صلح امام حسن(ع) بهترین نمونه نرمش قهرمانانه در تاریخ

۲۵ ربیع‌الاول، مصادف با سالروز صلح امام حسن مجتبی (ع) در سال ۴۱ هجری قمری است.

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، امام حسن (ع) بنا به وظیفه انسانی و ایمانی خویش، تا آخر عمر شریفش به این پیمان صلح پایبند ماند و از آن تخطی نکرد، ولی معاویه با ترفندهای گوناگون، بار‌ها آن را نقض و خباثت باطنی خویش را بر همگان آشکار کرد.

سرپیچی معاویه از حکومت مرکزی و ایجاد حکومت خودخوانده در شام

امام حسن مجتبی (ع) در ۲۱ رمضان سال ۴۰ قمری، پس از شهادت پدر بزرگوارشان حضرت علی (ع) بنا به درخواست یاران امیرمؤمنان (ع) و سایر مردم، خلافت اسلامی را پذیرفت و ادامه سیره و روش حکومتی امیرمؤمنان (ع) و سیاست عدالت گستری وی را سرلوحه کار خویش قرار داد.«معاویة بن ابی سفیان» که در ایّام خلافت امیرمؤمنان (ع)، از حکومت مرکزی سرپیچی و اقدام به ایجاد حکومت مستقل و خودخوانده در شام کرد و به برخی از مناطق اطراف، از جمله مصر، چنگ انداخته بود، از آغاز حکومت امام حسن (ع) اقدام به دشمنی و فتنه انگیزی نمود و با ارسال جاسوسان و نفوذ در میان بزرگان قبیله‏‌ها و طایفه‏‌ها و تطمیع آنان، زمینه نبرد دیگری را فراهم ساخت.

از سوی دیگر، نفاق و خیانت برخی از سران سپاه امام حسن (ع) و پیوستن آنان به سپاه معاویه و ناخرسندی مردم به ادامه جنگ و خون ریزی، دشمن را جسور‌تر کرده و وی را به تهاجم همه جانبه نظامی وادار نمود. امام حسن مجتبی (ع) که به سامان دهی حکومت و امور معیشتی مردم و برقراری قسط و عدل در جامعه اسلامی پرداخته بود، با دشمنی‏‌ها و تهاجم سراسری سپاه شام روبرو شد. آن حضرت نیز در مقام دفاع برخاست و در میان مردم اعلان بسیج عمومی نمود و رزمندگان کوفه و سایر شهر‌ها را برای دفع تهاجم دشمن فراخواند.

هنگامی که دو سپاه در برابر یکدیگر قرار گرفتند و درگیری‌های پراکنده‌ای میان آنان به وقوع پیوست، برخی از سران سپاه امام حسن مجتبی (ع)، از جمله «عبیدالله بن عباس» که فرماندهی کل را بر عهده داشت، به سپاه معاویه پیوست و از این راه، توان روحی و فیزیکی سپاه امام حسن (ع) را کاهش دادند. نفوذی‏‌های معاویه، در میان سپاهیان امام حسن (ع) و در میان عامه مردم شهر‌ها، اقدام به شایعه پراکنی و گمانه زنی‏‌های خلاف واقع کردند و به تدریج جامعه اسلامی و رزمندگان را از داخل، دچار تردید و تزلزل نمودند. به طوری که برخی از سپاهیان، شبانه از اردوگاه‏‌ها و پادگان‏‌ها گریخته و صحنه نبرد را ترک می‏‌کردند و برخی از فریب خوردگان «خوارج» در شهرهای پشت جبهه اقدام به آشوب می‏‌کردند و حتی در «ساباط مداین»، به خیمه‌گاه امام حسن (ع) هجوم آورده و اقدام به غارت و بی‏‌نظمی نمودند و در یک رویدادی، امام حسن مجتبی (ع) را ترور کرده و وی را به شدت زخمی نمودند.

ریش سفیدان و صاحب نفوذان عراق و حجاز و برخی از فرماندهان سپاه امام حسن (ع)، مخفیانه نامه‌هایی به معاویه داده و اظهار اطاعت و پیروی می‏‌نمودند و حتی نوشتند که حاضرند امام حسن (ع) را تسلیم وی کرده و یا او را به قتل رسانند.

نفاق و خیانت، سپاه امام را از کارایی لازم انداخت

امام حسن مجتبی (ع) که از تمامی نفاق‏‌ها و خیانت‏‌های سپاه خویش خبردار بود، با گردآوری آنان و ایراد خطبه و روشن نمودن اذهان آنان از دسیسه‏‌های دشمن، تلاش وافر نمود که روحیه مردانگی و رزم آوری را در آنان، بار دیگر زنده کرده و توطئه‏‌های دشمن را نقش بر آب کند. ولی رسوخ شرم آور نفاق و خیانت، سپاه آن حضرت را از کارایی لازم انداخته و توازن نظامی را به کلی دگرگون کرده بود و سرانجام، امام حسن (ع) را وادار به پذیرش صلح ناخواسته کرد و آن حضرت، بناچار در ۲۵ ربیع الاول و به قولی در نیمه جمادی الاولی سال ۴۱ قمری بر اساس شرایطی، خلافت را به معاویة بن ابی سفیان واگذاشت و خود از آن کناره گرفت.

متن صلح نامه امام حسن(ع) و معاویه

بدین سان، درگیری و جنگ میان سپاهیان شام و سپاهیان عراق پایان یافت و آن سال را «عام الجماعة» نامیدند و به دنبال آن صلح نامه‌ای به امضای طرفین و گواهان از دو سپاه رسید، گفتنی است که درباره بندهای صلح نامه، اتفاق چندانی میان مورخان و سیره نویسان نیست و برخی از آنان، موارد ذیل را نیز اضافه نمودند:

۱. حسن بن علی (ع) و برادرش حسین (ع)، هیچ‌گاه معاویه را امیرمؤمنان خطاب نکنند. این شرط به وضوح بیان می‏‌کند که صلح امام حسن (ع)، نوعی سکوت در حال ناچاری و کناره‏‌گیری مصلحت‏‌آمیز از حکومت بود، نه اینکه معاویة بن ابی سفیان، سزاوار خلافت و حکومت بوده است.

۲. معاویه و اصحابش، هیچ‌گاه علی (ع) را در نماز و غیر نماز سبّ و لعن نکرده و از او، جز به نیکی یاد نکنند.

۳. پس از معاویه، ولایت مسلمانان با حسن بن علی (ع) باشد و اگر او زنده نباشد، با برادرش حسین بن علی (ع) خواهد بود.

۴. بیت المال کوفه در اختیار امام حسن (ع) باشد.

۵. خراج دو منطقه فارس، یعنی بسا (فسا) و دارابجرد در اختیار امام حسن (ع) باشد.

۶. معاویه در هر سال مبلغ یک میلیون (و یا صد هزار) درهم به صورت مقرّری در اختیار امام حسن (ع) قرار دهد.

یادآوری این نکته ضروری است که مسائل مادی‏‌ای که از سوی امام حسن (ع) در صلح‌نامه مطرح شده است، به منظور تأمین معاش خانواده‏‌های بی‏‌سرپرستی بود که در جنگ‏‌های جمل، صفین و نهروان، کسان خود را از دست داده بودند. امام حسن مجتبی (ع)، انسانی کامل و پیشوایی مهربان و عدالت گستر بود که برای از میان بردن اختلاف و تفرقه مسلمانان و جلوگیری از خونریزی آنان و نجات شیعیان و یاران پدرش امیر مؤمنان (ع) از شرارت‏‌ها و کینه توزی‏‌های معاویه و عوامل مزدور وی، صلح با معاویه را پذیرفت و آن را با شرایطی سنگین بر معاویه تحکیم نمود.

«ابن حجر عسقلانی» که از دانشمندان شافعی مذهب اهل سنت است، درباره شخصیت و حکومت امام حسن (ع) می‌گوید: "او، به نص و تصریح سخن جدش (حضرت محمد (ص))، آخرین خلیفه از خلفای راشدین است که پس از کشته شدن پدرش (امیرمؤمنان (ع)) عهده‏‌دار خلافت گردید و مردم کوفه با او بیعت نمودند. وی به مدت شش ماه و چند روز زمام خلافت را به دست گرفت. او به حقیقت، خلیفه‏‌ای حق و امامی عادل و راست گو بود.

به هر روی، پس از استیلای معاویه بر کوفه و سایر سرزمین‏‌های اسلامی، امام حسن (ع) علی رغم اصرار برخی از شیعیان و بزرگان کوفه مبنی بر باقی ماندن در این شهر، تصمیم به بازگشت به مدینة الرسول (ص) گرفت و به همراه خانواده خود و خاندان پدر ارجمندش (که پس از جنگ جمل به کوفه مهاجرت کرده بودند) رهسپار مدینه شد و به وطن اصلی خویش روی آورد.

معاویه بارها پیمان صلح را نقض کرد

در این سفر، مردم کوفه بدرقه‏‌ای نیکو و اهالی مدینه، استقبال شایانی از آن حضرت و خاندان امیرمؤمنان (ع) به عمل آوردند. امام حسن (ع) بنا به وظیفه انسانی و ایمانی خویش، تا آخر عمر شریفش به پیمان صلح پای بند ماند و از آن تخطی نکرد، ولی معاویه با ترفندهای گوناگون، بار‌ها آن را نقض و خباثت باطنی خویش را بر همگان آشکار کرد.

انتهای پیام