سفیر سابق ایران در آلمان درباره کنفرانس مونیخ: آمریکا از خط قرمز آلمان رد شد

زهرا خدایی

پنجاهمین کنفرانس امنیتی مونیخ روز شنبه با سخنان یوآخیم گائوک، رئیس جمهور آلمان گشایش یافت. بحران اوکراین، جنگ داخلی سوریه، برنامه هسته ای ایران و صلح خاورمیانه از مهمترین موضوع های مورد بحث این کنفرانس است. گفته می‌شود در کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰ رئیسدولت، ۵۰ وزیر خارجه و وزیر دفاع و بیش از ۹۰ هیئت از کشورهای مختلف جهان حضور دارند. در مراسم گشایش این کنفرانس یوآخیم گائوک، رئیس‌جمهور آلمان، خواستار نقش بیشتری برای آلمان در زمینه رفع تنش‌ها و تأمین امنیت جهان شد. در کنار وضعیت بحرانی اوکراین و سوریه، رایزنی پیرامون روند صلح خاورمیانه، برنامه هسته ای ایران و رسوایی شنودهای آژانس امنیت ملی آمریکا در برنامه امسال کنفرانس گنجانده شده است.

این در حالی است که هیئتی ایرانی به سرپرستی محمدجواد ظریف، وزیر خارجۀ کشورمان برای حضور در این کنفرانس راهی مونیخ شده است. خبر در گفتگو با سیدشمس الدین خارقانی، سفیر سابق ایران در آلمان، اهمیت کنفرانس امنیتی مونیخ و تأثیر حضور ایران را مورد بررسی قرار داده است که در ادامه می خوانید:

در ابتدا از پیشینه و کارکرد کنفرانس امنیتی مونیخ برایمان بگویید.
بعد از جنگ جهانی دوم و تقسیم جهان به دو بلوک کنفرانس مونیخ برای هماهنگ کردن کشورهای عضو ناتو ایجاد شد و مدیریت آن در اختیار ناتو بود و تلاش می کرد اهداف مشترکی میان این کشورها در قبال پیمان ورشو تعیین کند. از همین رو کنفرانس مونیخ را کنفرانسی امنیتی نامیدند و هنوز نیز این اصطلاح در مورد کنفرانس مونیخ به کار می رود. در واقع کارکرد کنفرانس مونیخ این بود که کلیۀ اقداماتی که باید علیه تحرکات پیمان ورشو صورت می گرفت، در این کنفرانس مورد بحث و نقد قرار می گرفت. این کنفرانس دارای 2 بخش محرمانه و باز بود.
با فروپاشی نظام دو قطبی، کارکرد این کنفرانس در شرایط فعلی چیست؟
بعد از فروپاشی دیوار برلین و فروپاشی شوروی سابق و پیمان ورشو، کارکردهای کنفرانس مونیخ به روز شد و امروز اهداف جدیدی را دنبال می کند: نزدیکی بیشتر شرق و غرب، مقابله با تروریسم و در نهایت هماهنگ کردن تفکر کشورهای دارای ایدۀ همفکر برای اینکه بتوانند با هم در این راستا قدم بردارند. یکی از بحث هایی که از زمان فروپاشی دیوار برلین و شوروی سابق مطرح شد این بود که جایگزین پیمان ورشو چه خواهد بود. در این کنفرانس نیز پیرامون این مسئله بحث هایی مطرح شد اما هیچگاه به نتیجه نرسید. امروز این کنفرانس دیگر خاصیت تصمیم گیری خود را از دست داده و بیشتر به بحث های امنیتی می پردازد. علاوه بر بحث های امنیتی، مباحث اقتصادی نیز وارد اهداف این کنفرانس شده است. به این دلیل که امروز براساس بسیاری از تئوریهای جدید همگان دریافته اند که بدون مباحث و فعالیتهای اقتصادی امکان برقراری امنیت وجود ندارد. از سوی دیگر شرکتهای بزرگ چند ملیتی در این مدت به وجود آمدند که در گذشته فعالیتی با چنین گستردگی و ابعاد نداشته اند، شرکتهای چندملیتی بزرگ خود می توانند در امنیت جهانی نقش داشته باشند.
از سوی دیگر NGO ها یا همان سازمانهای غیردولتی به وجود آمدند که در پیشبرد اهداف کشورهای بزرگ می توانند نقش آفرینی کنند و یا حتی نقش مخالف را ایفا کنند. مجموعۀ این ویژگیها کارکرد کنفرانس مونیخ را تشکیل می دهند. از همین روست که در داخل کنفرانس مونیخ طیف گسترده ای از سیاستمداران، شرکتهای چندملیتی و سازمانهای غیردولتی به وفور شرکت می کنند که در گوشه و کنار کنفرانس مونیخ در پشت دربهای باز و یا بسته مشغول رایزنی هستند.
نظرتان دربارۀ حضور هیئت ایرانی در این کنفرانس چیست؟
اگر بخواهیم با دنیا تعامل داشته باشیم، باید وارد این بازیها شویم. باید ببینیم چه اتفاقاتی در دنیا در حال وقوع است و در آنها مشارکت کنیم. ما به عنوان کشوری بزرگ و استراتژیک و با قابلیت های ویژه می توانیم در این کنفرانسها نقش داشته باشیم و جهتها را به نفع خودمان تغییر بدهیم و تبلیغاتمان را در آنجا انجام دهیم. لذا به اعتقاد من ایران باید در سطوح بالا در این کنفرانس شرکت کند و نه حتی در سطوح پائین و کارشناسی. سطح کارشناسی جایگاه خود را دارد اما شرکت در سطوح بالا حرفهای اصلی ما را بیان می کند و قابلیت شنیده شدن دارد. توجه داشته باشید که از تمام دنیا در این کنفرانس حضور دارند. بنابراین اگر آقای ظریف در این کنفرانس شرکت می کند و حرفی می زنند این کنفرانس صدای ملت ایران را در اقصی نقاط جهان پخش می کند. لذا برای ما لازم است که حرفهایمان را به خاطر اندازه و وزنی که داریم جهان بشنود و نسبت به آن قضاوت کنند.
با توجه به سنگینی سایۀ شنود مکالمات مقامات آلمانی از سوی آژانس امنیت ملی آمریکا، این مسئله تا چه میزان می تواند فضای کنفرانس و رابطۀ واشنگتن-بن را تحت تأثیر قرار دهد؟
قضیه شنود مکالمات جدی است. به اعتقاد من اصلاً هم شوخی بردار نیست. هرچند همکاری بسیار نزدیکی بین کشورهای عضو ناتو با آمریکا برقرار است و اینکه آمریکا و همۀ کشورهای عضو ناتو تا سطحی شنود می شوند و شنود می کنند، ولی آمریکا به خاطر دست داشتن تکنولوژیهای پیچیده و بسیار پیشرفته توانسته این میزان را تا اندازۀ بسیار زیادی بالا ببرد. در واقع واشنگتن حتی با تکنولوژی خود خطوط قرمز کشورهای ناتو را پشت سر گذاشته؛ مسئله ای که تا حالا اتفاق نیفتاده بود و حتی این مسئله از فضای دوران جنگ سرد و رقابت با شوروی سابق هم فراتر رفته است. آمریکا وارد حریم و محدودۀ شرکای خود شده و این می تواند بحث های امنیتی قابل توجهی را را در پی داشته باشد.
غالباً بحث هایی پیرامون این مسئله می شود مثلاً اینکه این اقدامات به دلیل مهار تروریسم انجام می شود، اما پرسش اینجاست که مرکل به عنوان یکی از نزدیکان، شرکا و در واقع دوستان آمریکا، چرا باید مورد هجوم شنودی قرار گیرد؟ واقعیت اینست که پشت پردۀ این شنودها منافع اقتصادی کشورها را نیز باید در نظر داشت. شنود اقتصادی امروز بسیار مهمتر از شنودهای امنیتی شده است. این مسئله در مکالمات خصوصی بسیار مورد توجه قرار میگیرد و لذا فشار مرکل بر آمریکا بر سر این مسئله بیشتر ناشی از ناسیونالیسم آلمانی علیه هژمونی آمریکاست و همچنین فشار اقتصادی که شرکتهای آلمانی بر گردۀ خانم مرکل می گذارند. این مسئله را می توان به وضوح در مورد کشورهایی که مورد هجمه قرار گرفته اند اعم از از اسپانیایی ها و یا فرانسویها دید که بیش از همه ملاحظات اقتصادی در پسِ این شنودهاست.
از سویی کنترل شنودها توسط اوباما به طور کامل قابل مهار نیست. اینطور نیست که با دستور اوباما به سازمان امنیت ملی آمریکا همه چیز حل شود؛ لذا این چالشی است که همچنان برای اروپایی ها باقی خواهد ماند. اما با توجه به سطح روابط میان آمریکا و آلمان این چالش نمی تواند روابط دو کشور را با بحران جدی روبرو کند. اقتصاد آلمان به طرز چشمگیری بر پایۀ صادرات می چرخد و از آنجایی که آلمانها قصد فاصله گرفتن از اروپا و روی آوردن به بازارهای جدید از جمله آسیا و آمریکا را دارند، لذا آنها نیز تمایلی به بحرانی کردن این فضا و یا واکنش های تند سیاسی ندارند و شاید تا اندازه ای با اعلام برخی مواضع و تصمیم گیریها تا اندازه به مردم آرامش بدهند.

5249