ایران کجای تجارت با قفقازی‌هاست؟‬/ چند نکته برای سیاستگذاران کشورمان

سه کشور آذربایجان، گرجستان و ارمنستان در قفقاز جنوبی با ایران، ترکیه و روسیه مرز مشترک دارند، آذربایجان بزرگترین و استراتژیک ترین کشور این منطقه محسوب میشود و با سه کشور منطقه ای ایران، ترکیه، ارمنستان و روسیه مرز مشترک دارد. ارمنستان با ایران، ترکیه، آذربایجان و گرجستان هم مرز است و گرجستان با روسیه، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان دارای مرز است. 

 ارمنستان که متفق روسیه است با این کشور دارای مرز نیست و به دلیل اشغال 20 درصد ازخاک آذربایجان مناسباتی با این کشور ندارد و ترکیه نیز به دلایلی که گفته شد مرزهایش با ارمنستان را مسدود کرده است و عملا این کشور در حال نیمه محاصره واقع شده است و جبرا به ایران و گرجستان اتکا دارد.ا لبته دو منطقه آبخازیاو استیای جنوبی گرجستان نیز از سال 2008 به بهانه اعلام استقلال تحت اشغال روسیه قرار گرفته است. به این ترتیب قفقاز جنوبی با بحران ارضی مواجه است و دراین میان روسیه وارمنستان هستند که اراضی دو کشور گرجستان و آذربایجان را اشغال کرده اند.

در این نوشته با در نظر داشت شرایط سه کشور قفقازی، نگاهی مقایسه ای به حجم تجاری ایران و همسایگان شمالی و قفقازیش با یکدیگر می اندازیم تا با مشاهده عقب ماندگی تجاری ایران در این منطقه، هشداری به تصمیم گیرندگان ذیربط بدهیم که در اولویت بودن همسایگان در سیاست خارجی و توسعه صادرات غیرنفتی با شعار میسر نمی شود و باید با نگاه واقع بینانه و برنامه ریزی کارشناسانه و مدیریت نوین و تأمین امنیت لازم از امکانات موجود، بمنظور افزایش صادرات ایران و حضور اقتصادی در قفقاز و هر کشور و منطقه دیگری براساس اولویتها،حداکثر بهره برداری را بعمل آورد. 

در ادامه این نوشتار ضمن اشاره به حجم تجارت و سرمایه گذاری ها ایران، ترکیه و روسیه در قفقاز جنوبی و کشورهای قفقازی با یکدیگر، مقایسه ای اجمالی ودرپایان جمع بندی کوتاهی با رویکردی منطقه ای ارایه خواهدشد.

آمار ملی در گرجستان حاکی از این است که مبادلات تجاری این کشور با آذربایجان در فاصله ماههای ژانویه تا نوامبر 2013، به یک میلیارد و 190 میلیون دلار افزایش یافت. براساس این گزارش، میزان مبادلات تجاری دو کشور در سال 2013 در مقایسه با سال 2012 با رشد سه ممیز 48 صدم درصدی همراه و مبادلات تجاری دو طرف در فاصله ماههای ژانویه تا نوامبر 2012 ،یک میلیارد و 150 میلیون دلار بوده است. جمهوری آذربایجان دومین شریک بزرگ تجاری گرجستان پس از ترکیه محسوب می شود. 

حجم تجاری گرجستان با ایران و ترکیه 

مبادلات گرجستان و ترکیه در فاصله ماههای ژانویه تا نوامبر 2013 ، یک میلیارد و سیصد و هفتاد میلیون دلار بوده است.   این درحالیست که رقم مبادلات تجاری ایران با گرجستان در خوش بینانه ترین حالت به 150میلیون دلاردرسال میرسد. البته رقم واقع بینانه حداکثر 120میلیون دلار درسال است.

حجم تجاری ارمنستان با ترکیه و ایران

 به استناد گزارش اداره آمار ترکیه در سال 2011 میلادی 218 میلیون دلار کالا و مواد اولیه از ترکیه به ارمنستان صادر شده و این میزان در سال 2012 میلادی به 241 میلیون دلار افزایش یافته است. در نیمسال نخست سال 2013 میلادی نیز حجم صادرات به ارمنستان بدون تغییر باقی مانده است. این درحالیست که ترکیه به دلیل ادعای ارضی ارمنستان علیه این کشور و تاکید بر شناسایی قتل عام یک و نیم میلیون ارمنی در آوریل 1915 توسط نظامیان امپراطوری عثمانی و اشغال 20درصد ازسرزمینهای جمهوری آذربایجان از سال 1992تا 1993 توسط نظامیان ارمنی وروسی، روابط و مرزهای خودرا بارمنستان قطع نموده است. البته کاآن سویاک رئیس ترکیه ای شورای همکاری های اقتصادی ارمنستان و ترکیه گزارش داده است که براساس گزارشات غیر رسمی حجم تبادلات تجاری میان ارمنستان و ترکیه در سال 2012 میلادی به 300 میلیون دلاررسیده است. 

 در مقایسه با ترکیه و در شرایطی که ایران با ارمنستان روابط سیاسی نزدیک و مرزهای باز زمینی نیزهست، حجم مبادلات ایران و ارمنستان در سال 2012 میلادی در حدود 317.7 میلیون دلار بوده است و در سال 

"آرا پتروسیان" معاون وزیر اقتصاد دولت ارمنستان اخیرا اظهار داشت که در طول دو سال گذشته حجم روابط تجاری تهران و ایروان در حدود 320 میلیون دلار برآورد شده است .

حجم تجاری آذربایجان با ایران و ترکیه

در روابط تجاری ایران و آذربایجان هم که همچون مراودات با ارمنستان و گرجستان دلگرم کننده نیست و درمقایسه با ترکیه تفاوت فاحشی دارد می توان به سخنان اخیر قلی یوف، معاون رئیس موسسه افزایش صادرات و سرمایه گذاری آذربایجان اشاره کرد که اخیرا گفت: ایران تاکنون 104میلیون و 500 هزار دلار در بخش غیرنفتی آذربایجان سرمایه گذاری کرده است و حدود 390 شرکت ایرانی در این کشور ساحلی دریای خزر مشغول به فعالیت هستند.

ایران همچنین 10 درصد از سهام میدان فراساحل گازی شاه دنیز آذربایجان را در اختیار دارد.وی همچنین اعلام کرد بنا بر آمار کمیته اداره گمرک آذربایجان، این کشور در 10 ماه نخست سال 2013میلادی حدود 64 میلیون دلار کالا به ایران صادر و حدود 179 میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده است. (درمجموع 243 میلیون دلار در 10 ماه که در رقم سال آن به 300 میلیون دلار یعنی برابر با حجم تجاری ترکیه وارمنستان ! که رابطه سیاسی و مرز باز فعال هم ندارند وازطریق گرجستان مشغول تردد هستند)

این درحالیست که آمارهایی که نهادهای ذیربط ایرانی ارایه میکنند، حجم مبادلات تجاری بین دوکشور را دوبرابر آمار طرف آذری یعنی 532 میلیون دلار اعلام و بعضا نیز معتقدند تقریبا به همین میزان نیز تجارت چمدانی بین دو کشور وجود دارد. یعنی از منظر برخی نهادها ی ایرانی، مبادلات تجاری دوکشور در مجموع بالغ بر 1میلیارد دلار میگردد!!!

این درحالیست که تجارت چمدانی دو کشور با توجه به ظرفیتها و فرایندهای موجود در مبادلات مرزی به 50 میلیون دلار هم نمیرسد. بعضی مسئولان هم از جمله رییس دولت دهم تاکید می کنند و میکردند که رقم 532 میلیون دلار ،در سال 2014 به یک میلیارد دلار خواهد رسید!که به احتمال قریب به یقین این پیش بینی محقق نخواهد شد. همین منابع ایرانی حجم کل سرمایه گذاری شرکت های ایرانی در بخش غیر نفتی جمهوری آذربایجان را که مسول آذری 104 میلیون دلار اعلام کرده است 105 میلیون یورو اعلام میکنند.!

در این بند از نوشته ،حجم تجارت خارجی و سرمابه گذاریهای متقابل ترکیه وآذربایجان را از سخنان سوینج حسن اوا معاون وزیر  توسعه اقتصادی آذربایجان که اخیرا در یک نشست اقتصادی آذربایجان و ترکیه در باکو اعلام کرد، دریابیم.او می گوید، در ده ماهه سال جاری میزان مبادلات تجاری بین ترکیه و آذربایجان بالغ بر یک میلیارد و 400 میلیون دلار بوده است که 990 میلیون دلار آن مربوط به واردات آذربایجان و 450 میلیون دلار نیز مربوط به صادرات آذربایجان به ترکیه بوده است. او افزود: میزان مبادلات تجاری بین این دو کشور در مقایسه با سال گذشته 85 درصد افزایش یافته 

حجم تجاری روسیه در قفقاز

در این میان روسیه که قفقاز جنوبی را حیاط خلوت خود می پندارد و با نگاه امنیتی به این منطقه می نگرد و به همین دلیل برای تمامیت ارضی آذربایجان و گرجستان مشکل ایجاد کرده است و از قره باغ و دیگر شهرهای اشغال شده آذربایجان توسط ارمنستان، آبخازیا واوستیای جنوبی برای مهار کردن این کشورها و جلوگیری از همگرایی آنها با اتحادیه اروپا و ناتو به عنوان اهرم فشار استفاده می‌کند با آذربایجان 3 میلیارد و 600 میلیون دلار و با ارمنستان 1 میلیارد و 200 میلیون دلار مراوده سالانه تجاری و انرژتیک دارد، با گرجستان نیز پس از حوادث اگوست 2008 و حمله نظامی روسیه به این کشور که روابط سیاسی و تا حدود زیادی تجاری قطع شده در سطح اندکی تجارت چمدانی برقراراست، هرچند که روسیه برای انتقال گاز خود به  ارمنستان به مسیر گرجستان نیاز مند است.

همانگونه که مشاهده می‌شود حجم تجاری ایران با گرجستان، آذربایجان و ارمنستان و در مجموع در قفقاز جنوبی در مقایسه با حجم تجاری ترکیه و روسیه با این کشورها ومنطقه قفقاز برغم برخورداری کشورمان از امکانات فراوان در زمینه های مختلف جغرافیایی،سیاسی و اقتصادی بسیار اندک است.

در یک مقایسه سرانگشتی و در مجموع روسیه با حدود 5 میلیارد دلار دررده نخست، ترکیه با حدود 4 میلیارد دلار در رده دوم و ایران با رقمی نزدیک 800 میلیون دلار در رده سوم همکاریهای تجاری و انرژی با قفقاز جنوبی قراردارد که در مقایسه با روسیه کمتر از یک پنجم و با ترکیه کمتر از یک چهارم است.

از این جهت که حضور در بازارهای منطقه ای و جهانی به تبع رشد اقتصادی معقول یکی از مولفه های اساسی اقتدار ملی هر کشور محسوب میشود این رقم معیار مناسبی برای جمهوری اسلامی ایران نیست، البته در شرایطی که کشورهای روسیه، ترکیه، آذربایجان از نرخ رشد تقریبی 3الی 4 درصد و ایران از نرخ رشد منفی در دوسال اخیر برخوردار بوده اند، یکی از علت اصلی اندک بودن حجم تجارت ایران با این منطقه مبرهن است.

برای مشاهدۀ وبلاگ افشار سلیمانی در صفحۀ وبلاگ خبرآنلاین اینجا کلیک کنید