تفسیرهای متفاوت از انگیزه‌ اروپا برای ایجاد کانال ویژه مالی

مکانیزم ویژه مالی بین ایران و اروپا اواخر هفته گذشته با اقدام سه کشور فرانسه، انگلستان و آلمان شروع به کار کرد. طبق بیانیه رسمی اروپایی‌ها، این مکانیزم در مرحله نخست فقط مبادلات دارویی، پزشکی و غذایی را تحت پوشش قرار خواهد داد، اما به‌تدریج دامنه فعالیتش گسترش می‌یابد. این مکانیزم یک واسطه انتقالی بوده و قرار است واردکننده اروپایی از ایران، بدهی خود را به اینستکس پرداخت کند و صادرکننده کالا به ایران، طلب خود را از اینستکس دریافت کند. بنابراین قرار نیست پولی به ایران منتقل یا از آن خارج شود. طبق متن رسمی منتشر شده توسط سه کشور اروپایی، این مکانیزم بر اساس قوانین مالی سازمان ملل و اتحادیه اروپا، قوانین ضد پولشویی AML و تأمین مالی تروریسم CFT عمل خواهد کرد. کشورهای اروپایی از ایران خواسته‌اند هر چه سریع‌تر نسبت به اجرایی کردن برنامه اقدام FATF اقدام کند. گام بعدی این مکانیزم مالی، تأمین بودجه مورد نیاز توسط کشورهای اروپایی و ایجاد شعبه نمایندگی آن در ایران است.

تفسیرها از این اقدام‌ اروپایی‌ها متفاوت است. اروپایی‌ها از انگیزه مالی خود در این باره سخن می‌گویند و ایرانیان آن را تنها یک اقدام سیاسی می‌دانند.

حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در انگلیس در گفت‌وگو با خبرنگاران ایرانی در لندن پس از ثبت سازوکار ویژه مالی ایران و اروپا موسوم به «اینستکس» گفته که سه کشور اروپایی بعد از ماه‌ها تأخیر قدم اول را بالاخره برداشتند؛ این‌ نشانه خوبی است، اما طبیعتاً ما در انتظار این هستیم که هرچه زودتر این سازوکار عملیاتی شود. چون فعلاً مرحله ثبت آن اعلام‌شده است و مرحله اصلی مرحله عملیاتی شدن آن است که امیدواریم هرچه زودتر محقق شود.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرده که اینستکس بسیاری از نیازهای ایران را رفع نمی‌کند، لذا عمدتاً اثر سیاسی دارد که بیشتر از اثر اقتصادی آن است. سازوکار جدید مالی اروپا برای ایران، انزوای بیشتر آمریکا را به دنبال خواهد داشت.

در همین باره جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل سیاست خارجی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرناپلاس می‌گوید: آنچه الان اتفاق افتاده است نتیجه حرکت‌های بسیار هوشمندانه و خردمندانه ماست، چرا که ما بدون تبلیغات پر سر و صدا درباره خروج از برجام هشدار ضمنی به اروپا داده‌ایم. این که 30 تن کیک زرد جابه‌جا می‌شود و مسئولانی همچون آقای صالحی اظهاراتی درباره شروع مجدد فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌کنند، پیام بسیار گویایی است. بر اساس این، اگر بخواهیم خوش‌بینانه صحبت کنیم اروپایی‌ها در مقابل این پیام، یک عقب‌نشینی جدی از خود نشان داده‌اند.

این در حالی است که جرمی هانت، وزیرخارجه بریتانیا پس از پایان نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در بخارست گفته: گام قابل‌توجهی را برای اجرای تعهداتمان در قالب برجام برای حفظ لغو تحریم‌ها برای مردم ایران برداشتیم. ما سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) سازوکار ویژه مالی اروپا را ثبت کردیم که پس از فعال شدن، همکاری‌های تجاری مشروع با ایران را تسهیل می‌کند.

به غیر از انگیزه‌های سیاسی، مسائل اقتصادی و بحران‌ها مالی در اروپا هم باعث شده این سه کشور درصدد حفظ روابط اقتصادی خود با ایران برآیند.

قنادباشی در گفت‌وگو با ایرناپلاس تصریح می‌کند: مشکلات اقتصادی در اروپا آن‌ها را متمایل می‌کند که روابط اقتصادی را با ایران از دست ندهند. الان فرانسه و انگلستان درگیر بحران‌های مالی هستند و با آینده‌نگری در مبادلات تجاری تلاش می‌کنند بازار ایران را از دست ندهند.

کنایسل، وزیر امورخارجه اتریش که برای نشست وزرای امورخارجه اتحادیه اروپا در بخارست، پایتخت رومانی به سر می‌برد، با اشاره به ثبت ساز و کار مالی اتحادیه اروپا با ایران بر اهمیت این موضوع تأکید کرده و گفته بود: اجرایی شدن سیستم INSTEX برای شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی مهم است. این ساز و کار مالی برای شرکت‌های کوچک و متوسط می‌تواند راهکاری را فراهم آورد تا بدون واهمه از یافتن بانکی که پروژه‌های تجاری آن‌ها در ایران را به دلیل خطر تحریم از سوی آمریکا پشتیبانی نمی‌کند، به تجارت با ایران ادامه دهند. کنایسل همچنین در پاسخ به سؤال انتظار از برخورد آمریکا نیز گفت: اتحادیه اروپا حتی بعد از بحران مالی سال 2012 نتوانست سازوکار مشخصی برای مقابله با این نوع بحران‌ها پایه‌گذاری کند. باید یورو تقویت شود تا بتواند نقش بیشتری در مبادلات بین‌المللی ایفا کند و شاید این سازوکار مالی بهانه‌ای برای مقابله با یک‌جانبه بودن نقش دلار در تعیین قیمت نفت و بازارهای بین‌المللی باشد. البته وزیر امورخارجه اتریش در عین حال گفت: از نظر من این سازوکار مالی، مناسب شرکت‌های عظیم انرژی نخواهد بود. وی با اشاره به جایگزین شدن چین بعد از خروج اروپایی‌ها از بازار ایران به‌جای توتال و شرکت‌های خودروسازی افزود: این‌گونه نمی‌تواند باشد که ما پا پس بکشیم که چینی‌ها وارد شوند.

این در حالی است که ژنگ مینگ، سفیر چین در اتحادیه اروپا در مصاحبه با فایننشیال تایمز گفته است فکر می‌کند شرکت‌های چینی برای استفاده از این مکانیزم مشتاق باشند. این نشان می‌دهد که اروپایی‌ها نگران استفاده چینی‌ها از بازار ایران نیز هستند.

با این حال هنوز این کانال ویژه مالی به مرحله اجرا نرسیده است. ضمن اینکه طبق بیانه رسمی سه‌ کشور اروپایی، اجرایی شدن آن منوط به تصویب FATF در ایران شده است. در حالی که هنوز این لوایح به سرانجام روشنی در نهادهای قانونگذاری ایران نرسیده‌اند. به گفته وزیر خارجه آلمان، این مکانیزم تنها مبادلاتی را پوشش خواهد داد که توسط آمریکا تحریم نشده‌اند و فعلاً در خصوص کالاهای تحریمی تغییری ایجاد نشده است. انتظار می‌رود کشورهای غیر اروپایی تمایل زیادی برای پیوستن به این مکانیزم داشته باشند.

گزارش از مهدی روزبهانی