علت حضور آلمان در گفتگوهای هسته ای با ایران/ چه عواملی بر مذاکرات تاثیر می گذارد

پس از به قدرت رسیدن "جرج دبلیو بوش" در آمریکا، ایران با وجود همکاری با این کشور در بهبود بخشیدن به وضعیت جنگی در افغانستان از سوی وی در "محور شرارت" جای گرفت. در واقع حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 بهانه ای برای تشدید تنش ها در روابط ایران و آمریکا شد. دولتمردان  آمریکایی با محوریت مبارزه با تروریسم مجموعه از اقدامات علیه کشورهای اسلامی از جمله ایران را رهبری کردند. در شرایطی که شعار اصلی واشنگتن "تغییر نظام" در ایران بود وجود تاسیسات هسته ای در ایران اعلام شد. آژانس بین المللی انرژی اتمی این موضوع را مغایر با قواعد بین المللی دانسته و خواستار رسیدگی به آن شد با این حال یکجانبه گرایی آمریکا که پیشتر نتایج فاجعه باری در عراق و افغانستان برجا گذاشته بود، جامعه جهانی را در مورد وقوع جنگ دیگری در خاورمیانه نگران کرد. از این رو سیاستمدارن اروپایی برای شانه خالی کردن از ورود به یک جنگ اجباری دیگر، بر گزینه مذاکره در مورد برنامه هسته ای ایران تاکید کرده و خود برای به نتیجه رسیدن آن پیشقدم شدند.

حضور آلمان در مذا کرات هسته ای نیز در همین چارچوب بود. پس از برگزاری چند دور مذاکره بین تهران و بروکسل، سرانجام وزیران خارجه ایران، انگلیس، آلمان و فرانسه و در کاخ سعدآباد توافق نامه ای را امضا کردند که به موجب آن فعالیت غنی سازی در ایران متوقف و حل نهایی اختلافات به انجام شروطی از جانب ایران منوط می شد. در آگوست سال 2005 تروئیکای اروپایی پیشنهادی را برای حل مسئله هسته ای ایران ارائه داد که اگر چه در نگاه اول از نظر اقتصادی جذاب به  نظر می رسید اما هیچ تضمینی به مقامات ایران در مورد اقدامات یکجانبه آمریکا نمی داد به همین دلیل این پیشنهاد با توجه به در نظر نگرفتن برخی شروط ایران، رد شد. پس از وقفه ای کوتاه در مذاکرات هسته ای، محمود احمدی نژاد در ایران به ریاست جمهوری رسید. با از سرگیری فعالیت غنی سازی در ایران، پرونده هسته ای این کشور به شورای امنیت رفت که نتیجه آن افزایش تنش ها و کور شدن گره بحران بود.

تحول بعدی در بحث مذاکرات با روی کار آمدن "باراک اوباما" در آمریکا رخ داد. تمایل اوباما برای گفتگو با ایران هر چند به مرحله عمل نرسید، اما از تنش های موجود کاسته و زمینه ساز از سر گیری مذاکرات شد. با این تفاوت که این بار سه کشور اروپایی نه به طور مستقل و به عنوان میانجی که به عنوان بخشی از شورای امنیت سازمان ملل با حضور آمریکا، چین و روسیه وارد مذاکره با ایران شدند.

در اول اکتبر سال 2009 نمایندگان ایران و آمریکا برای نخستین بار پس از سه دهه تنش، برای مذاکرات مستقیم پشت یک میز نشستند. با این حال دولت آمریکا با وجود مشارکت در مذاکرات هسته ای با ایران، همچنان بر لزوم اعمال فشار به این کشور برای پذیرش شروط مورد نظر خود ادامه داد. در همین راستا آمریکا اقدام به اعمال تحریم های یک جانبه علیه ایران کرد که در نهایت بانک مرکزی و نفت ایران را نیز شامل شد. به گفته "هیلاری کلینتون" وزیر خارجه وقت آمریکا تحریم های مذکور با هدف فلج کردن فعالیت هسته ای ایران اعمال می شد. دور جدید مذاکرات در حالی از سرگرفته می شود که با تغییر دولت در ایران و انتخاب "حسن روحانی" به ریاست جمهوری، امیدواری ها برای به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای افزایش یافته است.

آلمان و مذاکرات هسته ای

اروپا بنیان سیاست خارجی آلمان را تشکیل می دهد. طی سالهای اخیر با بروز بحران مالی و اقتصادی در اتحادیه اروپا رویکرد اقدامات آلمان برای حفظ همبستگی و همگرایی در بین اعضای این اتحادیه با تاکید بر تقویت سیاست های مالی و اقتصادی مشترک افزایش یافته است. در واقع آلمان این سیاست ها را در راستای حفظ و ایجاد ثبات در اتحادیه اروپا در پیش گرفته و برای آن بیش از حضور و همکاری در پیمان های امنیتی و نظامی منطقه ای و بین المللی اهمیت قائل است. پس از آغاز تنش ها در روابط ایران و غرب بر سر برنامه هسته ای، آلمان نیز در چارچوب سیاست های اتحادیه اروپا واکنش نشان داد. در روند تصمیم گیری کشور آلمان در حوزه سیاست خارجی نهادهای متعددی سهیم هستند، با این حال تصمیماتی که توسط این کشور اتخاذ می شود در چارچوب بزرگتری به عنوان اتحادیه اروپا قابل بررسی است. تصمیماتی که در مورد برنامه هسته ای ایران اتخاذ شده نیز در همین راستا مورد تحلیل قرار می گیرد. آلمان به عنوان یک عضو فعال اتحادیه اروپا در مورد تصمیم گیری در مورد ایران تابع منافع و اهداف کل اتحادیه است در واقع آلمان رویکرد مستقلی در مورد برنامه هسته ای ایران نداشته و حتی در مذاکرات هسته ای نیز با وجود اینکه جزو 5 عضو دائم شورای امنیت نیست اما همواره در قالب تروئیکای اروپایی وارد عمل شده است.

در مورد سیاست خاورمیانه ای آلمان باید گفت این کشور در چارچوب سیاست های دفاعی-امنیتی اتحادیه اروپا نگاه ویژه ای به این منطقه دارد. با این حال به دلیل پیشینه تاریخی و نقش آفرینی در کشتار یهودیان طی جنگ جهانی دوم خود را موظف به حفظ مناسبات دوستانه با اسرائیل می داند. آلمان پس از آمریکا دومین حامی رژیم اسرائیل در جهان به شمار می رود. با توجه به رودررویی سیاست انقلاب اسلامی ایران و اهداف اشغالگرانه رژیم اسرائیل، کشوری مانند آلمان ناگزیر به در نظر گرفتن ملاحظاتی در روابط خود با ایران است. در این میان موضوع هسته ای ایران که با حساسیتی ویژه و به عنوان عامل تهدید کننده از سوی تل آویو دنبال می شود، نقشی تعیین کننده می یابد. این در حالی است که طبق اعلام رسمی مقامات مذهبی ایران، استفاده از سلاح هسته ای بر خلاف اصول عقاید اسلامی بوده و ایران هیچ گاه به دنبال تولید و یا استفاده از چنین سلاحی نیست.

سیاست خارجی آلمان در قبال برنامه هسته ای ایران علاوه بر این که در چارچوب اتحادیه اروپا است، تابعی از مناسبات برلین-تل آویو نیز هست. در این رابطه حفظ روابط دوستانه با آمریکا نیز که از اصول خدشه ناپذیر این سیاست است اهمیت می یابد. در تعریف اهداف سیاست خارجی آلمان مناسبات دوستانه فراآتلانتیکی مورد تاکید قرار گرفته است از همین رو تقابل موجود بین ایران و آمریکا به خصوص در مورد برنامه هسته ای، موضع آلمان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. با توجه به این مسائل اقدامات دولت آلمان در حمایت از قطعنامه های سازمان ملل، قطعنامه های شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و نیز مصوبه های اتحادیه اروپا بر ضد ایران قابل توضیح است.

با این حال آلمان یکی از حامیان جدی ادامه مذاکرات هسته ای 1+5 و ایران به شمار می رود. این کشور به عنوان یکی از اعضای تروئیکای اروپایی از ابتدای آغاز بحث ها در مورد برنامه هسته ای ایران، در راستای رفع ابهامات و گفتگو برای حل اختلافات تلاش کرده است به نحوی که اصرار برلین بر این مسئله انتقاد گروههای حامی اسرائیل و آمریکا در اروپا را برانگیخته است. از پیشینه روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران و آلمان و علاقه دو کشور به حفظ این روابط می توان به عنوان عامل مهمی برای حفظ رویکرد بی طرفانه آلمان در مباحث مربوط به برنامه هسته ای ایران نام برد. این در حالی است که در بین کشورهای اروپایی مقامات آلمان بیش از همه به ایران سفر کرده و به زمینه های موجود برای همکاری با این کشور واقف هستند. از این رو حفظ مناسبات، جلوگیری از بروز تنش های بیشتر و استفاده از قابلیت های آلمان در مذاکرات هسته ای می تواند یکی از گزینه های مطلوب برای حل اختلافات بین ایران و غرب باشد.

چشم انداز مذاکرات ایران و 1+5

در خصوص مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی نباید نقش اسرائیل و آمریکا را نادیده گرفت. در واقع دستیابی به هر توافقی بین این دو متاثر از خواسته دولتمردان واشنگتن و تل آویو است. اروپایی ها به طور غیرمستقیم برای طرف هایی مذاکره می کنند که در حالت عادی برای گفتگو رو در روی هم قرار نمی گیرند پس این مذاکرات تنها بین ایران و اتحادیه اروپا نبوده و به گونه ای تمام طرف ها را شامل می شود. با توجه به رویکرد ایران برای همکاری با سازمان های بین المللی در زمینه برنامه هسته ای، تلطیف مواضع اتحادیه اروپا در مذاکرات و گام برداشتن در راستای حل ابهامات بسیار کمک کننده خواهد بود. این اقدام با اثرگذاری بر روی فضای کلی گفتگوها در قالب 1+5 و ایران می تواند برای تداوم مذاکرات و دستیابی به نتیجه مطلوب امیدوار کننده باشد. پس راه حل نهایی برای از بین بردن مشکل، در ادامه مذاکرات و نه توقف آن است.

برای این منظور باید از فضای ایجاد شده توسط آمریکا و اسرائیل در مورد برنامه هسته ای ایران، دوری گزید. مقامات آمریکایی و اسرائیلی طی چند سال اخیر بارها سخن از احتمال استفاده از گزینه نظامی برای حل موضوع هسته ای ایران سخن گفته اند. هر چند این تهدید با توجه به هزینه هنگفت و به خطر افتادن امنیت منطقه فاصله زیادی تا عملی شدن دارد اما رویکرد مذکور می تواند آثار مخربی بر نتیجه مذاکرات داشته باشد.

از  آنجا که به جز آمریکا اولویت اصلی اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای شرکت کننده در مذاکرات 1+5 با ایران حل دیپلماتیک و مسالمت آمیز اختلافات است، چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد. همانطور که بارها از سوی هر دو طرف مذاکره مورد تاکید قرار گرفته، حق ایران برای دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته ای باید به رسمیت شناخته شود. اتحادیه اروپا باید در نظر بگیرد که تشدید تحریم ها علیه ایران با وجود امضای پروتکل الحاقی توسط ایران و همکاری این کشور با آژانس بین المللی انرژی اتمی راهگشا نخواهد بود. اتحادیه اروپا باید متوجه این مسئله باشد که تا کنون در مورد هیچ کشوری مانند ایران تا این حد سخت گیری نکرده و تحریم های شدید اعمال نکرده است پس ادامه این وضعیت نمی تواند منجر به نتیجه مطلوب اعضای این اتحادیه شود. یکی دیگر از نگرانی های اتحادیه اروپا و نیز آمریکا تشدید بحران در خاورمیانه است. با توجه به مسائلی که در حوزه ژئوپلیتیک خاورمیانه وجود دارد و خطراتی که به دنبال تحولات در مصر و سوریه ثبات و امنیت منطقه را تهدید می کند، راه حل بهینه برای تمامی طرف ها حل مسالمت آمیز موضوع هسته ای است.

موضوع بسیار مهمی که مذاکره کنندگان غربی به آن کمتر توجه کرده اند، فتوای رهبر انقلاب اسلامی ایران مبنی بر حرام بودن تولید و استفاده از سلاح های اتمی است. این مسئله به وضوح ادعای غرب در مورد نظامی بودن ماهیت برنامه هسته ای ایران را رد کرده و در واقع تضمینی برای درستی ادعای ایران است. از این رو گروه 1+5 برای ایجاد گشایش در مذاکرات هسته ای با ایران باید از این برگه تضمین بهره گرفته و از تکرار ادعاهای پیشین دست بردارد، به این ترتیب راه برای ادامه مذاکرات هموار شده و امکان دست یابی به توافق مثمر ثمر برای هر دو طرف افزایش می یابد.

--------------------

فریدون ناعمی