تعامل یا تقابل در روابط ترکیه و ایران

به گزارش ایرنا، نخست وزیر ترکیه عصر امروز سه شنبه در راس هیاتی متشکل از ˈاحمد داوداوغلوˈ وزیر خارجه، ˈتانر یلدیزˈ وزیر انرژی و منابع طبیعی، ˈنهاد زیبکچیˈ وزیر اقتصاد و ˈجودت یلمازˈ وزیر توسعه و رئیس طرف ترکیه کارگروه روابط ایران و ترکیه و رییس طرف ترک کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی ایران و ترکیه، مسوولین نهادهای مهم دولتی، نمایندگان مجلس و خبرنگاران عازم ایران می شود.

وی در سفر کوتاه خود به تهران، دیدارهای فشرده ای با رهبر معظم انقلاب، رییس جمهوری و معاون اول رییس جمهوری ایران خواهد داشت.

تلاش های دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی در آنکارا برای مصاحبه با نخست وزیر ترکیه در آستانه سفر به ایران متاسفانه بی نتیجه ماند لذا نتوانستیم از زبان شخص اردوغان در خصوص اهداف و برنامه های این سفر و انتظارات دولت آنکارا در این راستا آگاه شویم.

آخرین سفر اردوغان به ایران، در فروردین ماه سال گذشته و در راه بازگشت وی از سفر به کره جنوبی برای شرکت در نشست عالی امنیت هسته ای بود.

او در این سفر با رهبر معظم انقلاب و رییس جمهوری وقت کشورمان دیدار و گفت و گو کرد.

سفر امروز نخست وزیر ترکیه به تهران که در واقع اولین تماس رسمی دولت آنکارا در بالاترین سطح با دولت تدبیر و امید ˈ حسن روحانیˈ است، بعد از یک دوره تماس های مهم دیپلماتیک در راس دو دولت که از شهریور ماه گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک آغاز شد سپس در سفرهای متقابل وزرای خارجه دو کشور پی گرفته و برنامه ریزی شد و قرار است با سفر ماه آینده حسن روحانی به ترکیه حلقه مهمی از مذاکرات عالی در دوره جدید را تکمیل کند.

توسعه و تحکیم همکاری های سیاسی، اقتصادی و تجاری، انرژی و گفت و گو در باره مسائل مهم بین المللی و منطقه ای و در راس آن بحران سوریه از محورهای اصلی گفت و گوهای اردوغان با مقامات بلندپایه کشورمان عنوان شده است.

پیش بینی می شود در جریان این سفر چند سند همکاری بین دو کشور ایران و ترکیه نیز به امضا برسد.

یکی از این سندها تشکیل شورای عالی همکاریهای راهبردی بین ایران و ترکیه به عنوان مهمترین راهکار ابداعی دستگاه دیپلماسی ترکیه به مدیریت داوداوغلو برای نهادینه کردن روابط ترکیه با کشورهای همسایه است.

هدف از تشکیل چنین مکانیزمی در تنظیم روابط بین ترکیه با کشورهای همسایه، برقراری جلسات مشترک هیات وزیران به طور دوره ای بین ترکیه و کشورهای همسایه و هم جوار و تصمیم گیری و حل مسائل و مشکلات موجود در روابط در عالی ترین سطح و به طور رودرو عنوان شده است.

ترکیه در دوره اقتدار حزب حاکم عدالت و توسعه چنین مکانیزم و راهکاری را با بسیاری از کشورهای همسایه و همجوار خود اجرا کرده است.

در صورت امضای این سند، ایران، به استثنای ارمنستان، آخرین حلقه از کشورهای همسایه ترکیه خواهد بود که چنین مکانیزمی را در روابط فی مابین اجرا می کند.

دو کشور در سالهای اخیر با تشکیل کار گروهی در سطح عالی و معرفی یک وزیر مسوول از هر دو کشور برای این کارگروه، مکانیزمی را برای تنظیم و پیگیری روابط خود تشکیل داده اند که پیش بینی می شود با تشکیل شورای عالی همکاریهای راهبردی، روابط فی مابین بعد بسیار متفاوتی پیدا کند.

در صورتی که این توافقنامه امضا شود به ویژه از آن جهت مهم است که ایران و ترکیه دوره ای از افول روابط را پشت سر گذاشته اند و با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و سیاست تعامل با جهان بار دیگر در راستای تعمیق روابط گام بر می دارند.

موافقتنامه تجارت ترجیحی و تمدید موافقتنامه همکاریهای فرهنگی از جمله اسناد دیگری است که پیش بینی می شود در تهران به امضای مقامات ایران و ترکیه برسد.

افزون بر آن پنجمین نشست کمیته تجاری ایران و ترکیه نیز در خلال این سفر برگزار می شود.

این کمیته روز دوشنبه در تهران در سطح کارشناسی شروع بکار کرد و انتظار می رود با حضور وزرای اقتصاد و بازرگانی دو کشور ادامه یابد و تصمیمات مهمی در خصوص فرایند همکاریهای تجاری دوکشور اتخاذ شود.

حضورˈ تانر یلدیزˈ وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه در تهران به دنبال سفر دوهفته پیش وزیر نفت کشورمان به ترکیه، بخش انرژی در سفر مهم اردوغان به تهران را در میان می گذارد.

یکی از مهمترین رشته های روابط دو کشور را بخش انرژی تشکیل می دهد که در سالهای اخیر تحت تاثیر تحریم های بین المللی و یکجانبه آمریکا علیه ایران روبه افول گذاشته است.

سفر اخیر بیژن زنگنه به آنکارا و سفر تانر یلدیز به تهران به همراه نخست وزیر ترکیه حاکی از بروز تحول تازه ای در فرایند همکاریهای انرژی بین دوکشور است.

** شرایط دوره ای حاکم بر منطقه

روابط تهران و آنکارا در حالی وارد دوره جدیدی می شود که در هر دو کشور تحولات تازه و بسیار مهمی روی داده است.

اردوغان در حالی به تهران سفر می کند که حزب حاکم عدالت و توسعه یکی از حساسترین مراحل خودرا در فرایند قدرت افزایی خود در 12 سال حاکمیت در این کشور را سپری می سازد.

این حزب به رهبری اردوغان، در دهه گذشته اصلاحات بزرگ سیاسی و اقتصادی در ترکیه انجام داد و ترکیه در این دهه از مراحل مهمی عبور کرد. آخرین پروژه سیاسی مهم این دولت که البته بعداز زیرساختهای طولانی به اجرا گذاشته شد بنا به نامی که دولتمردان ترکیه از آن یاد می کنند ˈفرایند حل مسالهˈ (کرد) است. مساله ای که به ویژه از کودتای نظامی سپتامبر 1980 سرمنشا بسیاری از مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شده است. فرایند حل این مساله از فروردین ماه سال جاری عملا با خروج بخشی از نیروهایˈ پ.ک.ک ˈ از خاک ترکیه و قطع درگیریهای مسلحانه شروع شده و با حساسیت شدید دنبال می شود.

ترکیه در فرایند حل این مساله با حرکت بسیار متفاوت و تازه ای روبرو شد که به تظاهرات ˈپارک گزیˈ معروف است.

ترکیه هنوز از تبعات این تظاهرات که بعد ضد دولتی بخود گرفت، رهایی نیافته بود که این بار با عملیات ارتشا و فساد در 26 اذرماه گذشته با تزلزل سیاسی روبرو شد و دامنه این بحران، بازارهای پول و سرمایه ترکیه را نیز در برگرفت.

محافل دولت آنکارا، این عملیات را به عنوان یک کودتای قضایی و تلاش برای تشکیل دولت موازی و خدشه دار کردن اعتبار و کاریزمای اردوغان در آستانه انتخابات محلی سرنوشت ساز ماه مارس ( فروردین ماه ) و زمینه سازی برای جلوگیری از باز شدن راه ریاست جمهوری اردوغان ارزیابی کرده و مقابله بسیار تند و گسترده ای را برای پاکسازی نیروهای دگر اندیش از دستگاه دولتی شروع کردند. یکی از مهمترین استراتژی دولت آنکارا در این راه احیای دوباره فرایند همگرایی با اتحادیه اروپا با هدف ترمیم اعتبار بین المللی می باشد.

کارشناسان روابط بین الملل در آنکارا سفر اخیر اردوغان به بروکسل بعداز یک وقفه پنج ساله و سفر رییس جمهوری فرانسه به آنکارا بعداز یک دوره 22 ساله به عنوان رییس جمهور کشوری که شدیدترین مخالفت را با عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا دارد، در قالب همین رویکرد ارزیابی می کنند.

به گفته این کارشناسان رویکرد آنکارا به گفتمان سازنده در حل بحران سوریه در چارچوب مذاکرات ژنو و تلاش برای احیای دوباره روابط با بغداد و در این راستا اولویت دادن به مشورت با ایران را از مهمترین علائم و سر فصل های رویکرد استراتژیک آنکارا می پندارند.

به باور این کارشناسان، در بعد سیاست داخلی، نتیجه انتخابات محلی 30 مارس سالجاری و به دنبال آن انتخابات ریاست جمهوری که برای اولین بار در ترکیه با رای مردم صورت خواهد گرفت، محل جدی و تعیین کننده برای ادامه اقتدار حزب حاکم ترکیه به رهبری اردوغان خواهد بود.

انتخابات رییس جمهوری در ترکیه تاکنون توسط نمایندگان مجلس صورت می گرفت. براساس اصلاحاتی که در قانون اساسی ترکیه در سال 2010 میلادی صورت گرفت ، رییس جمهوری در نظام پارلمانی ترکیه بطور مستقیم توسط مردم انتخاب خواهد شد که این کارکرد نظام پارلمانی را با دشواریهای جدی روبرو کرده و بحث گذر به نظام ریاستی و یا نیمه ریاستی را دوباره مطرح خواهد کرد.

از سوی دیگر مشارکت گسترده مردم در انتخابات ریاست جمهوری 92 در ایران و انتخاب دکتر حسن روحانی به عنوان رییس جمهوری با پشتیبانی گسترده اقشار مختلف مردم، تشکیل دولت تدبیر و امید و بلافاصله شروع مذاکرات سازنده بین جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 در ژنو و توافقات هسته ای، فصل نوینی در روابط جمهوری اسلامی ایران با جامعه بین المللی را رقم زد.

سیاست خارجی دولت تدبیر و امید در اولویت دادن به توسعه مناسبات با کشورهای همسایه و در این میان تاکید بر توسعه مناسبات و تحکیم اشتراکات با ترکیه، با استقبال گسترده ای در این کشور روبه رو شده است.

** کدامین رویکرد تامین کننده منافع ملی و همسایگی ایران و ترکیه است



تحلیلگران سیاسی معتقدند که خاورمیانه یکی از بحرانی ترین و حساس ترین دوران خود را سپری می کند و در چنین شرایطی که هر کشوری به هر صورتی نمی تواند از تبعات تحولات این منطقه به تنهایی حراست کند ، روابط دو کشور ایران و ترکیه به عنوان دوکشوری که از بیشترین مشترکات و وابستگی های متقابل با یکدیگر برخوردارند، می تواند فضای بسیاری متفاوتی را بر منطقه حاکم سازد.

بررسی تحلیلی اظهارات مقامات بلندپایه دو کشور و دیدارهایی که در سطوح عالی بین مقامات ایران و ترکیه در سال های اخیر صورت گرفته است، تبیین کننده وجود چنین رویکرد واقع بینانه ای در مراکز اصلی تصمیم گیری و تصمیم سازی سیاست های منطقه ای و بین المللی ایران و ترکیه است. تاکید بر توسعه و تحکیم مناسبات و گفت و گو و تبادل نظر در مسائل مهم منطقه ای و بین المللی و همکاری، همواره مطرح بوده است. اما اینکه چنین رویکردی، در عمل نیز تحقق یابد باید راهکار و مکانیزم پویایی برای روابط دوکشور تعریف و اجرایی شود.

بررسی فرایند مناسبات ایران و ترکیه در دوره های اخیر نشان می دهد، دو طرف در توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی دوجانبه نه تنها با مشکلی رو به رو نبوده اند، بلکه توانسته اند اهداف بزرگی را برای ارتقای این مناسبات تعریف کرده و برای تحقق آن نیز کوشا باشند.

ارتقای سطح مبادلات تجاری ایران و ترکیه به 20 میلیارد دلار و قرار گرفتن ایران در صدر مهم ترین شرکای تجاری ترکیه، بحث انعقاد قرارداد تجارت ترجیحی به عنوان گامی برای گذر به نظام تجارت آزاد بین دو کشور، ایجاد شهرک صنعتی مشترک در مرز دو طرف ، گسترش حضور شرکت های ایرانی در ترکیه، و شرکت های ترکیه در ایران، همکاری های مهم دو کشور در زمینه انرژی، بحث انتقال مستقیم گاز ایران به اروپا از طریق ترکیه و همکاری های امنیتی دو کشور در مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر، همکاری در حوزه های صنعتی، گردشگری، کشاورزی و فرهنگی و رسانه ای، تبیین کننده گستردگی مناسبات روبه رشد و دو جانبه ایران و ترکیه در سال های اخیر است.

گستردگی در روابط، لزوما تاثیرپذیری متقابل دو کشور از تحولات و رویکردها و دغدغه ها و احساسات را نیز افزایش می دهد که البته برای دو کشور همسایه ای که دارای مرزهای دوستی طولانی به قدمت بیش از دو برابر تاریخ آمریکا هستند، امری غیر واقع نخواهد بود.

اما نمی توان تصور کرد که روابط دو جانبه کشورها، بی تاثیر از قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای باشد که این موضوع به ویژه در خصوص روابط دو کشور ایران و ترکیه صادق است.

رفتار ترکیه در دوران تشدید تحریم های بین المللی و به ویژه تحریم های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا علیه جمهوری اسلامی ایران، حمایت از برنامه هسته ای صلح آمیز ایران در مجامع بین المللی مسائلی است که گرچه در راستای اصل حسن همجواری می تواند مورد ارزیابی قرار گیرد ولی موضوعی است که در دوران جدید که سیر نزولی در اعمال تحریم ها علیه کشورمان با اجرایی شدن توافقتنامه ژنو انتظار آن می رود، خواه ناخواه در تنظیم فصل جدیدی در همکاریها بین دوکشور لحاظ خواهد شد.

بدون شک در تنظیم روابط با ترکیه علاوه بر اشتراکات گسترده، موقعیت سیاسی این کشور نیز به عنوان یک کشور عضو پیمان آتلانتیک شمالی( ناتو ) ، لحاظ خواهد شد. اما به باور کارشناسان روابط بین المللی موضوع قرار گرفتن ترکیه در اردوگاه غرب و یا حاشیه آن نباید به عنوان دستاوزیری برای جایگزین کردن تقابل به جای تعامل در مناسبات دو کشور شود که بی شک چنین رویکردی برای هر دوکشور دارای تبعات جدی داشته و مغایر با منافع ملی و مشترک آنها خواهد بود.

اما برخی رویکردها و سیاست ها که بی تاثیر از مولفه های داخلی نیست، هر از چند گاهی حساسیت ها و التهاباتی را ایجاد کرده و گمانه زنی هایی را در رسانه های دو کشور در باره روابط آنکارا و تهران در پی داشته است.

کارشناسان با اشاره به اینکه در عصر جدید ˈوابستگی متقابلˈ عنصر مهمی در تعیین رویکرد و همگرایی کشورها می باشد، به روابط گسترده اقتصادی و تجاری دو کشور ایران و ترکیه اشاره دارند.

ترکیه تا پیش از تحریم ها در حدود نیمی از واردات نفت خودرا از ایران تامین می کرد که با اعمال فشارهای آمریکا و تحریم های یکجانبه آن کشور مجبور شد برای معافیت از مجازات های بین المللی آمریکا، واردات نفت خود از ایران را به طور مرحله ای به نصف برساند و کشورهای عربستان سعودی ، لیبی و روسیه را جایگزین ایران کند.

اکنون پیش بینی می شود با لغو تحریم ها، دوباره راه های بازگشت به سطح همکاریهای پیش از تشدید تحریم های نفتی هموار شود و دوباره میزان واردات نفت خام ترکیه از ایران به سقف 10 میلیون تن در سال برسد.

ترکیه مطابق با قرارداد بین المللی 25 ساله ای که در سال 1996 میلادی با جمهوری اسلامی ایران منعقد کرد، سالانه تا سقف 10 میلیارد مترمکعب گاز از ایران وارد می کند.

ترکیه اولین کشوری است که گاز ایران به این کشور صادر شده است و از این نظر از لحاظ صنعت گاز جمهوری اسلامی ایران، قراردادی تاریخی به شمار می رود که در زمان ˈنجم الدین اربکانˈ نخست وزیر فقید ترکیه و به رغم مخالفت های شدید آمریکا منعقد شد.

اربکان و دولت های بعدی ترکیه نتوانستند در مقابل اعمال فشارهای آمریکا برای دور زدن ایران در انتقال گاز حوزه دریای خزر به ویژه جمهوری آذربایجان به این کشور مقاومت کنند و خط لوله باکو – تفلیس – جیهان با وجود غیراقتصادی بودن آن اجرایی شد و احداث خط لوله دیگری موسوم به ˈترانس آناتولیˈ بین دوکشور نیز در دست اقدام است.

** مبادلات تجاری ایران و ترکیه



فرایند رو به رشد تجارت دو کشور ایران و ترکیه که در ماه های اخیر تحت تاثیر تحریم های غرب علیه ایران بوده است، از مهم ترین رشته های ارتباطی بین دو کشور می باشد که در تحلیل چرایی پرهیز از تنش و تاکید بر گفت و گو و تعامل سازنده باید توجه ویژه ای به آن کرد.

مبادلات بازرگانی ایران و ترکیه در 11 ماه سال 2013 میلادی به 5/13 میلیارد دلار رسید که بیش از 9 میلیارد دلار آن را صادرات جمهوری اسلامی ایران به ترکیه تشکیل می دهد.

به گزارش ایرنا، در این دوره سهم جمهوری اسلامی ایران در واردات ترکیه 2/4 درصد و در صادرات این کشور 8/2 درصد بود.

محاسبات خبرنگار ایرنا از داده های بازرگانی خارجی ترکیه که به تازگی توسط موسسه آمار دولتی ترکیه منتشر شد، نشان می دهد در ماه نوامبر سال 2013 صادرات ترکیه به ایران با 6/30 درصد کاهش نسبت به دوره مشابه سال گذشته به 244 میلیون و 918 هزار دلار رسید تا صادرات این کشور به ایران در 11 ماه سال گذشته با 5/59 درصد افت به سه میلیارد و 917 میلیون و 190 هزار دلار برسد.

در مقابل واردات این کشور از جمهوری اسلامی ایران که بخش اعظم آن را نفت و گاز و فرآورده ها و مشتقات نفتی تشکیل می دهد به ترتیب 6/3 درصد رشد و 6/14 درصد کاهش دارد.

واردات ترکیه از ایران در ماه نوامبر 768 میلیون و 960 هزار دلار و در 11 ماه سال 2013 نیز 9 میلیارد و 562 میلیون و 489 هزار دلار شد تا حجم مبادلات بازرگانی دوکشور با بیش از 86/0 در ماه نوامبر و در 11 ماه با 4/35 درصد کاهش روبرو شود.

ترکیه برای معافیت این کشور از تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران، در سال 2012 میلادی واردات نفت خام از ایران را 20 درصد کاهش داد و این فرایند را تا نیمه نخست سال گذشته ادامه داد.

ˈتانر یلدیزˈ وزیر انرژی ترکیه گفته است که ترکیه بیش از این کاهش واردات نفت از ایران را ادامه نخواهد داد و این تصمیم خودرا به طرفهای ذیربط اعلام کرده است.

آمریکا ماه گذشته اعلام کرد که ترکیه در فهرست کشورهای معاف از تحریم یکجانبه این کشور علیه ایران قرار دارد.

به گفته کارشناسان روابط بین الملل در آنکارا ، کاهش در حجم مبادلات تجاری دوکشور در سال جاری میلادی ناشی از منتفی شدن موضوع تجارت طلا است. در واقع با خارج نگاه داشتن تجارت طلا، می توان گفت حجم مبادلات تجاری دوکشور روبه رشد می باشد.

این کارشناسان با اشاره به سفر ماه گذشته ˈمحمد جواد ظریف ˈوزیر خارجه کشورمان به ترکیه و دیدارش با ˈرجب طیب اردوغانˈ نخست وزیر و ˈاحمد داوداوغلوˈ وزیر خارجه ترکیه و اظهارات دو وزیر در کنفرانس مطبوعاتی مشترک مبنی بر تصمیم ایران و ترکیه بر تشکیل شورای عالی همکاریهای راهبردی و هدف گذاری 50 میلیارد دلاری در مبادلات تجاری برای یک دوره میان مدت، ابراز امیدواری می کنند که مناسبات اقتصادی و تجاری دوکشور در دوره جدید از تحرک قابل توجهی روبه رو باشد.

آنان انعقاد موافقتنامه ترجیحات تجاری در دیدار آتی مقامات بلندپایه دوکشور را گام مهمی در گذر به تجارت آزاد بین ایران و ترکیه ارزیابی کرده و می گویند از این منظر، دسترسی به هدف 50 میلیارد دلاری دشوار نخواهد بود. این درحالی است که دوطرف پیشتر هدف 30 میلیارد دلاری در مبادلات تجاری را دنبال می کردند.

افزون بر آن لغو تحریم ها نیز اثر شتاب دهنده ای در رشد مبادلات تجاری و همکاریهای اقتصادی دوکشور به ویژه در حوزه های سرمایه گذاری و انرژی خواهد داشت.

در این میان داده های موسسه آمار دولتی ترکیه نشان می دهد در 11 ماه سال گذشته کل حجم تجارت خارجی ترکیه با 03/0 درصد رشد به 67 میلیارد و 220 میلیون و 952 هزار دلار رسید که 138 میلیارد و 710 میلیون و 446 هزار دلار آن را صادرات و 228 میلیارد و 510 میلیون و 506 هزار دلار آن را واردات تشکیل می دهد.

در این دوره صادرات ترکیه 8/0 درصد کاهش و واردات این کشور 4/5 درصد رشد دارد.

خاورم/2011**230 *1446