از «پارشیو» تا «بربانگ»؛ جلوه‌ای از رفتار آیینی مسلمانان اهل تسنن

رفتارشناسان خاستگاه آیین را از بدو خلقت انسان و عجین شده با تمام تمدن ها از کهن ترین تا متاخرترین، در طول تاریخ دانسته اند، آیین را می توان مهره نخ تسبیحی خواند که ارتباط میان بشر امروزی با نیاکان و پیشینیان خود در هزاره های دور توسط آن شکل گرفته است.
در حقیقت باورمندی انسان ها به رفتارها و آنچه که هویت فردی و جمعی آنها را در طول تاریخ می سازد، بر مبنایی تعریف می‌شود که امروز آنرا آیین می نامند. رفتارهای جمعی انسان ها از ستایش خداوند گرفته تا کرنش و احترام به طبیعت و غیره همه بر حول محوری به نام آیین شکل می گیرد که گستره ای جهان شمول دارد.
کشورمان ایران نیز به عنوان یکی از پنج کشور صاحب تمدن و پیشینه عظیم فرهنگی در کنار بهره مندی از تنوع جغرافیایی و همراهی اقوام مختلف، مملو از آیین ها و خرده روایت های آیینی - نمایشی است که بخش مهمی از آنها پیرامون مذهب، دین و در نهایت ستایش پروردگار رقم خورده است.
با بررسی رفتارهای آیینی ایرانیان می توان کلیدواژه‌های ثابت و در عین حال جهانشمولی چون نوع دوستی، تاکید بر صلح طلبی، رعایت حقوق و احترام بزرگان و یا طایفه، ستایش زمین به عنوان مادر بخشنده و پرستش پروردگار به عنوان خالق مطلق هر آنچه که در آسمان و زمین است، را مشاهده کرد.
در حقیقت این مفاهیم بازتاب دهنده متجلی ترین مفاهیم دینی است که در تمام آیین ها از آیین مهر با سابقه ای بیش از شش هزار سال در جغرافیای ایران تا آیین های پسین تر تجلی می یابد.

** تنیدگی ماه صیام با آیین های مردمی
مرور و مداقه بر رفتار آیینی ایرانیان با گستره تمدنی شان، نشان‌دهنده ارادت آنها به حق تعالی است، ماه صیام (رمضان) نیز به عنوان یکی از ماه های مهم مسلمانان با مفاهیم بنیادین در مسیر ادای حق بندگی مخلوق نسبت به خالق خود، تنیدگی فراوانی با رفتارهای آیین مند ایرانیان مسلمان دارد.
در حقیقت ماه صیام که از آن به عنوان ماه میهمانی خدا نیز یاد می شود بزرگ ترین بستر رفتارهای آیینی ایرانیان را جهت ادای بندگی به خالق به همراه دارد؛ جایی که مردمان روزه دار در کنار لب فروبستن بر اطعمه و اشربه، برای تجلی برترین رفتارهای انسانی تمرین می کنند.  
مواردی از ستایش تا تذهیب نفس؛ از پرهیز از گناه تا رعایت حقوق مردم، از تکریم خانواده و بزرگان قوم و طایفه و ایل تا ادای حق بندگی و کرنش در برابر خالق بازتاب دهنده این تصویر است که همه مسلمانان پای سفره ای ثابت نشسته اند که خوان‌گستر آن خداوند به عنوان ذات حق تعالی و خالق انسان و جماد و نبات است.

** ایران، الگویی جهانی برای زندگی اقوام و مذاهب مختلف ذیل پرچمی واحد
یکی از مهمترین ویژگی‌های کشورمان که آنرا نه تنها در منطقه خاورمیانه که در میان تمامی کشورهای جهان به الگویی برای رفتار های فرهنگی - اجتماعی بدل ساخته است به ارتباط و همزیستی پیروان ادیان مختلف زیر چتر واحد بازمی‌گردد.
در شرایطی که در بسیاری از کشورها همواره میان مردمانی که از نظر گرایشات دینی در اقلیت هستند شاهد بیشترین تنش ها و نگاه های افراطی هستیم؛ در جامعه مسلمان ایران تمامی مردمان پیروان ادیان توحیدی از مسیحیان و کلیمیان گرفته تا زرتشتیان و مسلمانان، کنار یکدیگر با تعامل و همراهی به زندگی اجتماعی و فرهنگی می پردازند. همین مساله باعث شده که کشورمان با وجود حضور مردمانی با ادیان مختلف به یکی از الگوهای مهم در میان کشورهای جهان در زمینه همزیستی این افراد بدل شود.
درست بر همین اساس است که میان تمامی مسلمانان کشورمان اعم از شیعه و سنی با وجود برخی تفاوت ها در رفتار دینی خود، همواره الگوها و ارزش‌های دین هدایتگر و مبین اسلام بر هر نگرشی اولی‌ست و فصل زیبایی از دوشادوشی و همراهی افراد حاضر در جامعه را متجلی می کند.
بر همین اساس است که در ماه صیام که به عنوان یکی از مهمترین ماه های مسلمانان به شمار می‌رود نیز شاهد رفتارهای مشترک تمامی افراد مسلمان در کشورمان اعم از شیعه و سنی در قالب رفتارهای آیینی، مذهبی و تعاملات دینی هستیم.
 در مرور نمایش های آیینی و خرده فرهنگ های نمایشی که همسو با ماه مبارک رمضان بهترین جلوه های رفتارهای اجتماعی را میان مسلمانان کشورمان به منصه ظهور می رساند به برخی از آیین های زیبای مسلمانان اهل تسنن در کشورمان برمی‌خوریم که در ادامه به مرور تعدادی از آنها می پردازیم.

** تجلی رفتارهای آیینی از سحر تا نماز صبح در آیین «پارشیو»
مسلمانان روزه دار یکی از مهم ترین دقایق و ساعات راز و نیاز، عبادت با خالق و ادای فرایض بندگی را لحظات سحرگاهی تا پیش از اذان و اقامه نماز صبح می دانند. در استان کردستان به ویژه شهرستان مهاباد یکی از آیین های نمایشی کهن مرسوم سحرگاهی روزه داران مسلمان که سابقه آن به بیش از هزار سال باز می گردد مربوط به آیین «پارشیو» است. میان اهالی کردستان، «پارشیو» در گویش محلی به لحظات سحرگاهی ماه مبارک رمضان گفته می شود.
 محمد هاشمی از کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی استان کردستان در کتاب «مردم شناسی و رفتار شناسی دیار کردستان» درباره آیین «پارشیو» آورده است: میان مردمان اهل سنت، نشستن سرسفره سحری که همراه با آداب وتشریفات خاصی است بویژه برای کودکان ونوجوانان بسیار دل انگیز و روح نواز است.
یک ساعت قبل از اذان صبح از مساجد کردستان نوای «صلات» که شامل ادعیه، اذکار، صلوات و درود بر پیامبر اکرم(ص) است، شنیده می شود تا مومنان و روزه داران برای خوردن سحری و اقامه نماز صبح بیدار شوند. نان بربری، برساق و کولیره (نان‌های محلی) همراه با دوغ، عسل و روغن محلی در سحرهای ماه رمضان غذای غالب مردم این استان است.

** «آشتی کنان»، آیینی برای تحکیم مودت میان مردمان
گشاده رویی و رفتار توام با احترام به عنوان یکی از اصول توصیه شده در دین هدایتگر و مبین اسلام همواره به عنوان یکی از ارزش های مسلمانان در رفتار آیینی و اجتماعی آنها به شمار می رود.
یکی از آیین هایی که میان مسلمانان اهل تسنن و به ویژه پیروان مذهب شافعی در استان کردستان و به ویژه شهرستان سنندج در ماه مبارک رمضان به جا آورده می شود به آیین «آشتی کنان» باز می‌گردد.
اجرای این آیین از چند روز مانده به ماه مبارک رمضان و در ایام ماه توسط بزرگان فامیل، معتمدان و ریش سفیدان هر منطقه برگزار می‌شود.
در اجرای این آیین، آن افراد برابر رسمی کهن، مردمانی را که ممکن است در یک محله و یا یک خانواده به دلایلی با هم دچار کدورت و قهر شده باشند برای برپایی مراسم افطار به خانه خود دعوت می کنند. در این میان هر یک از این معتمدان و ریش سفیدان منطقه و محله که بانی این سفره افطاری است همراه با بزرگان فامیل؛ افرادی که به دلایلی با هم دچار کدورت شده و در قهر به سر می‌برند را به آشتی دعوت می‌کنند و بعد از ذکر صلوات، دعا و سخنرانی درباره جایگاه محبت و دوستی به عنوان یکی از اصول ارزشمند و سفارش شده دین اسلام، آن افراد رابه دیده بوسی دعوت کرده و باعث می‌شوند که آن‌ها کدورت‌ها را کنار بگذارند.

** شکرگزاری خالق با اقامه نماز ۲۰ رکعتی «تراویح»
محمد هاشمی در کتاب «مردم شناسی و رفتار شناسی دیار کردستان» درباره آیین «نماز تراویح» به عنوان یکی از آیین های مذهبی مردمان اهل تسنن استان کردستان آورده است: در میان اهل سنت، رسم براین است که نمازگزاران پس از به جای آوردن نماز عشا، به ادای نماز «تراویح» می‌پردازند و این آداب، هر شب تا آخر ماه رمضان ادامه دارد.
وی افزود: نماز تراویح در اصل ۲۰ رکعت است و آداب آن به این گونه است که پس از هر ۲ رکعت، سلام داده می شود و پس از هر چهار رکعت نیز استراحت (وقفه کوتاهی) انجام می شود. جمعیت زیادی برای ادای نماز تراویح در مساجد کردستان گرد هم می‌آیند و این سنت جایگاه خاصی در میان مردمان اهل سنت و کُردها دارد.
معمولا هر شب پس از به جای آوردن «نماز تراویح»، امام جماعت مسجد به ایراد سخنرانی می‌پردازد و مولودی خوانی و اشعار مذهبی نیز توسط گروه دف نوازی اجرا می‌شود.

** «بر بانگ»، آیینی برای گشوده روزه روزه داران
مطابق رسم معهود و سنت مالوف ماه صیام مسلمانان علاوه بر لب بستن بر خوردن و آشامیدن؛ جسم و روح را نیز به روزه داری از کلام ناصواب گرفته تا رفتار ناشایست تربیت می کنند و برای هر یک از این مراتب، مراسم آیینی مختلفی را برگزار می‌کنند. برپایی سفره های افطاری و روزه گشودن نیز یکی از آیین‌های متجلی دیگر در میان رفتارهای آیینی و نمایشی مردمان مسلمان اهل تسنن در استان کردستان است.
 آیین نمایشی «بر بانگ» برای گشودن روزه بعد از اذان مغرب یکی دیگر از آیین‌های کهن مردمان کردستان به ویژه شهرستان های اورامان و مریوان به شمار می رود.
 آیین «بر بانگ» که آن نیز مانند آیین «پارشیو» قدمتی بیش از هزار سال را در رفتار مردمان مسلمان با خود به همراه دارد در لحظات غروب آفتاب و پیش از اذان مغرب با مناجات خوانی، دعا خوانی و اذکار و ادعیه و آداب هایی در میان مردمان مسلمان اهل تسنن منطقه به اجرا می رسد.
در برپایی این آیین که در مساجد و یا در خانه بزرگان و معتمدان هر محله و منطقه برگزار می شود، سفره بزرگی پهن می شود و در خانه و مسجد به روی روزه‌داران باز می‌شود. هر یک از مردمانی که در برپایی این سفره افطاری و برای گشودن روزه و میزبانی از میهمانان این سفر آماده می شود بنا به وسع خود، خرما و نان محلی مانند «کولیره» یا «برساق» گرفته تا چای و فرنی و آش های محلی که برای افطار آماده شده است را پای سفره افطار می گذارند.
پیش از فرا رسیدن لحظات اذان مغرب، مومنان روزه دار گرد سفره جمع می شوند و ضمن ستایش خداوند رحمان نسبت به برکاتی که به زندگی آنها بخشیده برای سلامتی دیگر مسلمانان دعا می کنند و با فرا رسیدن لحظه اذان مغرب و پس از اقامه نماز جماعت، پای سفره می‌نشینند و روزه خود را می‌گشایند.
از امین خرمی
فراهنگ**۹۲۶۶**3009