تمرکز بر نیازهای عملی ایران مانع بن بست مذاکرات می شود

به گزارش ایرنا ، ˈرابرت اینهورنˈ عضو اندیشکده آمریکایی بروکینگز در این مقاله تاکید کرده است که حصول توافقنامه جامع بین ایران و گروه پنج بعلاوه یک روند دشواری دارد.

در این مقاله با عنوان ˈاز به بن بست رسیدن مذاکره هسته ای ایران پرهیز و بر نیازهای عملی تمرکز کنیدˈ، به تجزیه و تحلیل اختلافات گسترده بین ایران و گروه پنج بعلاوه یک درباره غنی سازی، نیازهای عملی برنامه هسته ای غیرنظامی ایران، راه های همکاری برای رفع نیازهای عملی ایران و توصیه هایی در زمینه تمرکز بر نیازهای واقعی ایران پرداخته شده است.

اینهورن در خصوص موضوع ˈ رفع اختلافات گسترده بر سر غنی سازیˈ نوشته است: اختلاف نظر اساسی بین آمریکا و ایران بر سر اندازه و ترکیب برنامه هسته ای که ایران طبق توافقنامه جامع مجاز به داشتن آن است، مانع عمده بر سر پیشرفت زودهنگام در زمینه حصول به این توافقنامه است و دشوارترین مساله نیز مبحث غنی سازی اورانیوم است که ایران می گوید برای تولید سوخت مورد استفاده در انرژی هسته ای غیرنظامی به آن نیاز دارد.

گرچه دولت ˈباراک اوباماˈ ممنوعیت کامل غنی سازی را در ایران ترجیح می دهد اما، با توجه به اجماع و اتفاق نظر طیف های سیاسی در ایران مبنی بر اینکه صرفنظر کردن از غنی سازی به منزله چشم پوشی از حقوق هسته ای ایران است، این دولت(اوباما) قبول دارد که چنین نتیجه ای (ممنوعیت کامل غنی سازی) قابل دستیابی نیست. درواقع، این دولت حاضر است در راستای یک توافقنامه، برنامه غنی سازی ایران را به رسمیت بشناسد اما، در عین حال، تاکید می کند که این برنامه باید تحت محدودیت هایی شدید باشد که بتواند تضمین دهد ایران به توانمندی جهش سریع دست نخواهد یافت.

طول دوره این بازه زمانی به توانایی غنی سازی ایران، کارایی سانتریفیوژهای مورد استفاده این کشور و میزان ذخایر اورانیوم غنی شده آن بستگی دارد. کاهش توانایی غنی سازی به معنای افزایش طول دوره بازه زمانی جهش هسته ای ایران است.

با توجه به اختلاف نظر ایران و آمریکا بر سر برنامه غنی سازی ایران، تاکید تهران بر برچیده نشدن هیچ یک از بخش های برنامه هسته ای اش و پافشاری واشنگتن بر فقدان توجیه منطقی برای ادامه فعالیت برخی از تاسیسات ایران، خطر بن بست زودهنگام مذاکرات درباره توافقنامه جامع وجود دارد. از این رو، مذاکره کنندگان به جای ارایه پیشنهادهای ناهمگون و متفاوت درباره تعداد و نوع سانتریفیوژها و ذخایر اورانیوم باید بر معنا و مفهومی به اسم ˈنیازهای عملیˈ تمرکز کنند که در برنامه اقدام مشترک امضا شده در 24 نوامبر در ژنو گنجانده شد.

طبق برنامه اقدام مشترک، مذاکره کنندگان توافق کردند که راه حل جامع برای برنامه هسته ای ایران شامل برنامه غنی سازی خواهد بود که از جانب دو طرف تعریف شده و حاوی مولفه های مرضی الطرفین همسو با نیازهای عملی باشد.

با تعیین و اندازه گیری توانمندی های غنی ساری ایران برای تامین نیازهای عملی برنامه انرژی هسته ای غیرنظامی ایران – نه نیازهای فرضی یک کمال طلب – احتمالا می توان هم اهداف برنامه هسته ای غیرنظامی ایران را محقق کرد و هم به آمریکا و دیگر اعضای گروه پنج بعلاوه یک اطمینان داد که ایران از توان جهش سریع برخوردار نخواهد شد.

-نیازهای عملی برنامه غیرنظامی ایران کدامند؟

داشتن سوخت اورانیوم حدود 20 درصد غنی شده برای انجام فعالیت راکتور تحقیقاتی تهران به منظور تولید ایزوتوپ های پزشکی، نیاز عملی فوری و بلافصل ایران است. ایران در طول یک دهه گذشته سوخت کافی برای تامین نیاز این راکتور تولید کرد و به همین خاطر است که مقامات این کشور حاضر شدند طبق برنامه اقدام مشترک تولید اورانیوم 20 درصد غنی شده را متوقف کنند.

سوخت راکتور بوشهر که قرار است از سوی روسیه تامین شود، از دیگر نیازهای عملی ایران است. طبق قرارداد امضا شده بین ایران و روسیه، این کشور سوخت نیروگاه بوشهر را دستکم به مدت 10 سال آینده تامین خواهد کرد.

قصد ایران برای طراحی و ساخت چهار راکتور تحقیقاتی آب سبک به منظور تامین ایزوتوپ های پزشکی کشور و تحقیقات هسته ای، از دیگر نیازهای عملی ایران است.

سوالی که مطرح است اینکه چرا ایران درصدد ساخت راکتورهای آب سبک است؟ این راکتورها در قیاس با راکتورهای آب سنگین، برای تولید ایزوتوپ های پزشکی، آزمایش ماشین های سوخت و انجام تحقیقات بسیار مناسب تر هستند.

برای تامین سوخت راکتورهای تحقیقاتی آب سبک به اورانیوم غنی شده کمی نیاز است و ایران می تواند با استفاده از توان فعلی غنی سازی اش آن را تامین کند.

تامین سوخت راکتورهای تولید برق طراحی شده و ساخت داخل ایران از دیگر نیازهای عملی این کشور به شمار می رود.

با نگاهی به نیازها و ضرورت های عملی برای تولید اورانیوم غنی شده در داخل کشور باید گفت، این نیازها کوچک هستند و می توان آنها را با برنامه غنی سازی بسیار کوچک تر از برنامه موجود ایران تامین و برطرف کرد.

انتظار داریم که ایرانی ها به طور غیرارادی استدلالات غیرایرانی ها را در رابطه با نیازهای داخلی شان رد و اعلام کنند که نیاز عملی شان به اورانیوم غنی شده تولید داخل بسیار گسترده تر از ارزیابی غربی هاست.

انتظار می رود که ایرانی ها موضع دیرینه خود را که اخیرا از سوی ˈحسن روحانیˈ تکرار شد و از هدف ایران برای تولید 20 هزار مگاوات برق هسته ای خبر می دهد، دوباره بیان کنند.

بسیاری از کارشناسان غیر ایرانی، رقم 20 هزار مگاوات را بسیار جاه طلبانه به شمار می آورند.

- همکاری برای رفع نیازهای عملی ایران

طرفین قبل از این مذاکرات و قبل از اینکه ایران و یا کشورهای عضو پنج بعلاوه یک پیشنهادهای خاصی را در رابطه با توانمندی های هسته ای غیرنظامی که ایران می تواند طبق این توافقنامه داشته باشد، ارایه کنند، باید با کارشناسان انرژی هسته ای جلسه برگزار و درباره نیازهای عملی برنامه غیرنظامی ایران گفت وگو کنند. این مذاکرات آسان نخواهد بود.

می توان انتظار داشت که ایرانی ها برای توجیه گسترش زیرساخت های هسته ای شان، به ویژه توانایی غنی سازی، دم از ضرورت نیازهای خود بزنند. اگر ایران در زمینه تضمین یک بازه زمانی جهش سریع مصمم باشد، این مذاکرات راه به جایی نخواهد برد اما، اگر ایران در زمینه پیگیری و ادامه یک برنامه انرژی هسته ای غیرنظامی جدی باشد، ممکن است به این نتیجه برسد که می تواند ضمن تحقق اهداف هسته ای غیرنظامی اش، جامعه جهانی را راضی و متقاعد سازد که اصراری بر توانایی جهش سریع ندارد. گروه پنج بعلاوه یک و جامعه جهانی می تواند با اشکال مختلف همکاری در زمینه انرژی هسته ای غیرنظامی با ایران به این کشور کمک کند تا به این نتیجه برسد. به عنوان مثال، پنج بعلاوه یک و طراحان و تولید کنندگان راکتورهای تحقیقاتی مانند آرژانتین و استرالیا می توانند در راستای توافقنامه ای که شامل تبدیل راکتور آب سنگین اراک به آب سبک خواهد بود، در طراحی و ساخت چهار راکتور تحقیقاتی سبک و تولید ایزوتوپ های پزشکی که ایران می گوید درصدد ساخت آنهاست، با این کشور همکاری کنند.

خلاصه کلام آنکه ، با توجه به اینکه نیاز ایران به اورانیوم 20 درصد غنی شده را می توان با همکاری سایر کشورها برطرف کرد، تعداد سانتریفیوژهای موجود این کشور باید به طور قابل توجهی کاهش یابد و در مقابل، بر حوزه تحقیق و توسعه تمرکز شود. البته، سانتریفیوژهای حوزه تحقیق و توسعه نیز مایه نگرانی است زیرا با وجود این سانتریفیوژهای کاراتر، بازه زمانی جهش سریع تر و امکان اختفای تاسیسات غنی سازی بیشتر می شود .

- ساماندهی مساله به شیوه ای درست و نویدبخش

چنانچه مذاکرات آتی به شکلی ساماندهی شود که آمریکا بر اساس آن درصدد کاهش زیرساخت های هسته ای کنونی ایران و تهران نیز درصدد حفظ آن برآید، این مذاکرات خیلی زود به بن بست خواهد رسید. مخالفان با توافقنامه در ایران آمریکا را به تحت فشار گذاشتن ایران برای مصالحه حقوق هسته ای و تضعیف تلاش هایش برای طرح های آینده اش در زمینه انرژی هسته ای غیرنظامی متهم خواهند کرد و مذاکره کنندگان ایرانی نیز برای پافشاری بر مواضع خود تحت فشار قرار خواهند گرفت.

تمرکز بر نیازهای عملی برنامه هسته ای ایران می تواند کاهش قابل توجه جو تقابلی و کمترین واکنش تدافعی ایران شود. این امر می تواند ایرانی ها را به اتخاذ موضعی سنجیده تر درباره تاسیسات و توانمندی های هسته ای فعلی شان و درنظر گرفتن بهترین فواید برای برنامه هسته ای آینده شان ترغیب کند.

تمرکز بر نیازهای عملی ایران ممکن است آنها را به این نتیجه برساند که پافشاری بر داشتن تعداد زیاد و غیر ضرور سانتریفیوژ، صرفا به خاطر آنکه آمریکا خواستار کاهش تعداد آنها شده است، چندان منطقی و معقول نیست. این امر ممکن است ایران را به درنظر گرفتن فواید بلند مدت همکاری با پنج بعلاوه یک و سایر کشورهای علاقه مند در زمینه طراحی، ساخت و سوخت رسانی راکتورهای مدرن تحقیقاتی و تامین سوخت راکتورهای تولید برق برای برنامه هسته ای غیرنظامی اش ترغیب کند.

حصول توافق در مذاکرات آتی کاری بسیار دشوار خواهد بود اما، تمرکز بر نیازهای عملی ایران می تواند به برخی مبادلات موثر و کاهش احتمال بن بست زودهنگام این مذاکرات منتهی شودˈ.



** هدف ایرنا از انتشار این نوع مقالات اندیشکده ها، اطلاع رسانی درباره نگرش این اتاق های فکر است و انتشار این مقاله ها الزاما به معنای تایید تمام محتوای آنها نیست.

مترجمام**1088 ** 1575