آلودگی هوای اراک، معضلی که نیازمند تدابیر زیربنایی است/ مژگان حیدری

مردم این شهر هر بامداد که برای فعالیتهای روزانه آماده می شوند شاهد چتری تیره حاوی سمی ترین آلاینده ها بر بام شهرشان هستند و با هر نفس سلامتشان تهدید می شود.

کلانشهر اراک ، در گذشته نه چندان دور یکی از باغ شهرهای مصفای کشور بود که در سالهای اخیر به دلیل توسعه نامتوازن صنعت در مقایسه با سایر بخشها، افزایش جمعیت مهاجر و تغییرات اقلیمی ، شرایط اورژانسی آلودگی را می گذراند و به عنوان یکی از هشت شهر آلوده ایران مطرح است.

این شهر در برنامه های اول تا چهارم از مزایای بودجه ای در مهار و سامان معضلات شهری بی بهره بود اما در دولت نهم و دهم دو طرح جامع کاهش الودگی هوا برای آن تصویب شد که متاسفانه به دلیل تحقق نیافتن منابع اعتباری پیش بینی شده، اقدامات و برنامه های کنترلی آن بکندی پیش می رود.

برخی از فصول مهم این طرح های جامع از جمله افزوده شدن یکهزار هکتار فضای سبز به اراک بلاتکلیف مانده است درحالیکه جدیت در ایجاد آن می توانست به عنوان ریه های این شهر نقش مهمی را در پالایش هوا و تلطیف آن داشته باشد.

یکی از مشکلات جدی در حوزه آلودگی هوای اراک تعهد پایین صاحبان صنعت و طیف های مردمی در قبال موضوعات اجتماعی است و به نظر می رسد که رسانه ها و نهادهای فرهنگی در این حوزه رسالت سنگینی برعهده دارند.

مردم این شهر در دو سال اخیر به طرق مختلف از جمله امضای تومار و بیانیه و حضور در شنبه های اعتراض از مسوولان کشوری و استانی درخواست کمک ویژه در مهار آلاینده ها داشته اند و معاون رییس جمهوری و رییس سازمان محیط زیست در ابتدای فعالیت دولت تدبیر و امید با حضور در اراک و تشکیل کارگروه های ملی آلودگی هوا و مدیریت تالاب میقان اراک متهعد شد که از هیچ اقدامی در مهار آلودگی هوای این شهر دریغ نکند و در هفته هوای پاک نیز با سفر مجدد به این شهر گزارشی از اقدامات انجام گرفته و مشکلات و نواقص به مردم اراک ارائه کند.

خانم معصومه ابتکار رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در سفر 22 مهرماه امسال به اراک اعلام کرد در کوتاهترین زمان ممکن با تشکیل کمیته راهبردی کشوری 20 مصوبه کارگروه آلودگی هوای اراک را با حمایت دولت اجرایی کند که ضرورت تقویت تجهیزات و ایستگاه های تخصصی سنجش آلودگی هوا و تکمیل و راه اندازی مرکز پایش آنلاین آلودگی هوای استان مرکزی، استمرار سوخت گاز برای نیروگاه حرارتی شازند، گازسوز شدن کوره های آجرپزی، تسریع در انتقال واحد آندسازی شرکت ایرالکو به شعاع مناسب شهری، تعیین حق آبه مناسب برای تالاب میقان اراک، تسریع در ایجاد یکهزار هکتار فضای سبز در اراک، اجرایی شدن طرح ترافیک و تقویت زیرساختهای تقاطع غیرهمسطح در این کلانشهر از جمله این مصوبات است .

یکی از مطالبات جدی مردم اراک در بحث آلودگی هوای این شهر همکاری تنگاتنگ دولت در تامین سوخت گاز برای نیروگاه حرارتی شازند است ، این نیروگاه با انتشار مقادیر قابل ملاحظه ای دی اکسید گوگرد در هوا ، سلامت مردم اراک و شازند و روستاهای این منطقه را تهدید می کند و به رغم پیگیری نمایندگان اراک در ماههای اخیر هنوز یکی از خطوط این واحد با سوخت مازوت کار می کند و وزرای نفت و نیرو در ابتدای دولت یازدهم با بیان اینکه «فشار شبکه گاز کشور پاسخگو نیست» سهمیه سوخت گاز این نیروگاه را کامل تامین نکرده اند.

همچنین انتقال سریعتر واحد آندسازی ایرالکو به شعاع 30 کیلومتری اراک و تکمیل تاسیسات فیلتراسیون واحدهای تولید قدیمی آلومینیم سازی اراک است که بعد از سه دهه آلودگی این صنعت به نظر نمی رسد تحقق آن خواسته ای نابجا باشد.

سوگیری سیاستهای استانی در دولت تدبیر و امید برای مهار آلودگی هوا در حوزه مدیریت ترافیک شهری ، اصلاح نواقص حمل و نقل و منابع محرک آلاینده ، اقدامی بجا و هوشمندانه است اما یکی از خواسته های مردم در این بخش سرعت بخشی به اجرایی شدن طرح ترافیک در هسته مرکزی شهر است که سالها بلاتکلیف مانده و به گفته کارشناسان اجرای آن ضمن روان سازی تردد تاثیر بسزایی بر کاهش گازهای سمی هوای اراک که بر اثر منابع متحرک ایجاد می شود دارد.

با وجود محدودیتهای اعتباری دولت ، اقدام مدیریت ارشد استان در تخصیص 32میلیارد ریال اعتبار برای گاز سوز کردن 20 واحد کوره آجرپزی مرزیگران اراک قابل تقدیر است چرا که به ثمر نشدن این اقدام می تواند درصد بالایی از آلاینده های خطرآفرین منتشره در هوای این کلانشهر را بکاهد.

گزارشهای محیط زیست اراک حاکیست که عمده آلایندهای موجود در هوای اراک شامل ذرات معلق،دی اکسید گوگرد ،ذرات معلق، ازن، فلوئور ، منواکسید کربن و بخارات سمی است که 48 درصد آن ناشی از ترافیک و منابع متحرک و 48 درصد ناشی از فعالیت صنعتی و دو درصد بر اثر منابع گرمایشی خانگی و تجاری است.

یکی از عوامل اثرگذاز و تشدید کننده آلودگی هوای اراک شرایط خاص اقلیمی و محصور بودن از سه طرف با ارتفاعات و از یک سو همجواری با کویر میقان که موجب ایستایی هوا و ماندگاری آلاینده ها بر این شهر می شود و خشکسالی ها در چند سال اخیر به عنوان عاملی طبیعی در تشدید آلودگی هوای این شهر است.

واقعیت این است که جمعیت 56 هزار نفری اراک در 60 سال اخیر به 560 هزار نفری نفر رسیده و به دلیل سیاستهای نادرست توسعه منابع پایه این شهر بیش از ظرفیت بهره گرفته شده و اکنون در بحرانی زیست محیطی دست و پا زده و در حال غرق شدن است.

اگرچه آوازه اراک امروز در کشور بعنوان یکی از کانونهای مهم اقتصادی با کارویژه های حساس در تولید ثروت و تامین نیازهای اقتصادی، صنعتی پیچیده اما ساکنان آن بشدت در معرض آلاینده هایی هستند که چون میهمانی ناخوانده سلامت آنها را نشانه گرفته است.

هفته هوای پاک شاید در اقصی نقاط ایران با شعارهای زیبا و برنامه های سمبلیک جریان بیابد اما در اراک که مردم آن زخم خورده عوارض شدید آلودگی هستند مفهوم و معنای دیگری دارد و ساکنان این شهر به ویژه قربانیان آلودگی نظیر بیماران حاد تنفسی، قلبی و عروقی ، سرطانی و ام اس چشم امید به اصلاحات زیربنایی دولت در این شهر دارند و می خواهند در این هفته پیام و خواسته به حق آنها شنیده شود.

البته استاندار مرکزی در برنامه خبری روزنامه ایران در تهران قول مساعد داده که معضل آلودگی هوای اراک را تا دو سال آینده در سایه سیاستهای راهبردی تعریف شده مهار می کند و این حوزه به عنوان یکی از سرفصلهای اصلی کار خود دارد.

مژگان حیدری / خبرنگار ایرنا مرکز اراک