طرح زیست شبانه و اقتصاد شهر

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، طبق گزارش رسانه ها طرح زیست شبانه از سوی شهرداری تهران به صورت پایلوت در سه منطقه یک، شش و هشت به اجزا در آمده است. قرار است این طرح به زودی در مناطق 2 و 20 شهرداری تهران نیز اجرایی شود.
به گفته مسوولان شهری، افزایش نشاط عمومی جامعه، انتقال بخشی از ترافیک پایتخت به شب و ایجاد امنیت، 3 محور و دغدغه اصلی مدیریت شهری در طرح زیست شبانه است. علاوه بر این موارد سویه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این پدیده نوظهور نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. آیا طرح زیست شبانه جایگاه معنی داری در اقتصاد شهر اشغال می کند.

** آمارها چه می گویند
وقتی از اقتصاد شب در شهرها صحبت می شود یعنی پول هایی که خانواده ها در گردش های شبانه هزینه می کنند. نکته دیگر اینکه این هزینه ها بیشتر در دایره ی تفریح و سرگرمی می گنجد. در شهری مانند تهران با حدود 10 میلیون جمعیت، چقدر از مردم و به چه میزان حاضر به هزینه در گشت و گذارهای شبانه هستند. شاید نتوان این هزینه ها را به دقت برآورد کرد، اما آمارهای رسمی در باره هزینه خانوارهای شهری تا حدودی می تواند واقعیت را برای ما روشن کند.
آخرین گزارش بانک مرکزی در باره هزینه های خانوار ساکن شهری مربوط به سال 1396 است. در این سال 1.9درصد هزینه های ناخالص خانواده های ساکن شهری به «تفریح و امور فرهنگی» اختصاص یافته است. 2.1 درصد از هزینه ها نیز برای «رستوران و هتل» رفتن بوده است. دخانیات نیز 3 دهم درصد از هزینه ها در شامل می شود.
همچنین، مرکز آمار ایران در گزارش خود عنوان کرده است حدود ٤٨ درصد مردم از فست فود و ٤١ درصد غذای بیرون از منزل مصرف کرده بودند. درواقع 47.7 درصد از ایرانی‌ها، در ماه حداقل یک بار فست فود مصرف می‌کنند. 14.3 درصد از آنها دو بار و 2.6درصد بیش از 5 بار در ماه، فست‌فود می‌خورند. 20.9درصد از افراد نیز اعلام کرده اند که حداقل سالی یک بار به سینما می‌روند و 5 درصد به تماشای تئاتر می‌نشینند.
البه لازم است به این نکته نیز اشاره شود که اقتصاد شب تنها محدود به تفریح و سرگرمی و یا رستوران و فست فود نمی شود. بلکه پدیده دستفروشی بخش جدایی ناپذیری از این موضوع است. از این رو مردم ممکن است در کنار گشت و گذار و تفریح و سرگرمی برخی از مایحتاج روزانه خود را نیز از دستفروشانی که در شب فعال هستند، خریداری کنند.

** نخستین گام های شکل گیری زیست شبانه
بخشی از فعالیت شبانه ی کسب و کارهای مختلف همواره وجود داشته است. آنچه که باعث شده تا از اقتصاد شب سخن به میان بیاید یکی حضور بیشتر مردم در عرصه های عمومی شبانه و دیگری طولانی شدن ساعات فعالیت شبانه و تداوم آن تا نیمه های شب است.
بخش قابل توجهی از فعالیت های شبانه به صورت خودجوش شکل می گیرد و به سبک زندگی مردم مرتبط است. اما بخشی نیز به قوانین و مقررات و اقدامات مسئولین شهری مربوط می شود.
سه مقوله امنیت، حمل و نقل و روشنایی برای اقتصاد و زیست شبانه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بدون این سه مورد استفاده از شب و فعالیت عرصه های عمومی شبانه غیر ممکن به نظر می رسد. هر سه مورد در حیطه وظایف حاکمیتی است. امنیت را نیروی انتظامی تأمین می کند و روشنایی و حمل و نقل به عهده شهرداری است.
اما امنیت برای دولت هزینه دارد. هزینه آن باید به طریقی تأمین شود. طبق گفته کارششناسان از آنجایی که فعالیت شبانه واحدهای صنفی به معنی درآمد و گردش مالی بیشتر برای آنها است، از این رو، این امکان برای دولت وجود دارد که با افزایش مالیات‌ستانی از این واحدها، نه فقط هزینه تامین امنیت آنها را فراهم کند، که بر درآمدهای دولت از محل مالیات هم بیفزاید.
در زمینه حمل و نقل نیز نخستین گام های کمک به زیست شبانه را در چند سال گذشته شهرداری تهران برداشت. اتوبوس‌های خطوط BRT در تهران، نخستین وسیله حمل و نقل عمومی در کشور بود که فعالیت آنها 24 ساعته شد. همچنین فروشگاه های زنجیره ای شهروند فعالیت برخی از شعبه های خود را 24 ساعته کردند.

** جمعیت زیاد و شکل گیری زیست شبانه
تهران به عنوان پایتخت کشور از ویژگی های خاصی برخوردار است که دیگر شهرهای کشور فاقد آن هستند. این ویژگی ها امکان تنوع سبک و شیوه زندگی به ویژه در حوزه اوقات فراغت و مصرف و خرید را برای ساکنان آن فراهم کرده است. جمعیت زیاد و چندبرابری تهران نسبت به سایر شهرها این فرصت را به صاحبان کسب و کارها داده است تا ساعات بیشتری از شبانه روز را به فعالیت بپردازند. به همین خاطر، برای نمونه ساعات کار بازار در تهران با دیگر شهرها متفاوت است. در بسیاری از شهرهای کوچک اکثریت بازار هنگام غروب تعطیل می کنند، اما در تهران تا اواخر شب و نزدیک های نیمه شب مغازه ها و فوشگاه ها باز هستند. بنابر این مردم، که به شدت درگیر کار و فعالیت روزمره هستند شب ها می توانند به گردش، تفریح و حتی خرید بپردازند.
به گفته کارشناسان، کلان‌شهر بودن به عنوان یکی از ویژگی تهران به همراه جمعیت چندین میلیونی آن باعث می‌شود که حتما زندگی شبانه در این شهر وجود داشته باشد. شهری به بزرگی تهران هیچ‌گاه نمی‌تواند متوقف شود.
وقتی جمعیت زیاد است و شهر وسیع و بزرگ امکان اینکه تعداد زیادی از مردم به خدمات شبانه روزی نیاز پیدا کنند زیاد است. بنابر این نقاطی از شهر همیشه بیدار است. بیمارستان های شبانه روزی، فروشگاه ها و مغازه های شبانه روزی از جمله ضرورت های زندگی در تهران است. در کنار این موارد دکه ها، ون ها، وانت های باری و غیره در گوشه و کنار شهر مشغول فروش سیگار، چایی و قهوه و جگر و دل قلوه به رهگذران هستند.

** تفریح، گردش و اقتصاد شب
با وجود گره خوردن فعالیت های شبانه به مساله اقتصاد، به سختی می توان از اقتصاد شهری شبانه سخن گفت. در واقع فعالیت های اقتصادی که از نیمه شب تا بامداد حضور داشته باشد نمی تواند از صبح تا شب هم ادامه پیدا کند و به اصطلاح 24 ساعته باشد. مغازه ها، بازار و اکثر فروشگاه ها، بعلاوه بانک ها و ادارات مختلف دولتی ساعت کاری مشخصی دارند. آدم هایی هم که در این مکان ها فعالیت می کنند در چارچوب همین ساعات کاری و در طول روز تا آخرهای شب انجام وظیفه می کنند.
بنابر این به نظر می رسد فضاهای محدودی که برای زندگی شبانه و اقتصادِ شب در تهران وجود دارد، خوراکی حرف اول را می‌زند. آنچه که هست جستجوی آدم ها برای تنوعی در اوقات فراغت و سرگرمی است. نقاط مشخصی از شهر می تواند چنین کاربردی برای خود تعریف کند. از یک جمعیت 10 میلیونی همیشه عده ای پیدا می شوند که برای گذران وقت و سرگرمی و تفریح نیمه شب به این مکان ها سر بزنند.
همانطور که آمارها نیز نشان می دهند تفریح و سرگرمی بخش کمی از هزینه های خانوار را به خود اختصاص می دهند. شاید رونق کسب و کارهای شبانه زمانی به اوج برسد که وضعیت اقتصادی مردم بهبود یابد و در سبد خانوار شهری جای بیشتری به تفریح و سرگرمی داده شود. در این حالت نیز شب بیداری افراد و خانواده ها محدود بوده و همچنان بخش قابل توجهی از شهر در خاموشی به سر خواهد بود.
روزهای تعطیل قدری متفاوت خواهد بود. مردم می توانند تا دیر وقت و حتی تا صبح هم به گشت و گذار و تفریح و خوردن و آشامیدن در شهر بپردازند اما در روزهای عادی محدودیت های زمانی کار، درس و مدرسه و غیره امکان شب زنده داری را نمی دهد. بنابر این نمی توان خیلی در متغیرهای اقتصادی همچون اشتغال و تولید ناخالص ملی و غیره روی اقتصاد شب حساب باز کرد.
پ