کمربند سبز شهر خاکستری است

این حاشیه که قرار بود ریه‌های تنفسی شهر باشد، حالا با رشد قارچ‌گونه کارگاه‌های کانکس‌سازی با خطر از بین رفتن فضای سبز روبه روست. بحران کم‌آبی و مشکلات معیشتی و اقتصادی، بسیاری از کشاورزان این محدوده را به تغییر کاربری مزارع و واگذاری اراضی شان به کارگاه‌های صنعتی به‌ویژه کانکس‌سازی واداشته است.

حدود 12کیلومتر از بزرگراه آزادگان حدفاصل پل فتح تا پل چهاردانگه در منطقه 18 واقع شده است و بیشترکارگاه‌های کانکس‌سازی نیز در همین محدوده فعالیت می‌کنند. گلایه‌های شهروندان منطقه 18 درباره تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی ما را به این محدوده کشاند تا از نزدیک موضوع را بررسی کنیم.

بزرگراه آزادگان به‌عنوان یک مسیر مهم و حیاتی نقش تعیین‌کننده‌ای در حمل‌ونقل و ترافیک شهر دارد. بزرگراهی که به دلیل عبور از 6 منطقه خودروهای بسیاری به‌ویژه اتوبوس‌های بین شهری و کامیون‌ها از آن عبور می‌کنند. این موضوع علاوه بر آلودگی صوتی، آلودگی هوا و افزایش آلایندگی‌ها را در پی دارد. بنابراین افزایش سرانه فضای سبز اطراف آن حائز اهمیت است.

حالادر این شرایط شنیدن خبر تغییر کاربری مزارع اطراف بزرگراه و کاهش محدوده فضای سبز چندان خوشایند نیست و تهدیدی برای هوای شهر محسوب می‌شود. همچنین این تغییر کاربری و افزایش کارگاه‌های صنعتی، زیبایی‌های بصری و طبیعی مسیر‌‌ تردد مسافران را کاهش داده و بزرگراه را به مسیری صنعتی و بی‌روح تبدیل کرده است.

موضوعی که این روزها بسیار در محدوده بزرگراه به‌ویژه در محدوده منطقه 18 و پل فتح خودنمایی می‌کند، ساخت و انبار کردن کانکس‌های صنعتی است. اینجا دیگر خبری از مزارع کشاورزی نیست. تا چشم کار می‌کند کارگاه کانکس‌سازی است. چند کیلومتری به سمت جنوب بزرگراه آزادگان حرکت می‌کنیم اما حتی تکه‌ای زمین سبز و باغ میوه به چشم‌مان نمی‌خورد. بعد از طی مسافتی حدود 10کیلومتر نزدیک به پل چهاردانگه که مرز منطقه‌های 18 و 19 است، بالاخره یک تکه زمین کشاورزی دیده می‌شود. 2 کشاورز در مزرعه مشغول کارند. نزدیکشان می‌شویم تا سؤال‌های بی‌شماری که در ذهنمان داریم از آنها بپرسیم.

«محمد عزیزی» که بیش از 50 سال است در این محدوده کشاورزی می‌کند، درباره از بین رفتن زمین‌های کشاورزی حاشیه شهر تهران می‌گوید: «تا 10سال پیش بیشتر زمین‌های این محدوده زیر کشت گندم و ذرت بود. درآمد بسیاری از اهالی محله یافت‌آباد در گذشته از فعالیت در زمین‌های کشاورزی تأمین می‌شد.

با گسترش کارگاه‌های صنعتی، بیشتر کشاورزان ترجیح دانند که زمین‌های کشاورزی خود را به کارگاه‌های صنعتی اجاره دهند تا سود بیشتری عایدشان شود.» او در ادامه می‌افزاید: «مالک این زمین کشاورزی شخص دیگری است و من فقط در سود محصولش شریک هستم. حدود 12هکتار زمین است که در طول سال یک نوبت گندم و یک نوبت ذرت در آن می‌کاریم. خداراشکر آب کافی برای آبیاری محصولاتمان داریم اما 12هکتار محصول زیادی به ما نمی‌هد. اگر روند صنعتی شدن این محدوده ادامه پیدا کند، بعید نیست که این زمین هم کاربری‌اش تغییرکند و ما کشاورزان بیکار شویم.»

• برخورد قاطع با عاملان قطع درخت

«بهرام بیاتی» عضو شورایاری محله یافت‌آباد شمالی درباره تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی می‌گوید: «باغ‌های میوه و مزارع کشاورزی حاشیه این بزرگراه نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا و تنفس شهر به ویژه این محدوده دارد. اما حدود 5 سال است که درختان این محدوده یک به یک درحال نابودی اند و مسئولان به آنها توجهی نمی‌کنند. درختان 50 و 60 ساله و چنارهای بلند و قطور برای گسترش فعالیت‌های صنعتی توسط برخی مالکان باغ‌ها به‌صورت عامدانه در حال نابودی هستند. مالکان این باغ‌ها اطراف زمین‌های کشاورزی حصارکشی کرده و تمامی مزارع را تغییر کاربری داده‌اند.»

«سعید بختیاری» رئیس اداره فضای سبز منطقه 18 در مورد اقدامات شهرداری برای جلوگیری از چنین اقداماتی می‌گوید: «شهرداری به‌صورت قانونی اجازه ورود به مزارع و باغ‌های شخصی را ندارد. اما در هرجای تهران اگر کسی عامدانه بخواهد به درختی آسیب برساند، شخص خاطی به مراجع قانونی ارجاع داده می‌شود. در مورد حاشیه بزرگراه آزادگان، اداره فضای سبز شهرداری منطقه در رمپ‌های میانی بزرگراه، نزدیک به 15هزار اصله درخت میوه کاشته و این روند توسعه فضای سبز ادامه دارد.» او در ادامه می‌افزاید: «از مجموع 64 هکتار عرصه موجود در بزرگراه آزادگان 24هکتار توسط سازمان پارک‌ها درخت و درختچه کاشته شده است.»

• باغ‌ها نباید تخریب شوند

«زهرا صدراعظم نوری» عضو و رئیس کمیسیون سلامت شورای‌شهر هم از تغییر اراضی محدوده بزرگراه آزادگان انتقاد می‌کند و می‌گوید: «با توجه به تراکم جمعیت شهر تهران و مشکلات آلودگی هوا و حجم بالای آلاینده‌ها، حفظ محیط‌زیست و فضای سبز شهر تهران بسیار مهم و حیاتی است. زیرا در این شهر پر از دود، همین باغ‌ها و فضای سبز هستند که به‌عنوان تنفسگاه برای شهر عمل می‌کنند.

از این‌رو باید در حفظ و صیانت از باغ‌ها و فضای سبز شهر تلاش‌های بیشتری صورت گرفته و اقداماتی برای توسعه محیط‌زیست و فضای سبز در محله‌ها و اطراف شهر انجام شود. کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای تهران نیز بر این موضوع تأکید بسیار دارد و در خصوص اراضی منطقه18 این موضوع را از شهرداری منطقه پیگیری خواهیم کرد و بی‌شک با عاملان تغییر کاربری غیر‌مجاز برخورد قانونی می‌شود. باغ‌ها به هیچ‌ قیمتی نباید تخریب شوند، زیرا درختان و فضاهای سبز تنفسگاه‌‌های تهران هستند و نباید برای ساخت معبر، تقاطع، مجتمع ‌مسکونی یا تجاری از بین بروند.»

• طرح ساماندهی مشاغل غیر‌مجاز حاشیه بزرگراه

«محدوده حریم شهر تهران به‌صورت کمربند سبز نقش بسزایی در تلطیف هوا داشته و تنفسگاه اصلی شهر محسوب می‌شود. بدیهی است در چنین شرایطی قطع درختان و تغییر کاربری در اراضی حریم شهر و به‌ویژه حاشیه بزرگراه آزادگان موجب تغییر عوامل زیست‌محیطی، فرسایش خاک، تغییر در جهت بادهای غالب و... می‌شود.» شهردار منطقه18 با بیان این جملات از تمهیدات مدیریت شهری در زمینه صیانت از اراضی سبز این محدوده می‌گوید:

«آن قسمت از اراضی کشاورزی که در داخل محدوده شهری بوده و دارای پهنه‌های حفاظت شده سبز است، تحت هیچ شرایطی امکان تغییر کاربری توسط متقاضیان وجود ندارد. از این‌رو تثبیت و حفاظت از این‌گونه املاک توسط کارشناسان مربوطه دقیق صورت می‌گیرد.

اما آن قسمت از اراضی کشاورزی که در حریم شهر تهران قرار گرفته‌اند با توجه به ضوابط و مقررات حاکم بر حریم شهر کنترل می‌شوند تا تخلفی صورت نگیرد. البته قسمت‌هایی از آن در سال‌های گذشته برای توسعه فضای سبز استفاده شده که تغییر کاربری و تخلفی در اراضی مذکور صورت نگرفت.

اما در بخشی هم تخلفاتی صورت گرفته که برابر مقررات برخورد شده است. در حال حاضر هم در شرایطی که موجبات تخلف در این زمینه مشخص شود، مأموران حفاظت و کنترل محدوده سریعاً اقدامات لازم برای اجرایی کردن رفع تخلف را انجام می‌دهند و با متخلفان به شدت برخورد خواهد کرد. حتی در برخی موارد برای برخورد با متخلفان، گزارش لازم به اداره کل ماده صد و نیز سایر عوامل ذیربط برای رفع تخلف اعلام می‌شود.»

فیاض از وضع تغییرکاربری در محدوده کانکس‌سازان به صراحت صحبت می‌کند و می‌گوید: «مدیریت شهری این منطقه در خصوص حفظ و صیانت از حریم اقدامات ویژه‌ای با مشارکت اداره کل حریم برای پیشگیری از هر‌گونه تخلف و تغییر کاربری توسط افراد سودجو و فرصت‌طلب انجام می‌دهد. هر‌گونه تغییر کاربرد بدون مجوز در حریم شهر تهران غیرقانونی است و هر‌گونه درخواست در حریم شهر تهران از سوی اداره کل حریم مورد بررسی قرار می‌گیرد.»

با این وجود او در پاسخ به این سؤال که چند هکتار از زمین‌های کشاورزی این محدوده تغییر کاربری داده‌اند آمار و اطلاعاتی دقیقی ارائه نمی‌دهد. وقتی از شهردار منطقه 18 درباره اقدامات ضربتی با کانکس‌سازان غیرمجاز سؤال می‌کنیم او از تهیه و تصویب یک طرح ساماندهی در این محدوده صحبت می‌کند و می‌گوید: «آن قسمت از حریم شهر تهران که در حوزه عملکرد این منطقه قرار دارد، دارای مساحت قابل توجهی حدود 50 کیلومترمربع است و با توجه به وجود کاربرد غیر کشاورزی از حریم مذکور، موضوع در طرح ساماندهی در حال تهیه و در دست بررسی است.»

• قربانی مدیریت چند‌گانه شهری

خیلی از شهروندان علت دپوی کانکس‌سازان در این محدوده را مدیریت چندگانه شهری در سال‌های گذشته می‌دانند که باعث شد بخش‌هایی از زمین‌های حاشیه آزادگان به‌طور غیرمجاز توسط افراد فرصت‌طلب و سودجو تفکیک و تبدیل به فضای کارگاهی برای تولید کانکس و اتاقک‌های سیار شود. البته تقریباً 2سال قبل برای کاهش بار ترافیک، افزایش چشم‌اندازهای بصری و آزاد‌سازی اراضی حاشیه‌ای بزرگراه آزادگان، این بخش از شریان مهم ارتباطی از دپوی کانکس‌سازان غیرمجاز پاکسازی شد.

این اقدام از سوی مدیریت شهری وقت منطقه18 و با همکاری عوامل انتظامی، قضایی، نمایندگان جهاد کشاورزی، دادگستری اسلامشهر و چهاردانگه صورت گرفت. در نخستین مرحله از پاکسازی اراضی حاشیه بزرگراه آزادگان، 800 کانکس جمع‌آوری و بخشی از آنها نیز توسط مالکان به مکان دیگری منتقل شد. اما این اقدام مقطعی بود و ضروری است مسئولان مدیریت شهری برای رفع این مشکل جدی وارد عمل شوند.