاثیرگذاری قدرت کشورهای غربی در امور داخلی و بین المللی آنها نشات گرفته است.

وجود منابع فراوان انرژی در منطقه خاورمیانه به ویژه در ایران و موقعیت کشورمان به عنوان دروازه شرق و غرب واقعیت آشکاری است که نیاز به تکرار آن نیست. اما اینکه چرا نگاه برخی کشورهای منطقه جنوب شرق آسیا (فارغ از میزان ارزش آنها در تامین منافع ایران) به ویژه در یکی دو سال گذشته نسبت به ایران تغییر کرده موضوعی است که کنکاش در آن می تواند ضمن بهبود تصویر ایران و ایرانی در زمان فعلی تامین منافع ایران در آینده را نیز تضمین کند.

یکی از مهمترین اقدامات اولیه جهت بهبود شرایط موجود ایران در منطقه جنوب شرق آسیا توجه به شرایط فرهنگی منطقه و از جمله ویژگی های ارتباطی ساکنان این منطقه از آسیا است. ارتباطات در مردم منطقه جنوب شرق آسیا سلسله مراتبی و جمعی است. هر چند که این ساختار به دلیل گسترش رسانه های نوین سطوح مختلف جمعیت به ویژه قشر جوان منطقه را تحت تاثیر قرار داده و الگوی ارتباطات آنها را تا حدودی تغییر داده است. نوع تاثیرگذاری این رسانه ها و همچنین تغییر الگوی جوانان منطقه نیاز به بررسی دقیق دارد تا مشخص شود چه حیطه هایی از بعد شخصیتی آنها تحت تاثیر رسانه های جدید قرار می گیرد.

این امر از آنجایی اهمیت دارد که می توان روش های تاثیرگذار ارتباطات منطقه را تعیین کند. آگاهی از فرایند ارتباطات کارآمد نیز به نوبه خود می تواند ضمن شناسایی راهکار موثر رسانه ای، با تعیین راه های تاثیرگذار بر افکار عمومی ساکنان منطقه به ویژه جوانان مانع از گسترش تفکراتی شود که به دنبال تخریب فرهنگ های دیگر هستند.

ویژگی هایی مثل قرابت فرهنگی نزدیک ایران با برخی از کشورهای منطقه، مخالفت با استعمار، مسلمان بودن و توجه دولتمردان منطقه به کشورهای منطقه خاورمیانه از جمله عواملی هستند که برنامه ریزی مناسب جهت بهره گیری از فرصت ها و رفع تهدیدها می تواند شکوفایی تاثیرات فرهنگی را پی داشته باشد.

جریان عمدتا یک طرفه ارسال اخبار و اطلاعات از منطقه جنوب شرق آسیا به ایران و پوشش گسترده آن که باعث آشنایی ایرانیان با این منطقه به ویژه کشورهایی از قبیل اندونزی و مالزی شده زمینه حضور شمار قابل توجهی از ایرانیان در این کشورها از جمله مالزی را فراهم کرده است. حضور اقشار مختلف از جمله دانشجویان، اساتید دانشگاه و فعالان تجاری و فرهنگی یک فرصت مناسب برای آشنا ساختن مردم این منطقه با ابعاد مختلف فرهنگ ایران است.

هر چند که اطلاعات عمومی بخشی از مردم ایران نسبت به جنوب شرق آسیا در مقایسه با آنچه ساکنان جنوب شرق آسیا از ایران می دانند ستودنی است اما از سوی دیگر اطلاعات عمومی مردم جنوب شرق آسیا از ایران و ایرانیان جای بسی تاسف دارد. ترجمه اخبار رسانه های منطقه به زبان فارسی و انتشار آن در رسانه های داخل کشور که توسط معدود رسانه های فارسی زبانی که بیشتر در مالزی مستقر شده اند و البته ضرورت وجود آن غیر قابل بحث است انجام شده است. لذا جهت بهبود موقعیت ایران در نزد افکار عمومی این منطقه وجود یک کار گروه رسانه ای از الزامات اصلی است تا بتواند تصویر واقعی از فرهنگ ایران که به ویژه در دهه گذشته مورد پروپاگاندای تخریب گر رسانه های غربی قرار گرفته را بهبود بخشد.

رشد و توسعه روز افزودن اتحادیه آ.سه.آن نیز به تازگی باعث توجه کشورهایی به این منطقه شده که نه تنها در یک خط فکری با ایران قرار ندارند بلکه برای تخریب وجهه ایران و ایرانی نیز ظاهرا از هیچ تلاشی دریغ نکرده و نخواهند کرد.

منابع مالی هنگفتی که برای ایجاد استعمار فکری مردم منطقه از سوی این کشورها هزینه شده و نوع هزینه کردن این مبالغ نشان دهنده هدفمند بودن این سرمایه گذاری ها در طولانی مدت است. در واقع حرکاتی که امروز در لایه های زیرین منطقه آغاز شده به واقع تهدیدکننده اصلی امنیت منطقه به شمار می رود که شناخت سریع و مقابله مناسب با آن می تواند از فوران آتشفشانی از جهل و تعصب در منطقه جلوگیری کند. آتشفشانی که گدازه های سوزان آن دست کم کشورهای آسیایی را نیز دچار آسیب خواهد کرد.

اکنون که توافقات ژنو در آستانه رفع آنچه غربی ها به غلط نگرانی از برنامه هسته ای ایران می خوانند قرار گرفته، این فرصت به وجود آمده است که پروپاگاندای غرب که دست کم در 10 سال گذشته از هیچ تلاشی برای تخریب ایران کوتاهی نکرده اند جبران شود. در واقع اتکای بیش از اندازه رسانه های منطقه جنوب شرق آسیا به منابع غربی زخمی ایجاد کرده که غفلت و یا تعلل در مداوای این زخم، فرصت عفونی شدن آن را مهیا می کنند که ممکن است در آینده با صرف هزینه های گزاف نیز جبران نشود. لذا ایران با استفاده از امکانات رسانه ها می تواند نخستین قدم را برای انجام صحیح فعالیت های گسترده تر فرهنگی بردارد و آن را مهیا کند.

برای ورود به منطقه آ.سه.آن کشور مالزی (به رغم برخی مشکلات موجود) می تواند دروازه مناسبی برای ایران باشد تا از این طریق مسیر خود را برای استفاده از فرصت های موجود در این کشور و سایر کشورهای منطقه همواره کند.

سیاست نگاه به شرق ( (look East Policy دولت ماهاتیر محمد که از سال 1981 تا 2003 به عنوان سیاست خارجی دولت وی روابط مالزی را محدود به کشورهایی از قبیل ژاپن و کره جنوبی کرده بود و بعد از وی و در دوران نخست وزیری ˈاحمد عبدالله بداویˈ نیز سیاست خارجی مالزی تحت عنوان ˈتمدن اسلامیˈ فضای بیشتری برای همکاری کشورهای اسلامی ایجاد کرد که عمر کوتاه دولت وی و تشدید سیاست های غرب در قبال ایران امکان استفاده از این فرصت را مهیا نکرد. اما اکنون با روی کار آمدن دولت دکتر حسن روحانی در ایران و دولت نجیب تون رزاق در مالزی که هر دو بر شعار اعتدال و میانه روی تاکید دارند و سیاست های خصمانه غرب نیز در قبال ایران کاهش یافته، فرصتی است که آسیب های فرهنگی موجود ترمیم و زمینه توسعه روابط با چشم انداز بلندمدت ورود به منطقه آ.سه.آن فراهم شود.

ضرورت ترمیم آسیب های فرهنگی که به ایران در منطقه آ.سه.آن وارد شده به طور یقین می تواند در ارتقا موقعیت ایران در نزد افکار عمومی منطقه تاثیر مثبتی داشته باشد و این به ویژگی های جمعیت شناختی ساکنان این منطقه باز می گردد.

ساکنان جنوب شرق آسیا به ویژه کشورهای اندونزی و مالزی بر اساس ساختار ارتباطات و فرهنگ خود ترجیح می دهند که مسائل مهم جامعه را به رهبران این کشور واگذار کنند و در زندگی آرام خود به سر برند. تصمیم گیری در این جامعه بیش از آنکه به منافع فردی توجه کند منافع گروهی را مورد توجه قرار می دهد و ساختار آن سلسله مراتبی است و مردم به شدت تحت تاثیر دولتمردان ارشد خود هستند.

الگوی ارتباطی ساکنان جنوب شرق آسیا، زبان نسبتا مشترک کشورهای برونئی، مالزی، اندونزی، سنگاپور و نقاط مرزی جنوب فیلیپین و تایلند، تعداد سفرهای داخلی منطقه آ.سه.آن که طبق آمار سال 2011 از مجموع 81 میلیون و 229 هزار گردشگر منطقه آ.سه.آن 37 میلیون و 732 هزار و 900 گردشگر (46.5 درصد) از یک کشور آ.سه.آن به کشور دیگر این اتحادیه سفر کرده اند به همراه گسترش سریع اطلاعات عواملی هستند که می توانند عامل انتقال و گسترش اخبار مثبت و منفی در سراسر این منطقه باشند.

مصداق انتقال سریع اطلاعات و تحت تاثیر قرار گرفتن کشورهای آ.سه.آن از یکدیگر را شاید بتوان در لغو ویزای در بدو ورود ایرانیان توسط دولت اندونزی مشاهده کرد که در فرصت کوتاهی پس از آن مالزی نیز رویه ای مشابه اندونزی را پیش گرفت و مدت زمان اقامت گردشگران ایرانی را از سه ماه به 14 روز کاهش داد . اکنون لائوس تنها کشور اتحادیه آ.سه.آن است که ایرانیان می توانند بدون روادید (صدور روادید در بدو ورود) به آنجا سفر کنند.

فارغ از این نوع نگاه که لائوس و یا برخی کشورهای دیگر منطقه ممکن است برای ایران و ایرانیان اهمیتی نداشته باشند، اما هنگامی که این کشورها در قالب اتحادیه آ.سه.آن مطرح می شوند، هر اتفاق در مورد ایران می تواند در سایر کشورها نیز انعکاس داشته باشد. وجود 300 میلیون مسلمان می تواند دلیل متقاعده کننده ای باشد که ایران نیازمند تقویت فرهنگ خود در بین این کشورها است.



*** نتیجه گیری

رشد و توسعه روز افزون کشورهای جنوب شرق آسیا و وجود بازار مستعد کشورهای در حال پیشرفت منطقه نشان می دهد که توجه بیشتر به اتحادیه آ.سه.آن به طور یقین منافع اقتصادی بیشتری در پی خواهد داشت. اما دستیابی به این منافع اقتصادی نیازمند توسعه فرهنگی است و توجه به ارتقای فرهنگ ایران می تواند تسهیل و تسریع کننده منافع اقتصادی ایران در منطقه باشد.

به رغم بدگمانی های برخی از سیاستمداران و کارشناسان در سال های ابتدایی ایجاد این اتحادیه منطقه ای، پیشرفت و توسعه اقتصادی – اجتماعی منطقه در سال های گذشته نشان دهنده موفقیت روز افزون این اتحادیه در آینده است. موفقیتی که این منطقه را به میدان رقابت قدرت های بزرگ اقتصادی تبدیل کرده است.

اتحادیه اروپا، چین و آمریکا از جمله این قدرت های اقتصادی هستند که هر کدام تلاش می کنند دیگری را از میدان آ.سه.آن بیرون کند. توافق همکاری های اقتصادی فرا-اقیانوسیه ای که تلاش های دوازده کشور شامل آمریکا، استرالیا، نیوزیلند، ژاپن، کانادا، مکزیک، پرو، شیلی، مالزی، ویتنام، برونئی و سنگاپور برای نهایی شدن هر چه سریع تر آن ادامه دارد گواه آشکار تلاش آمریکا برای بیرون کردن چین و اتحادیه اروپا از منطقه آ.سه.آن است.

آمریکا که ادامه حیات اقتصادی خود را وابسته به کشورهای جنوب شرق آسیا می داند اگر دست چین و اتحادیه اروپا را از آ.سه.آن کوتاه کند موفق خواهد شد ادامه حیات اقتصادی آ.سه.آن را در اختیار گیرد و معادلات اقتصاد جهانی را به طور گسترده ای تغییر دهد.

با توجه به اهمیت روز افزون آ.سه.آن در عرصه بین المللی تلاش برای کسب کرسی نماینده ایران در اتحادیه آ.سه.آن (با توجه به وجود نداشتن سفارت در برخی کشورهای منطقه)، حفظ شرایط اقتصادی-تجاری فعلی و تلاش برای افزایش آن در آینده، توجه به کشورهای کمتر توسعه یافته تر منطقه آ.سه.آن و شناسایی فرصت های فرهنگی، اقتصادی و تجاری آنها و تشکیل کار گروه رسانه ای به منظور حضور موثر در عرصه رسانه ای منطقه با هدف گسترش فرهنگ ایران از جمله اقداماتی است که انجام آنها ضروری به نظر می رسد.

*** داود مهرابی

آساق**د.م**1611