خنده بر لبان تپه قلعه خندان خشکیده است/ میراث ملی در انتظار عملی شدن وعده‌ها

گرگان - خبرگزاری مهر: استان گلستان بعنوان یکی از غنی ترین استان های کشور از نظر میراث فرهنگی با تاریخ هفت هزار ساله خود، گنجینه های باستانی فراوانی را در دل خود جای داده است. یکی از این گنجینه ها تپه تاریخی قلعه خندان است که دل شهر گرگان قرار دارد.

شهرستان گرگان با قدمت 3هزار ساله دارای بافتهای تاریخی و آثار باستانی و کهن بسیار ارزشمند می باشد از این رو حفظ و احیا این آثار تاریخی برای نسل های آینده و جذب گردشگر در استان بر مسئولین واجب می باشد.

تپه قلعه خندان یکی از آثار تاریخی مربوط به دوره ساسانیان در منطقه گرگان دشت است. این تپه در گذشته قلعه ای در کنار یکی از رودخانه های شهر گرگان با نام «تول چشمه» بوده که بر اثر گذشت زمان زیر آوارها مدفون شده است. برای اولین بار یک محقق فرانسوی به نام «ژاک دمورگان» در سال 1896 میلادی نقشه این تپه را تهیه کرد.

به گفته معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گلستان در نقشه ای که توسط دمرگان تهیه شد قلعه خندان به صورت مستطیلی با دو مثلث متساوی الساقین نشان داده شده که این دو مثلث دو طرف مستطیل قرار دارد.

حمید عمرانی رکاوندی از وجود 12 برجک دیده بانی دورتادور این قلعه خبر داد و با بیان این که حریم قلعه خندان در سال 1364 مشخص شده خاطرنشان کرد: برای جلوگیری از ساخت و ساز از سال 1379 تا 1386 قسمت شمالی و غربی آن دیوار کشی شد.

بر روی این تپه آثار باستانی و شکسته های چینی و سفال همچنان باقی است و حفره های موجود در آن نشانگر وجود آثاری تاریخی در دل آن  است. متاسفانه به دلیل بی توجهی ها، این اثر تاریخی سال ها به محلی امن برای معتادان تبدیل شده بود. این تپه در سال های دور بعنوان تفرجگاه مردم منطقه به شمار می رفت ولی در حال حاضر علی رغم تاکید بر قدمت تاریخی آن به حال خود رها شده و مسئولان با وعده هایی که می دهند نتوانسته اند اقدام در خور توجهی برای این مرکز گردشگری و تاریخی که در دل شهر گرگان قرار دارد انجام دهند.

چندی پیش گمانه زنی هایی برای انعقاد تفاهم نامه بین شهرداری و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گلستان بوجود آمد تا عمليات تبديل تپه قلعه خندان به پارک تفريحي پس از آزادسازي زمين هاي اطراف آن و با انتخاب مشاور جهت تهيه طرح و هماهنگي کامل با این اداره کل در دستور کار اين شهرداري قرار گیرد.

معاون عمرانی شهرداری گرگان درخصوص مرمت و بازسازی این تپه تاریخی گفت: طرح آزاد سازی تملک ساختمان های اطراف تپه قلعه خندان از سال 90 آغاز شده است.

«محسن احمدی» ادامه داد: پیش از این تپه قلعه خندان مکانی برای عده ای از افراد سودجو، جهت انجام کارهای غیر قانونی به خصوص مصرف مواد مخدر بود که شهرداری گرگان با آزادسازی زمین های اطراف تپه قلعه خندان این مکان را پاکسازی کرد.

وی از احداث پارک در تپه قلعه خندان خبر داد و اضافه کرد: شهرداری گرگان با احداث پارک در تپه قلعه خندان بدون هیچ صدمه ای به این بنای تاریخی، مکانی را برای بازدید عموم از این بنای تاریخی ایجاد خواهد کرد.

احمدی اذعان داشت: با ایجاد پله و معابر در قسمت بالادست تپه قلعه خندان، شهروندان قادر خواهند بود علاوه بر بازدید از این تپه تاریخی به تفریح در پارک بپردازند.

 وی اظهار داشت: شهرداری گرگان علاوه بر ایجاد پارک در این مکان و پاکسازی تپه از ارازل و اوباش، در این مدت، پل و معابری نيز در این مکان برای رفاه حال شهروندان احداث شده است، این پل در ضلع غربی تپه قلعه خندان احداث شده و امتداد خیابان رسالت را به خیابان جمهوری متصل کرده است.

وی از ایجاد دیوار حائل در اطراف تپه خبر داد و افزود: برای جلوگیری از ریزش و سایش خاک تپه قلعه خندان در قسمت هایی از این مکان، دیوار حائل ساخته شده است.

وی برآورد هزینه احداث این دیوار را 7 میلیارد ریال اعلام کرد و بیان داشت: احداث بخشی از این دیوار حائل به دلیل کمبود بودجه متوقف شده است که مساعدت مالی دستگاه های اجرایی مرتبط را می طلبد.

احمدی خواستار همکاری مالی از سوی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری شد و افزود: برای سرعت بخشیدن به  کار، انتظار می رود که سازمان میراث فرهنگی نیزنسبت به تامین اعتبار مالی این پروژه مساعدت لازم را انجام دهد.

یکی از بناهای با ارزش دوره صفویه به نام قدمگاه خواجه خضر در دامنه ضلع شرقی این قلعه قرار دارد و در گذشته نیز قبرستان بزرگی در کنار آن قرار داشته است.

احمدی با اشاره به مسجد خضر در این مجاورت تپه از مرمت و بازسازی آن خبر داد و تصریح کرد: این مسجد با معماری قدیمی و متناسب با تپه تاریخی قلعه خندان با هزینه ای بالغ بر 2میلیارد ریال توسط شهرداری گرگان بازسازی شده است.

یکی از مشکلاتی که این اثر باستانی با آن دست و پنجه نرم می کند ساخت و سازهای بی نظارت اطراف آن است که باعث شده محله های اطراف این تپه تبدیل به حلبی آباد شهر گرگان شود. از طرفی ارازل و اوباشی که قبلا از در مجاورت این تپه حضور داشتند از محله های نزدیک به آن مراجعه می کردند و اکنون این اتفاق امنیت این محله را تحت شعاع خود قرار داده است.

یک کارشناس معماری در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: تپه قلعه خندان در صده گذشته محلی به عنوان تفرجگاه مردم محسوب می شده که هجوم آلونک ها در 4 دهه اخير سبب آسیب به این مکان شده است.

عبدالرضا چراغعلی ادامه داد: در 15 سال گذشته شهرداری گرگان با خریداری این ابنیه ها به تدریج شرایط آزادسازی زمین های اطراف تپه قلعه خندان را موجب شد.

چراغعلی اذعان کرد: با توجه به تغییرات ایجاد شده در تپه قلعه خندان، اکنون شرایط مناسبی برای علاقمندان به خصوص قشر دانشجو برای بازدید فراهم شده است.

وی اضافه کرد: تفاهم نامه ای برای تسریع و تسهیل در پروژه قلعه خندان بین سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با شهرداری گرگان منعقد شده است، تاکنون با زحمات شهرداری گرگان 70 درصد از برنامه ها و جزئیات طراحی شده، به مرحله اجرا در آمده است اما به دلیل کمبود منابع مالی سرعت کار  به طور چشمگیری کاهش یافته است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: سال گذشته بعد از اجرای عملیات پله و دیواره سازی بازدیدهایی را برای حضور دانشجویان در نظر گرفتیم و بعد از آن نیز همایشی را به همین منظور در یکی از دانشگاه های گرگان برگزار کردیم تا ضمن تاکید بر اهمیت حفظ و بازسازی این تپه، قلعه خندان را به نسل جدید معرفی کرده باشیم.

وی خواستار مشارکت مالی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در این بخش شد و افزود: تکمیل این پروژه و پروژه های مشابه، نیاز به حمایت مالی دیگر دستگاه های اجرایی مثل سازمان میراث فرهنگی دارد.

عضو شورای شهر گرگان از ساخت مسجد مجاور تپه قلعه خندان توسط شهرداری خبر داد و افزود: سازمان میراث فرهنگی برای رفاه حال شهروندان احداث مجتمع خدماتی بهداشتی را برعهده گرفت که تاکنون این پروژه نیز به بهره برداری نرسیده است.

رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان درباره تامین اعتبار تپه قلعه خندان با بیان این که در صورت تخصیص بودجه ملی، در بحث مالی تپه قلعه خندان مشارکت خواهیم کرد، گفت: برای رونق اقتصادی و افزایش گردشگر، مساعدت برخی دستگاه های اجرایی برای تسریع در پروژه های تاریخی ضروری است.

وی اداره کل منابع طبیعی استان، سازمان محیط زیست و شهرداری های شهرستان های استان را از دستگاه های اجرایی مرتبط با فعالیت میراث دانست و اضافه کرد: اداره کل منابع طبیعی در بحث واگذاری پارکهای جنگلی و شهرداری شهرستانها در بخش بازسازی بناهای تاریخی  بازوان سازمان میراث فرهنگی محسوب می شوند.

وی در توضیح عدم بهره برداری از مجتمع خدماتی بهداشتی گفت: شرکت سرمایه گذاری توسعه گردشگری کشور مسئولیت توسعه و احیا پروژه های تاریخی در سطح استانها را بر عهده دارد.

عباسی ادامه داد: ساخت مجتمع خدماتی بهداشتی تپه قلعه خندان نیز بر عهده این شرکت است که تاکنون 70 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.

وی هزینه این پروژه را بالغ بر یک میلیارد ریال اعلام کرد و افزود: در این مجتمع خدماتی فروشگاه، نمازخانه، مکانی برای استقرار نگهبان و سرویس بهداشتی تدارک دیده شده و تا پایان سال جاری اين پروژه به بهره برداری خواهد رسید.

وی از انعقاد تفاهم نامه ای بین بین سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، دانشگاه گلستان و شهرداری گرگان خبر داد و افزود: با توجه به ایجاد گسل در تپه قلعه خندان و اهمیت خاک و سنگ این منطقه به لحاظ زمین شناسی، در نظر داریم تا تا موزه زمین شناسی در این مکان احداث شود.

وی راه اندازی موزه زمین شناسی در مجاورت بنای تاریخی را برای اولین بار در سطح کشور اعلام کرد و افزود: 7ماه از انعقاد تفاهم نامه گذشته و با انجام کارهای مطالعاتی موزه زمین شناسی، کلنگ احداث موزه به زمین خواهد خورد.

در ادامه عضو هیات علمی گروه زمین شناسی و استادیار دانشگاه در خصوص موزه زمین شناسی تپه قلعه خندان گفت: پس از تعریض این تپه تاریخی یک بیرون زدگی رخ داد که به نوعی خاک و سنگ ارزشمند این مکان را در معرض دید قرار داد.

آرش امینی ادامه داد: موزه زمین شناسی در 2 بخش در اختیار بازدید عموم قرار خواهد گرفت که بخش اول آن سنگهای گسل در فضای باز و بخشی دیگراز موزه نیز انواع سنگها و کانی ها در معرض بازدید عموم قرار می گیرد.

وی احداث این موزه را برای ارتقا سطح علمی دانشجویان زمین شناسی و دانش آموزان بسیار مطلوب ارزیابی کرد و افزود: آموزش و پرورش نیز یکی طرف دیگر از تفاهم نامه برای بازدید دانش آموزان است.

عضو هیات علمی گروه زمین شناسی و استادیار دانشگاه، تپه قلعه خندان را بنای تاریخی خاص در کشور دانست و اعلام کرد که به جهت اهمیت بالای این پروژه یک مقاله بین المللی و یک مقاله کشوری نیز تاکنون ارائه کرده است.

گرچه از مطالب عنوان شده می توان به اهمیت این تپه تاریخی پی برد ولی به نظر می رسد دستگاه های سهیم در اجرای بازسازی این اثر تاریخی همگی مشکل اصلی در کندی اجرای این طرح را کم بود نقدینگی اعلام می کنند. اما مساله اینجاست همه ساله هزینه های فراوانی توسط این ارگان ها بخصوص سازمان میراث فرهنگی برای برگزاری همایش ها و جشنواره هایی صرف می شود که با توجه به اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی به نظر می رسد نه تنها درآمدی برای این سازمان نداشته بلکه فقط هزینه بوده است. هزینه ای که با صرف شدن در جهت توسعه اماکن گردشگری و باستانی علاوه بر این که به حفظ میراث ملی کمک شده است با ورود گردشگر باعث توسعه اقتصادی استان و درآمدزایی برای این اداره کل و سایر ارگان های ذی نفع خواهد شد.

از سوی دیگر مفهوم مشارکت در بسیاری از پروژه های کلان در سطح کشور افزایش در سرعت فعالیت و کیفیت کار می باشد با توجه به اهمیت فراوانی که پروژه تپه تاریخی قلعه خندان دارد انعقاد تفاهم نامه بین 3 دستگاه اجرایی در استان تاثیر بسزایی در روند پیشرفت این پروژه خواهد داشت، و امیدواریم که مسئولین با همدلي و همکاري با يکديگر در جهت پيشرفت پروژه هاي تاريخي استان همواره تلاش کنند.