بحرین و تداوم جنبشی مسالمت آمیز

روز شنبه، هفتم دی ماه، حکومت آل خلیفه «شیخ سلمان» رییس «جمعیت الوفاق بحرین»، را دستگیر کرد و ماموران امنیتی چند ساعتی وی را در بازداشتگاه مورد بازجویی قرار دادند.

به دنبال این دستگیری، موجی از اعتراض ها و تجمع مردمی در مقابل منزل وی شکل گرفت. ترس از گسترش این اعتراض ها باعث شد چند ساعت بعد شیخ سلمان آزاد شود؛ هر چند رژیم هر گونه سفر وی به خارج از کشور را ممنوع اعلام کرده است.

بعد از ایجاد محدودیت هایی از سوی رژیم آل خلیفه در برگزاری مراسم محرم، بار دیگر گسترش اعتراض های خیابانی علیه حکومت را شاهدیم. این مساله باعث شده است بار دیگر معترضان بحرینی و اقدام های سرکوبگرانه حکومت بحرین علیه آنان در کانون توجه قرار گیرند.

بر این اساس در این نوشته پس از نگاه به روند تحولات اعتراضی در بحرین، به بررسی گروه های اصلی معترض، اهداف آنها و همچنین اقدام های متقابل حکومت بحرین برای برخورد با معترضان می پردازیم.



** روند شکلگیری و ماهیت اعتراض ها در بحرین

------------------------------------------

آغاز تحولات انقلابی در جهان عرب از پاییز سال 1389 باعث شد نارضایتی های سیاسی خفته در برخی کشورهای عربی خود را به لایه های رویی رسانده و مجالی برای بروز پیدا کند.

موج اعتراض ها از شمال آفریقا بلند شد اما کم کم به دیگر کشورهای عربی در مرکز و حاشیه خاورمیانه سرایت کرد.

با درگیر شدن یمن در امواج اعتراضی تازه، ترس از گسترش این اعتراض ها به کشورهای حاشیه خلیج فارس راه یافت. با شروع اعتراض ها در مناطق شیعه نشین عربستان، کویت، اردن، امارات و بحرین این ترس به واقعیت تبدیل شد و نشان داد که حتی کشورهای ثروتمند عربی نیز از این خیزش ها مصون نیستند.

از همان آغاز روشن شد مساله بحرین از اردن و عربستان و کویت متفاوت است؛ چرا که در این کشور، شیعیان با داشتن بیشترین جمعیت، از قدرت بیرون گذاشته شده و سنی ها حکومت را در دست گرفته اند.

شکاف های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اداری ناشی از این امر آنچنان بود که خیزش مردمی را سبب شد؛ البته بر کسی پوشیده نیست که برخی گروه های سنی مخالف دولت مانند حزب وعد نیز در اعتراض علیه آل خلیفه هم صدا با شیعیان به خیابان ها می آیند.

دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس با پخش پول های کلان و دادن برخی امتیازهای جزیی توانستند تا اندازه ای بحران را مدیریت کنند، اما اعتراض ها در بحرین از جنسی نبود که بشود با برخی اصلاحات آن را خاموش کرد.

بر همین اساس ما شاهدیم که روند اعتراض ها در بحرین همچنان ادامه دارد و حکومت نتوانسته است شعله های آن را خاموش کند.

در بررسی ماهیت خیزش علیه رژیم آل خلیفه در وهله نخست باید دید چه گروه هایی در اعتراض ها شرکت دارند و خواسته های اصلی آنها از مخالفت با حکومت چیست؟



** گروه های مخالف و خواسته های آنها

---------------------------------------

در میان مخالفان رژیم آل خلیفه می توان گروه های گوناگونی را شناسایی کرد. این گروه ها از چندین طیف تشکیل شده اند که مهمترین آنها عبارتند از:

حزب الوفاق: این حزب بزرگ ترین گروه شیعی در بحرین است که رویکرد میانه و دموکراتیک دارد و در دو دور گفت و گوهای ملی با دولت بحرین شرکت داشته است. این حزب به وسیله «شیخ علی سلمان» روحانی 44 ساله شیعی، هدایت می شود.

دیگر شخص مطرح در این حزب «شیخ عیسی قاسم» روحانی 75 ساله شیعی است.

حزب الحق: این حزب نیز از گروه هایی از شیعیان تشکیل شده است که هرگونه همکاری با حکومت را مردود می داند و سرنگونی آل خلیفه را خواستار است. بر این اساس دولت نیز این حزب را غیرقانونی اعلام و بسیاری از اعضای آن را تاکنون دستگیر کرده است.

جامعه عمل اسلامی بحرین: سومین گروه شیعی و نزدیک به حزب الحق است. این حزب نیز بیشتر به سرنگونی آل خلیفه گرایش دارد و از طرف دولت غیرقانونی اعلام شده است.

حزب وعد: حزبی چپگراست که عناصری از شیعیان و سنی ها را شامل می شود و بیشتر رویکردی معتدل دارد و همراه با حزب الوفاق در گفت وگوهای ملی با دولت شرکت کرده است[1]. وجود برخی معترضان سنی مذهب در این حزب نشان می دهد که مخالفت ها علیه حکومت بیشتر از نارضایتی های مدنی ناشی می شود تا تبعیض های مذهبی.

از میان این احزاب، حزب الوفاق بیشترین نفوذ را بر هدایت مخالفت ها علیه آل خلیفه دارد و با توجه به رویکرد مسالمت آمیز خود، به خوبی توانسته است گروه های مخالف را گرد هم آورد و مخالفت ها علیه رژیم را هدایت کند.

با توجه به برتری حزب الوفاق در روند اعتراض ها علیه رژیم آل خلیفه، خواسته های آن نیز مبتنی بر اصلاحات سیاسی-مدنی است؛ برخلاف آنچه حکومت ادعا می کند که مخالفان در پی براندازی هستند.

از جمله مهمترین خواسته های مخالفان برکناری «شیخ خلیفه بن سلمان آل خلیفه» نخست وزیر، تدوین قانون اساسی تازه، برگزاری انتخابات آزاد مجلس و دادن اختیار کامل به آن، دادن حقوق عادی شهروندی به شیعیان و بهبود وضع اقتصادی آنان است.

بر همین اساس، مخالفان به رهبری حزب الوفاق از همان آغاز مذاکره با رژیم آل خلیفه و رسیدن به خواسته های خود بدون دست زدن به خشونت را در پیش گرفتند اما اقدام های خشونت آمیز آل خلیفه و گسیل سربازان سعودی، اماراتی و... (در پوشش نیروهای سپر دفاع جزیره) به بحرین برای سرکوب معترضان باعث شد گروه های معتدلی چون الوفاق نیز از گفت وگو با حکومت ناامید شوند و مخالفت ها رنگ خشونت به خود بگیرد. با این وجود، همانگونه که مجله انگلیسی «اکونومیست» در گزارشی تحلیلی آورده است جمعیت الوفاق اعلام کرده در پی سرنگونی دولت نیست و در واقع به یک حکومت پادشاهی مشروطه اعتقاد دارد و به همین منظور برای متقاعد کردن دیگر گروه های مخالف تلاش می کند [2].

در مقابل مخالفت اعتراضی ناراضیان از حکومت آل خلیفه، این رژیم نیز از همان آغاز برای ساکت کردن معترضان دست به سرکوب آنان زد و برای این کار از ابزارهای گوناگونی استفاده کرد.



** راهبردهای آل خلیفه برای سرکوب

----------------------------------------

از آغاز شکلگیری اعتراض ها در بحرین، حکومت کوشید با بهره گیری از نیروهای نظامی مخالفان را سرکوب و از گسترش اعتراض جلوگیری کند. در بررسی روند اقدام های آل خلیفه برای سرکوب معترضان بحرینی سه راهبرد اساسی دیده می شود.

نخستین راهبرد آل خلیفه، رایزنی با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس برای دریافت کمک های مالی به منظور تطمیع معترضان بود. شورا تصمیم گرفت حدود 20 میلیارد دلار کمک به بحرین دهد.

با این حال، گسترش اعتراض ها و ناتوانی حکومت بحرین برای آرام کردن فضا باعث شد رژیم راهبرد دوم را به اجرا در آورد و از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس کمک نظامی بخواهد. شورا نیز سربازانی را در پوشش نیروهای سپر دفاع جزیره راهی بحرین کرد.

به دنبال ورود نیروهای سپر جزیره، اقدام های حکومت علیه تجمع کنندگان در میدان «لولو» بسیار خشن تر شد. در ادامه و به منظور تکمیل 2راهبرد پیشین، آل خلیفه با همراهی عربستان سعودی برنامه سوم را به اجرا درآورد که تخریب میدان لولو به عنوان نماد اعتراض بود.

به دنبال تخریب این میدان، اعتراض های مردمی نماد هویتی خود را از دست داد و در سطح شهر «منامه» پراکنده شد و سرکوب آن نیز برای رژیم آسان تر. با سرکوب بیشتر معترضان به دنبال تخریب میدان لولو، اعتراض ها به شهرها و روستاهای اطراف پایتخت منتقل شد؛ جایی که بیشتر جمعیت آن شیعه نشین هستند.

با انتقال اعتراض ها به نقاط شیعه نشین اطراف منامه، رژیم توانست به هدف اصلی خود دست یابد. هدف رژیم از همان آغاز این بود که چنین بنمایاند که این اعتراض ها را گروهی شیعی رهبری می کنند که از سوی برخی کشورهای منطقه مانند جمهوری اسلامی ایران حمایت می شوند؛ امری که تهران بارها آن را رد کرده است. بنابراین آل خلیفه این اعتراض ها را نه دارای ماهیتی مدنی، بلکه یک جنگ فرقه ای معرفی کرد که باید سرکوب شود.

همچنین این رژیم دستگیری رهبران مخالف را نیز در دستور کار قرار داد تا روحیه دیگر معترضان را ضعیف کند.

در کنار اقدام های سرکوبگرانه آل خلیفه با کمک نیروهای سپر دفاع جزیره و تخریب میدان لولو، برخی رسانه های خبری منطقه ای نیز در همراهی با این رژیم از پوشش کامل و همه جانبه اخبار معترضان بحرینی سر باز زدند.

برای نمونه شبکه خبری «الجزیره» که به پخش مستقیم وقایع مصر و دیگر کشورهای درگیر خیزش های مردمی می پرداخت، از پرداختن مستقیم به تحولات بحرین و بیان دلایل واقعی آن خودداری کرد. این شبکه همچنان نیز همین رویکرد را دنبال می کند.

جالب تر اینکه رسانه های غربی نیز در همراهی با آل خلیفه و عربستان، از بازتاب اخبار اعتراض ها در بحرین پرهیز کردند.

در چنین فضایی است که معترضان بحرینی زیر بار فراموشی عمدی رسانه ها، بشدت از سوی آل خلیفه سرکوب می شوند.



** ناکامی های آل خلیفه و ادامه اعتراض ها

-------------------------------------------

با وجود تمام سرکوب های حکومتی و بی عدالتی های رسانه ای، معترضان بحرینی همچنان بر خواسته های خود پافشاری می کنند و دست از اعتراض علیه آل خلیفه برنداشته اند. آل خلیفه نیز بی توجه به خواسته های معترضان، همچنان به سیاست های سرکوبگرانه خود ادامه می دهد.

تاکنون دو دور گفت وگوهای ملی بین مخالفان و حکومت برگزار شده است، اما در هر دو بار با اقدام های سرکوبگرانه آل خلیفه و بی اعتنایی آن به تصمیم های گرفته شده در این گفت وگوها، هیچ نتیجه ای به دست نیامد و به نظر نمی رسد دو طرف در آینده نزدیک بتوانند به یک چارچوب مورد توافق برای حل بحران برسند.

در شرایط کنونی اقدام های تخریبی آل خلیفه و سرکوب ها و کشتارهای این رژیم راه را بر هر گونه توافقی سد کرده است و فقط یک اجماع بین المللی با فشار آوردن بر حکومت، ممکن است آن را به پذیرفتن خواسته های معترضان و در نظر گرفتن حقوق بیشتر جمعیت بحرین مجبور کند.

از مهدی جوکار - گروه تحقیق و تفسیر خبر

منابع:

1- Kenneth Katzman(2013), Bahrain: Reform, Security, and U.S. Policy, congressional reseach service

http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/95-1013.pdf

2- http://www.jamejamonline.ir/NewsPreview/1319039114948831660

تحقیق**م.ج**1961**1358