تقابل آموزش کنکور محور با توسعه فرهنگ کتابخوانی

به گزارش ایرنا، کنکور همچنان یکی از دغدغه های مهم خانواده های ایرانی و دانش آموزان است و دست کم همه دانش آموزان مقطع متوسطه دوم زیر هیمنه آن قرار دارند.
استان زنجان از حیث میزان قبولی های کنکور در بین استانهای کشور، رتبه های 19 تا 26 را در سال های گذشته به دست آورده، این در حالی است که بنابر اعلام مراجع رسمی، زنجان از نظر برخی شاخص های فرهنگی همچون میزان سرانه مطالعه بعد از تهران در رتبه دوم قرار دارد. اگر چه نمی شود بین متغیرهای 'بالا بودن سرانه مطالعه' و 'پایین بودن آمار قبولی های کنکور' در استان زنجان، انتظار ارتباط معنادار علمی را داشت ولی همین موضوع دستمایه ای شد تا ایرنای مرکز زنجان با حضور دکتر سجاد اجاقلو، جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی، قاسم موحدیان، پژوهشگر علم اطلاعات و دانش شناسی و رئیس اداره کتابخانه عمومی شهرستان زنجان و مهدی نیک‌خواه، رئیس اداره مشاوره تربیتی تحصیلی اداره کل آموزش و پرورش استان زنجان، وضعیت مطالعه در بین دانش آموزان استان و موفقیت آنان در آزمون سراسری را در میزگردی مورد بررسی قرار دهد.

* بیش از 50 درصد اعضای کتابخانه عمومی استان زنجان، دانش آموزان هستند
پژوهشگر علم اطلاعات و دانش شناسی و رئیس کتابخانه عمومی شهرستان زنجان با بیان اینکه شاخصی به نام سرانه مطالعه وجود ندارد، گفت: اساسا مطالعه امر قابل سنجشی نیست، وقتی صحبت از شاخص می شود، به این معناست که ما به حتم یک چیزی داریم که قابل اندازه گیری و احصا است، ولی در مورد مطالعه چنین چیزی نداریم.
قاسم موحدیان ادامه داد: البته برمبنای روش های مختلف مثل پایش عمومی، نظر سنجی یا از طریق میزان عضویت و امانت در کتابخانه ها، سرانه مصرف کاغذ، چاپ و خرید کتاب، برآوردهای در خصوص میزان مطالعه و اقبال به کتاب و کتابخوانی صورت می گیرد؛ از همین رو اختلاف آمارها در خصوص میزان مطالعه هم از این ناشی می شود که هر کدام از پژوهش ها، مبناهای گوناگونی را مورد توجه قرار می دهند.
وی با بیان اینکه آمار مربوط به میزان مطالعه زنجانی ها، نتیجه پژوهش شورای فرهنگ عمومی است که چند سال پیش در سراسر کشور انجام شد، خاطرنشان کرد: در این پژوهش تعریف مطالعه شامل مطالعه در فضای مجازی، مطالعه روزنامه، کتاب، مطالعه تکلیف محور درسی و همینطور مطالعه قرآن و ادعیه بوده که می تواند با این لحاظ آمارهای به دست آمده در پژوهش شورای فرهنگ عمومی، درست تلقی شود.
موحدیان ادامه داد: آمار به دست آمده در این پژوهش با وضعیت کتابخانه عمومی استان نیز همخوانی دارد، اکنون 80 هزار نفر عضو فعال در کتابخانه های عمومی استان داریم که حدود 8 درصد جمعیت استان را شامل می شود.
وی افزود: زنجان در زمینه میزان اعضای کتابخانه های عمومی، از استان های سرآمد کشور است، به طوری که میانگین عضویت در کشور 2 تا 3 درصد است.
این پژوهشگر علم اطلاعات و دانش شناسی تصریح کرد: البته تنها مطالعه مردم جامعه فقط عضویت در کتابخانه و مراجعه به آنها نیست، ما در کنار این شاخص ها، موضوع خرید کتاب از کتاب فروشی ها، ضریب گردش کتاب، میزان اشتراک روزنامه ها، مجلات و حتی فضای مجازی را هم داریم.
موحدیان گفت: هم اکنون نزدیک 42 هزار نفر اعضای کتابخانه های عمومی استان زیر 20 سال دارند که اغلب شامل دانش آموزان هستند.
وی با بیان اینکه نمی شود به طور دقیق گفت که بین میزان مطالعه در جامعه و میزان موفقیت دانش آموزان آن در کنکور ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، اظهارداشت: پر مخاطب ترین کتاب ها و پر مراجعه ترین اعضا به کتابخانه ها، دانش آموزان کنکوری هستند، در همه کتابخانه عمومی بخش ویژه کمک درسی داریم که شامل کتاب های کنکوری است.
موحدیان خاطرنشان کرد: سیاست های کتابخانه های عمومی تمرکز بر مطالعه تکلیف محور نیست بلکه تلاش می شود تا کتابخانه ها به مثابه فرهنگسراهای اجتماعی مطرح شوند و پی گیر ارتقای سرانه مطالعه آزاد باشند.
وی افزود: هدف کتابخانه های عمومی این است که از مطالعه صرف درسی و تکلیف محور دور شویم و به سمت مطالعه هدفمند و آثاری برویم، بنابراین ما در کتابخانه های عمومی به جای آمار مطالعه دنبال آثار مطالعه هستیم تا مطالعه در زندگی جاری شهروندان تاثیر گذار باشد.
موحدیان تصریح کرد: ضعفی که در نظام اداری و اجرایی ما وجود دارد این است که ارگان ها ارتباط تنگاتنگی با هم ندارند، به طور مثال آموزش و پرورش برای خودش یک سیاست مطالعه طراحی کرده، نهاد کتابخانه ها برای خودش و سایر متولیان دیگر هم همین طور.

* مطالعه با سیستم آموزشی کنکور محور منافات دارد
جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت: اینکه سرانه مطالعه بالا لزوما باید میزان بالای قبولین کنکور را در پی داشته باشد، نتیجه گیری کاملی نیست و میزان قبولین می تواند از نتایج جزیی بالا بودن بودن سرانه مطالعه باشد.
دکتر سجاد اجاقلو افزود: در مورد سنجش سرانه مطالعه باید دقت بیشتری شود، معنای مطالعه در برخی پژوهش ها دستخوش تغییر می شود، مطالعه در هیچ کشوری به معنای مطالعه کامنت نیست، مطالعه به معنای روزنامه و مجله و حتی فضای مجازی هم نیست بلکه مطالعه اغلب مطالعه کتاب را شامل می شود.
وی با بیان اینکه شاخص های سنجش مطالعه را باید دقیق تر بگیریم، گفت: پژوهش انجام شده توسط شورای فرهنگ عمومی و نتیجه آمار سرانه مطالعه 92 دقیقه ای زنجانی ها چندان نمی تواند قابل اتکا باشد.
اجاقلو به نتایج مطالعه انجام شده پیرامون مصرف فرهنگی شهروندان استان زنجان اشاره کرد و ادامه داد: بر اساس تحقیق انجام شده، 47 درصد مردم استان در یک سال گذشته هیچ کتابی نخوانده اند، 31 درصد مردم نیز اظهار کرده اند که یک تا سه عنوان کتاب در طی سال خوانده اند.
وی افزود: 16 درصد پاسخگویان گفته اند اصلا در هفته مطالعه ندارند، 13 درصد اظهار کرده اند 2 ساعت و 58 درصد اظهار کرده اند 2 تا 4 ساعت در هفته مطالعه می کنند.
اجاقلو اضافه کرد: در این پژوهش 30 درصد گفته اند که در یک سال هیچ هزینه برای خرید کتاب نکرده اند و 40 درصد اظهار کرده اند تنها 30 هزار تومان برای خرید کتاب هزینه کردند.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت: با کنار هم گذاشتن این آمارها مشخص می شود وضعیت مطالعه در بین عموم شهروندان زنجانی، خوب نیست.
وی خاطرنشان کرد: نکته قابل توجه این است که مطالعه با سیستم آموزشی کنکور محور منافات دارد، اینکه تعداد قبولین کنکور در استان نسبت به برخی استان ها کم است، به نظر من نقص تلقی نمی شود، چراکه توانمندی دانش آموزان فقط در کنکور قابل ارزیابی نیست.

* رتبه 19 تا 26 استان زنجان از نظر تعداد قبول شدگان در آزمون سراسری
رئیس اداره مشاوره تربیتی تحصیلی اداره کل آموزش و پرورش استان زنجان با بیان اینکه این استان از نظر شاخص میزان قبولین در آزمون سراسری به طور معمول رتبه بین 19 تا 26 را در کشور دارد، گفت: سال گذشته 17 هزار و 274 نفر در استان زنجان در آزمون سراسری شرکت کردند که 9 هزار و 965 نفر از این تعداد، خانم ها و هفت هزار و 309 نفر آقایان بودند.
مهدی نیک‌خواه افزود: چهار هزار و 561 نفر از تعداد کل شرکت کنندگان کنکور در استان سال گذشته، جزو پذیرفته شدگان آزمون سراسری بودند که 2 هزار 465 نفر از این تعداد شامل خانم ها است.
وی اظهار داشت: در استانی مثل یزد که در آزمون سراسری موفقیت های قابل توجهی کسب می کند، هم به لحاظ فعالیت هایی که برای کنکور انجام می دهند و هم سیاست ها و اقدامات استانی شان برای کنکور قابل توجه است و صرفا آموزش و پرورش در این زمینه دخیل نیست بلکه ارگان ها و نهادهای دیگر نیز در این حوزه در عرصه هستند.
رئیس اداره مشاوره تربیتی تحصیلی اداره کل آموزش و پرورش استان زنجان گفت: در زمینه ارتقای شاخص های کنکور لازم است همه نهادهای مرتبط در طی سال اقدامات و فعالیت هایی را انجام دهند.
وی به نبود انگیزه لازم در بین دانش آموزان نیز اشاره کرد و افزود: این امر دلایل متعددی دارد که باید آسیب شناسی مفصلی پیرامون آن انجام شود.
نیک خواه با بیان اینکه در آزمون سراسری سال جاری حدود 25 نفر از دانش آموزان استان زنجان حایز رتبه های زیر 100 شدند، اظهار داشت: در حوزه المپیادهای علمی دانش آموزی نیز، زنجانی ها موفقیت های قابل توجهی در طی سال کسب می کنند.
وی به لزوم جهت دهی مناسب به دانش آموزان اشاره کرد و افزود: متاسفانه مشاوران هدایت تحصیلی از مقطع متوسطه دوم حذف شدند و در زمان حاضر بیشتر تاکید برای تامین مشاور در مدارس متوسطه دوره اول است، به همین دلیل دانش آموزانی که نیازمند راهنمایی در خصوص مسائل مربوط به آزمون سراسری و روش مطالعه هستند، با خلاء مواجه می شوند.

* مطالعه، ابزار آموزش مستمر و مادالعمر است
پژوهشگر علم اطلاعات و دانش شناسی گفت: آنچه ما باید به دنبال آن باشیم، مطالعه به معنای جامع کلمه است، در مطالعه بر خلاف خواندن، فرد به یک آگاهی و ارتقا می رسد.
موحدیان افزود: متاسفانه در مواردی ما شاهد مقاومت برخی خانواده ها برای مطالعه آزاد دانش آموران هستیم تا آنان به مباحث درسی متمرکز شوند، در حالی این تصمیم در آینده خسران بیشتری به بار می آورد.
وی با بیان اینکه مطالعه در جامعه ما امری حاشیه ای در نظر گرفته شده است، اظهار داشت: بدون شهروندان آگاه نمی شود به توسعه دست پیدا کرد، شما جامعه ای پیدا نمی کنید که صرفا با پول و درآمد توانسته باشد به توسعه دست پیدا کند، چون که آموزش شهروندان و ارتقای آگاهی آنان یکی از لوازم ضروری توسعه است.
موحدیان خاطرنشان کرد: مقوله هایی همچون حقوق شهروندی زمانی در جامعه محقق می شود که ابتدای امر شهروندان با حقوق خودش آشنا شوند و نسبت به آنها آگاهی داشته باشند که در اینجا مطالعه و کتاب خواندن اهمیت محوری پیدا می کند.
وی به لزوم مشارکت همه جانبه نهادها برای فراگیر شدن مطالعه در جامعه تاکید کرد و گفت: آموزش و پرورش مگر چقدر اعتبار و امکانات دارد که بتواند در همه حوزه ها آموزش بدهد، بنابراین باید خود دانش آموزان را به ابزار مطالعه مجهز کنیم تا از این طریق زمینه آموزش مادام العمر برای آنان فراهم شود.
پژوهشگر علم اطلاعات و دانش شناسی تصریح کرد: در زمان حاضر موضوع سواد اطلاعاتی بحث خیلی مهمی است، سواد اطلاعاتی صرفا اینکه فردی اطلاعات عمومی بالایی داشته باشد نیست، سواد اطلاعاتی توانایی تشخیص نیاز اطلاعاتی، بهره بردای درست و ارزیابی اطلاعات است.

* نظام ارزش مبتنی بر پول و درآمد، خطر زاست
جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت: وزن عوامل اقتصادی در افزایش مطالعه کم است، مساله این است که نظام ارزشی در جامعه ما در یکی دو دهه اخیر عوض شده است.
دکتر اجاقلو افزود: اکنون نظام ارزشی ای را در جامعه تجربه می کنیم که به ضرر کتاب و کتابخوانی است، اکنون شرایط به گونه ای است که افراد در کنکور به دنبال رشته هایی می روند که در آینده برایشان پول سازی داشته باشد، برای همین رشته های مثل پژشکی بسیار مورد توجه قرار گرفته اند چرا که درآمد زیادی در آن وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد: نظام ارزشی جامعه مبتی بر پول شده و همه چیز را با پول سنجیده می شود، حتی روابط انسانی، طبابت، آموزش، این نوع نگاه به مسائل انسانی بسیار خطر زاست.
دکتر اجاقلو اظهار داشت: صرف رفاه نمی تواند جامعه ای را کتابخوان کند، یک انگیزه و رغبت درونی و یک تحول لازم است که مردم به سمت کتابخوانی بروند.
وی گفت: افراد در جامعه ما توهم استغنا دارند، مسئولان هم همینطور، فکر می کنیم پاسخ همه چیز را می دانیم. به همین خاطر سراغ مطالعه نمی رویم.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی تحول رسانه ها در جامعه را تحولی جهشی توصیف کرد و افزود: تحول رسانه ها در جوامع توسعه یافته سیر منطقی خودش را طی کرده است ولی در جامعه ما، تلویزیون و شبکه های مجازی به سرعت جای رسانه های چاپی را گرفتند.
وی به آسیب های فضای فرهنگی موجود در جامعه اشاره کرد و اظهار داشت: به طور معمول به دلیل در حاشیه ماندن علوم انسانی، اغلب نگاه مهندسی به مسائل در جامعه حاکم است و از این رو درک درست نسبت به مسائل فرهنگی در جامعه وجود نداشته است.
اجاقلو گفت: در خصوص دانش آموزان و آینده شغلی و تحصیلی آنان، اگر هدف را فقط در کنکور قرار دهیم، ابعاد دیگر مثل مسائل تربیتی و ارتقای مهارتی آنان در حاشیه خواهد ماند.
وی افزود: اکنون تحت تاثیر شرایط جاری، نقش تربیتی مدارس نسبت به دانش آموزان، همچون گذشته نیست و تمرکز بیشتر بر مباحث آموزشی است.
وی با بیان اینکه نظام آموزشی ما به جای کنکور محور، باید تحقیق محور باشد، اظهار داشت: این امر زمان بر است و نیاز به تصمیم گیری های کلان و وضع قوانین دارد.

*دانش آموزان دنبال رشته های درآمد زا هستند
رئیس اداره مشاوره تربیتی تحصیلی اداره کل آموزش و پرورش استان زنجان گفت: ارزش تحصیل در جامعه بیشتر ناظر به ابعاد مادی شده است و دانش آموزان نیز به خاطر شرایط جامعه تحت تاثیر این وضعیت قرار گرفته اند.
نیک خواه افزود: اکنون بخش قابل توجهی از صندلی ها در دانشگاه ها خالی است ولی در رشته هایی که رقابت در آن ها زیاد است، مثل علوم تجربی با اقبال زیادی از سوی دانش آموزان مواجه هستیم.
وی اظهار داشت: سال گذشته 641 هزار نفر در کشور در کنکور تجربی شرکت کردند، در حالی که این رقم برای رشته ریاضی 144 هزار نفر و علوم انسانی 205 هزار نفر بود.
نیک خواه افزود: اکنون دانش آموزان به تبع شرایط جامعه، دنبال رشته هایی هستند که درآمد زا است. برای همین خیلی از دانش آموزان با وجود قبولی و یا امکان پذیرش با سوابق تحصیلی، برای سال بعد می مانند تا بلکه در رشته مورد نظرشان قبول شوند و این موضوع باعث می شود تا از شرایط رقابت و فضای درس فاصله بگیرند و به طور معمول انگیزه و توانایی شان افت کند.
رئیس اداره مشاوره تربیتی تحصیلی اداره کل آموزش و پرورش استان زنجان به اجرای برنامه های مختلف در این استان برای تقویت و ارتقای شاخص های کنکور اشاره کرد و افزود: موضوع دیگر در نحوه ارزیابی ها است به طوری که درمدارس ارزشیابی ها شکل تشریحی دارند ولی در آزمون سراسری این قالب به صورت سوالات تستی و چهار گزینه ای در می آید که این امر هم باعث می شود برخی از دانش آموزان با وجود موفقیت در مدرسه، در آزمون سراسری توفیق قابل ملاحظه ای به دست نیاورند.
3088/6085